Quranda ata-anaya itaətin yeganə şərti
Valideynlərə yaxşılıq etməyi əmr və tövsiyyə edən və bunu öz itaətlərinin bir parçası kimi tanıtdıqları bütün ayələr mütləq şəkildə verilmişdir və bunda heç bir məhdudiyyət yoxdur. Yəni ata-anaya yaxşılıq etməyin heç bir şərti yoxdur, lakin Qurani-Kərimin ata-anaya itaətlə bağlı ayələri mütləq deyil, şərti vardır. Çünki mütləq itaət Allaha, Peyğəmbərə və məsum rəhbərə aiddir. Qurani Kərim Loğman surəsinin 15-ci ayəsində buyurur: "Əgər onlar (ata-anan) cəhd etsələr ki, haqqında elmin olmayan bir şeyi (ilahilikdə, müqəddəslikdə) Mənə şərik qoşasan, əsla onlara itaət etmə. Dünyada onlarla yaxşı davran və (bütün hallarda) Mənə tərəf dönən (yönələn) kəslərin yolunu tut! Sonra isə hamınızın dönüşü Mənə tərəfdir. Beləliklə (Mən) sizə etdiklərinizdən xəbər verəcəyəm" (Loğman, 15).
"Və in cahədakə əla ən tuşrikə bi" təbiri valideynlərə itaəti şərtləndirir; Yəni faydalı və ya icazəli göstərişlər versələr, biz onlara əməl etməliyik, amma uşağı Allahdan qeyrisinə dəvət etməyə çalışsalar, onlara tabe olunmamalıdır. "Ən tuşrikə bi ma ləysə ləkə bihi ilmun fəla tutihuma" ifadəsi göstərir ki, şirk heç bir məntiqə və elmi sənədə malik deyildir; Çünki belə bir şey ümumiyyətlə yoxdur və məntiqi olaraq mümkün deyil. Bu ifadə kor-koranə təqlidin hər şeydə haram olduğunu vurğulayır. Uşaq ata-anaya təşəkkür etmək məcburiyyətində olsa da, onun bilik və elm sistemindən bir şey uzaq olsa, o, itaət etməz.
“Fə la tutihuma və sahibhuma fiddunya mərufən" cümləsi onu göstərir ki, birincisi, bütün əmrlərə baxmayaraq, Allahın haqqı hər bir haqqdan, o cümlədən valideynlərdən əvvəl gəlir. Buna görə də, bu sapma hallarında valideynlərə itaət etmək lazım deyil, normal həyat davam etdirilməlidir. Buna itaət edilməməlidir, amma tam mehribanlıqla edilməlidir. O, kifayət qədər yaxşı şəkildə itaət etməməlidir ki, valideynləri bu itaət etməməyi bəyənsinlər. Əlbəttə ki, istənilən halda qan qohumluğundansa ideoloji bağlara üstünlük verilməlidir; Yəni, ailədə fikir və davranış seçimində diqqət etmək lazımdır. İnsan dünya həyatında və ömrünün sonuna qədər ata-ana ilə müşrik olsalar belə yaxşı davranmalı, lakin onlara tabe olmaqda salehlərin yolunu seçməlidir.
Maraqlıdır ki, Quran hər hansı bir modeli qəbul etməsə, başqa bir uyğun modeli əvəz edir və təqdim edir: "Vəttəbi səbilə mən ənabə iləyy" Yəni rəftar və əməl uçurumunda yalnız möminlər nümunə olmağa layiqdirlər. "Ənabə" daimi diqqəti olan deməkdir. Buna görə də daima Allaha diqqət edən birini axtarmağa gedir. Məsələn, şəhidlərin və alimləri axtarır ki, onları özünə nümunə götürsün.
Ayənin sonunda yenidən məada imandan bəhs edilir. Çünki məada inam Allah yolunda işləri islah etmək və insana Allah yolundan itaət etmək üçün zamindir. Yəni dünya bir neçə gündən çox deyil, müşrik ata-anasına dostluq, dözümlülük və mülayimliklə yanaşan, lakin onlara tabe olmayan şəxsin qayıdışı həmin Allahadır. O zaman şirk etməməyin və valideynlərə qarşı yaxşı rəftar etməyin nəticəsini alacaq.
