Mübahisə
İslam dini fərdi insani məsələlərlə yanaşı, onun ictimai münasibətlərinə də xüsusi diqqət yetirir. Bu məktəbdə insanın nitqi və davranışının necəliyi ünsiyyət qurması üçün çox vacibdir. Dürüstlük, əmanətdarlıq, mehribanlıq və s. yüksək qiymət verilən və əmr edilən əxlaqi məziyyətlərdəndir. Yalan danışmaq, xəyanət etmək, böhtan atmaq və s. də mənfur və haram olan əxlaqi pisliklərdir. Mübahisə də insanın başqaları ilə nitq ünsiyyəti ilə bağlı əxlaqi məsələlərdəndir. Bu, bəzən dil xəstəliklərindən biri kimi ortaya çıxır ki, onu müəyyən edib müalicə etmək lazımdır.
Əxlaq elmində mübahisənin mənası qarşı tərəfə qalib gəlmək üçün sözlü mübarizədir. İnsan nə vaxt qarşı tərəflə vuruşursa, ya bunun üçün ilahi bir məqsəd güdür, ya da öz nəfsi istəklərindən itaət edir. Mübahisədə şər motiv odur ki, bir şəxs status, pul və ya üstünlük və ya başqa məqsədlər əldə etmək üçün öz üstünlüyünü başqalarına göstərməyə çalışır. Bəzən mübahisənin məqsədi ilahi olur. Bu cür mübahisədə cahil insanı məlumatlandırmağa və hidayət etməyə çalışılır.
Ayələrdəki ziddiyyət iki şəkildə nəzərdən keçirilmişdir. “Allahın ayələrində ixtilaf edilənlər kafirlərdən başqa” (Ğafir/4) (Allahın ayələrində ancaq kafir olanlar mübahisə edər) kimi bir qrup ayə ixtilafı pisləyir və qadağan edir. “Rəbbinə hikmətlə dua et, yaxşılığı təbliğ et və onun xeyirli olduğu barədə onlarla mübahisə et” (Nəhl/125) kimi başqa bir qrup ayə: Onlarla daha yaxşı bəyənilən və əmr edən tərzdə mübahisə et. İnsan əvvəldə bu ayələrlə qarşılaşdıqda onların arasında ziddiyyət olduğunu düşünə bilər. Halbuki mübahisənin növlərinə diqqətlə baxsanız görərsiniz ki, heç bir ziddiyyət yoxdur, həqiqətdə, Quran şeytani motivlərlə edilən mübahisəni rədd edir, ilahi motivlə edilən mübahisəni isə yaxşı hesab edir.
Pislənmiş mübahisə daxili çirkin xüsusiyyətlərdən qaynaqlanır. Bu pis davranışın mənbəyi qəzəb, dünya sevgisi, təkəbbür kimi pisliklərdir. Onun pis təsirləri də olur. Münafiqliyə meyllənmək, yalan danışmaq və düşmənçilik yaratmaq şeytani motivlərlə edilən mübahisənin mənfi nəticələrinə üç misaldır. Mübahisə etməyə gücü çatmayan və buna baxmayaraq ona daxil olan şəxs, özü ilə başqası arasında olan ixtilafı alovlandırmaqdan əlavə, sözünü müdafiə etmək üçün yalan danışa və hətta münafiqliyə də çəkilə bilər. Ağıl və şəriət tərəfindən pislənmiş mübahisənin iki yolu var. Bunlardan biri mübahisənin pis təsirlərini xatırlatmaq və ona olan daxili nifrət, digəri isə nikbinliyi gücləndirmək və başqalarına hörmət ruhu yaratmaqdır.
