توجه توأمان به عدالت، پیشرفت و معنویت؛ از مختصات مالیات اسلامی
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) درباره ویژگی‌های منحصربه فرد مالیات‌های اسلامی گفت: نظام لیبرالیستی تنها به دنبال پیشرفت ونظام سوسیالیستی تنها به دنبال عدالت است، اما در مالیات‌های اسلامی مشاهده می‌کنیم که عدالت، پیشرفت و معنویت توأمان دنبال می‌شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌اسماعیل توسلی، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث از مالیات در اسلام پرداخت و گفت: اساس دریافت مالیات در اسلام را باید براساس عدالت اجتماعی قرار دهیم. خداوند حکیم، نظام هستی را بر وجه احسن خلق کرده است. بر این اساس در این نظام، علت و معلول تاثیر خود را می‌گذارند.
هدف زکات، تأمین عدالت و بهبود زندگی فقرا است
وی افزود: ممکن است برخی از انسان‌ها توانایی کار کردن نداشته باشند یا بحران‌های اقتصادی پدید آید و موجب بیکاری و ورشکستگی شود. خداوند کریم برای گسترش عدالت در این جهان هستی که بر وجه احسن است، در کنار وجه تکوین، وجه تشریع یا قانون‌گذاری را قرار داد که مکمل آن نظام احسن در بر پایی عدالت است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) خاطرنشان کرد: زکات را می‌توانیم به طور کامل در راستای تأمین عدالت و بهبود زندگی فقرا تلقی کنیم. در مراتب بعدی منابعی برای دولت اسلامی در نظر گرفته شده است که دولت اسلامی بتواند اهدافی را که اسلام برای او در نظر گرفته است، محقق کند.
وی ادامه داد: مالیات‌هایی که به عنوان منابع درآمدی دولت اسلامی در نظر گرفته شده است، به دو صورت هستند؛ یکی مالیات‌های ثابت همانند خمس، زکات، خراج، اجاره انفال و فیء و یک قسم دیگر، مالیات‌های متغیری است که اسلام تعیین کرده است. این‌ها مالیات‌هایی هستند که ولی حاکم در شرایط خاص، وضع می‌کرده است، اما از طرف شارع، مقدار خاصی برای آن در نظر گرفته نشده و تابع هزینه‌های دولت هستند.
معنویت؛ عنصر منحصربه فرد مالیات‌های اسلامی
این استاد دانشگاه افزود: آن چیزی که مالیات‌های اسلامی را از دیگر مالیات‌ها جدا می‌کند، ویژگی‌های منحصر به فرد آن‌ها است. ویژگی اول، عبادی بودن است که در خمس و زکات مشاهده می‌کنیم. خمس در سال دوم هجری و زکات در سال هشتم هجری وضع شده‌اند. اخلاقی و مردمی بودن، متنوع و فراگیر بودن، از دیگر ویژگی‌های مالیات‌های اسلامی است.
توسلی خاطرنشان کرد: همه موارد ثروت شامل این دو مورد مالیات اسلامی می‌شوند. این مالیات‌ها، برعکس مالیات‌های معمول که می‌توانند اثرات منفی بر اقتصاد کشور بگذارند، به دلیل ویژگی‌های منحصربه فردی که دارند، نه تنها زیانی برای اقتصاد و فعالیت‌های اقتصادی ندارند، بلکه باعث افزایش ارز کل و درآمد می‌شوند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) درباره ویژگی‌های منحصربه فرد مالیات‌های اسلامی گفت: نکته مهمی که در مجموعه نظام اقتصادی اسلام و در مالیات‌های اسلامی مشاهده می‌کنیم، این است که در این نظام، عدالت، پیشرفت و عنصر معنویت که در هیچ نظامی مشاهده نمی‌شود، قابل مشاهده است و اسلام با این مالیات‌ها مردم را تقویت و هدایت می‌کند.
نظام اقتصادی اسلام، عدالت، پیشرفت و معنویت را توأمان دنبال می‌کند
وی ادامه داد: اگر به آیه زکات توجه کنیم، خداوند می‌فرماید «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ از اموال آنان صدقهاى بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزهشان سازى و برایشان دعا کن، زیرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست»(توبه/103)، نظام لیبرالیستی تنها به دنبال پیشرفت و نظام سوسیالیستی تنها به دنبال عدالت است، اما نظام اقتصادی اسلام که نظام مالیاتی‌اش این هدف را دنبال می‌کند، عدالت، پیشرفت و معنویت را توأمان دنبال می‌کند و ما می‌توانیم این را در زکات مشاهده کنیم.
توسلی افزود: برای توسعه، دو عامل را ذکر کرده‌اند که یکی افزایش سرمایه اجتماعی و دیگری افزایش سرمایه انسانی است. هردوی این‌ها را به علاوه عامل معنویت، به خوبی در ماهیت زکات مشاهده می‌کنیم. خداوند می‌فرماید «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ؛ صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان [گردآورى و پخش] آن و کسانى که دلشان به دست آورده می‌شود و در [راه آزادى] بردگان و وام‌داران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد، [این] به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا داناى حکیم است»(توبه/60).
زکات باعث ایجاد سرمایه اجتماعی است
وی ادامه داد: این زکات بین افراد نیازمند تقسیم شده و این یعنی تامین اجتماعی و خداوند پاداش کاری را که این افراد انجام می‌دهند می‌دهد. این کار، ایجاد سرمایه اجتماعی هم هست. پس در زکات هم افزایش سرمایه انسانی و هم سرمایه اجتماعی را مشاهده می‌کنیم و این‌ها مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی هستند.
این استاد دانشگاه درباره تأثیر مالیات‌های اسلامی بر توسعه اقتصادی و افزایش تولید ملی گفت: زکات و مالیات برای توزیع مجدد درآمد وضع شده‌اند. زمانی که تولید صورت می‌گیرد، عده‌ای از این تولید برداشت نمی‌کنند و دولت بخشی از این‌ها را در اختیار افرادی قرار می‌دهد که نتوانسته‌اند از این تولید بهره‌مند شوند.
مالیات اسلامی باعث افزایش تولید ملی می‌شود
وی افزود: از سوی دیگر هنگامی‌که زکات را هزینه فقرا کنیم، این سرمایه‌ها وارد بازار می‌شود و وقتی که وارد بازار شوند، تقاضا افزایش پیدا می‌کند و به موازات افزایش تقاضا، تولید هم افزایش پیدا می‌کند. از سوی دیگر همانند مالیات بر درآمد و ثروت، زیان رفاهی ندارد و در کار و فراغت هم تاثیر منفی نمی‌گذارد.
توسلی ادامه داد: وقتی که خداوند مالیات را وضع کرد شیوه هزینه کردن آن‌را هم وضع کرد و همین هزینه کردن باعث افزایش تولید ملی می‌شود. برطبق برآوردی که بنده در زمینه هزینه آموزشی کمیته امداد امام خمینی(ره) انجام دادم، به این نتیجه رسیدم که این هزینه باعث اشتغال به کار و افزایش درآمد خانواده‌های فقیر شده است.
عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی(ره) در پایان این گفت‌وگو اظهار کرد: این افزایش درآمد باعث افزایش تولید می‌شود. با تامین مالی افراد بدهکار و ورشکسته، دوباره افراد را به فعالیت اقتصادی و تولید برمی‌گردانیم و چون این افراد تامین‌کننده مالی دارند، در گرفتن پروژه‌ها تردید نمی‌کنند و ریسک سرمایه‌گذاری را هم می‌پذیرند.
