Qurani-Kərimin italyan dilindən ivrit dilinə tərcüməsi (1)
"Təfsir net"-in verdiyi məlumata görə, yəhudi tərcümələri Quran tərcüməsi sahəsində ən mühüm məsələlərdən biridir. Bu, yəhudilərin Avropada və orta əsrlər və intibah dövründə dini islahatlarla bağlı müzakirələrdə xüsusi mövqeyi, eləcə də İslam sivilizasiyası haqqında fərqli mövqeləri ilə bağlıdır.
Bu yazıda Yəqub ibn Yisrael Halevinin italyan dilindən ivrit dilinə tərcümə edilmiş tərcüməsindən bəhs edilir.
Bu məqalədə vacib olan, klassik Quranşünaslığa əhəmiyyətli təsir göstərən yəhudi yazışmaları sahəsində Quran tərcüməsinin ilkin mərhələlərinə diqqət yetirməkdir.
Xəlifələr dövründə qeyri-müsəlmanlara Quran oxumaq və öyrənmək qadağan edilsə də, yəhudilər Quranı çox yaxşı bilirdilər. Onlar bu ilahi kitab nazil olduğu andan onunla tanış idilər.
Qeyri-müsəlmanlara qoyulan bu qadağalar müsəlman hökmdarların qeyri-müsəlmanlara tətbiq etdiyi Quranın biliyi və tədqiqi ilə bağlı idi. Ömərin dövründə bir çox mətnlərdə Quranı öyrənməyin yəhudi və xristianlara haram olduğu bildirilir. O dövrdə yəhudilər ərəb dilini və Quranı bilirdilər, ərəb və İslam mədəniyyətini və ədəbiyyatını yaxşı bilirdilər.
O dövrdə yəhudilər Quran ayələrini və ya hissələrini tərcümə edirdilər və bunu gizli, bəzən də birbaşa edirdilər. Buna bir çox yəhudi yazılarında rast gəlinir. Bir çox yəhudi yazıçı Quran ayələrinə açıq şəkildə istinad etmədən Quranı ümumi şəkildə İbrani dilinə tərcümə etmişlər.
Qurandan sitat gətirən ibrani dilinə tərcümə edilmiş bir çox yəhudi kitabları arasında yəhudi filosofu Şimon İbn Tamih Duranın mübahisəli "Yaxşı Sərvət" kitabı da var.
Quranın ibrani dilində müxtəlif cildlərdə beş əlyazması var:
1- Vatikan əlyazması: Hələ tamamlanmayıb və sətirlər arasında latın dilindən qısa tərcüməsi var.
2 - Almaniyada Halle əlyazması: Bu nüsxənin mənşəyi Krım yarımadası və bəlkə də Karaitlərlə əlaqəli görünür.
3- Bodleian əlyazması: Quranın tam nüsxəsi olan Quran ayələrinin məzmunu haqqında İbranicə qısa izahatlar haşiyələrdə yazılmışdır.
4- Kembricdə Genizadan iki səhifəlik fraqment: İbrani hərfləri ilə Fatihə və Bəqərə surəsinin ilk 10 ayəsini ehtiva edir.
5- Rusiya Milli Kitabxanasının Əlyazması: Miladi 13-14-cü əsrlərə aid olduğu görünən 2 səhifəlik əsərdə Təkvir, İnfitar, Zuha, Qədr, Nəsr surələri, eləcə də Kəhf surəsinin 109-cu ayəsi və Ənbiya surəsinin birinci və ikinci ayələri yazılmışdır.
Yəhudilər Quran ayələrinin bəzi hissələrini sitat gətirmiş və ibrani hərfləri ilə köçürmüşlər. Ancaq Quran tərcümələri ilə bağlı araşdırmalar bizə ilk əsrlərdə Quranı ərəbcədən tərcümə edən yəhudilər haqqında məlumat vermir.
Quranın ərəb dilindən ibrani dilinə ilk birbaşa tərcüməsi Hermann Troutdorffun (Leypsiq-1857) tərcüməsidir.
Avropa dillərindən iki ivrit tərcüməsi var və bunlardan biri Quranın latın tərcüməsi əsasında italyanca, digəri isə fransızca tərcümə əsasında hollandca tərcümə kimi görünür.
Davamı var...
4250422
