«المؤمن مرآت المؤمن» تبیین‌گر آداب نقد در جامعه اسلامی است
گروه سیاسی: معاون امور تقنینی معاونت پارلمانی رئیس‌جمهور درباره ویژگی نقد گفت: پیامبر(ص) می‌فرمایند: «المؤمن مرات المؤمن، مؤمن آینه مؤمن است»؛ لذا هدف منتقد از نقد به مانند آینه باید اصلاح‌گرایانه باشد نه اینکه به قصد کینه‌ورزی، دشمنی و تلافی‌جویی بیان شود.
محمدرضا خباز، معاون امور تقنینی معاونت پارلمانی رئیس‌جمهور، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، درباره آداب و ویژگی‌های نقد عالمانه از منظر آموزه‌های اسلامی گفت: در جای جای آیات شریفه قرآن کریم به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اشاره شده است و بلکه از نگاه قرآنی امر به معروف و نهی از منکر تضمین‌کننده بقیه دستورات دینی بیان شده است؛ یعنی اگر امر به معروف و نهی از منکر به معنای واقعی در جامعه ساری و جاری باشد بقیه احکام و دستورات الهی بیمه می‌شوند.
نقد سازنده؛ هدیه عیوب است نه عیب‌جویی
نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اگر به فرهنگ اهل بیت(ع) هم نگاه کنیم می‌بینیم آنها نیز در راه امر به معروف و نهی از منکر تا پای جان پیش رفتند. در روایتی آمده است «بهترین دوست من کسی است که عیوب مرا به من هدیه کند». پس اگر قرار است ما نقدی داشته باشیم حتما باید با نگاه خیرخواهانه باشد وگرنه جنبه عیب‌جویی و نکوهش دیگران را پیدا می‌کند که این در شرع مقدس اسلام عملی زشت و مذموم است.
وی افزود: یقینا سیره و فرهنگ اهل بیت(ع) مملو از رشادت‌ها، جانفشانی‌ها و ایثارهایی است که در راه امر به معروف و نهی از منکر از خودشان نشان دادند و بدیهی است که امر به معروف و نهی از منکر صحیح و سالم با نگاه خیرخواهانه و دلسوزانه صورت می‌گیرد.
خباز عنوان کرد: اما چگونه می‌توان دلسوزانه و خیرخواهانه بودن انتقاد را فهمید؟ این مسئله را می‌توان از لحن و بیان فرد منتقد متوجه شد و هم اینکه آیا نقد متوجه صحبت، رفتار و عملکرد است یا شخصیت فرد مورد نقد را هدف قرار داده است. وقتی منتقد با بیانی سالم و لحنی لین و با هدفی اصلاح‌گرایانه وارد عرصه نقد می شود می توان فهمید قصد منتقد از نقد، خدمت و اصلاح است.
منتقد، آیینه‌وار نقادی کند
وی با اشاره به روایتی از پیامبر اکرم(ص) که می‌فرمایند: «المؤمن مرات المؤمن. مؤمن آینه مؤمن است» اظهار کرد: شما وقتی آینه‌ای را در مقابل خود قرار می‌دهید این آینه هم محاسن شما را بیان می کند و هم عیوب شما را متذکر می‌شود. آیا این آینه با ما غرضی دارد؟ آیا این آینه با لحنی زننده ایرادها را بیان می کند؟ آیا این آینه فقط به بیان عیب‌ها می‌پردازد یا محاسن را هم می‌گوید؟ آیا این آینه عیب‌ها را به خودمان می گوید یا آنها را فریاد می‌کند و به دیگران می‌گوید؟ از این جهت است که می گویند خود شکن آیینه شکستن خطاست.
خباز تأکید کرد: بنابراین نقد باید اصلاح‌گرایانه باشد نه اینکه به قصد کینه‌ورزی، دشمنی و تلافی‌جویی بیان شود و این موارد را می توان از نوع و لحن بیان منتقد به خوبی متوجه شد.
وی تصریح کرد: نکته دیگر اینکه نقد باید ابتدا به خود فرد گفته شود و اگر اصلاح نشد در جای دیگر آن هم با سند و استدلال بیان کرد و مهم‌تر از همه اینکه در کنار گفتن عیوب، محاسن و خوبی‌ها هم بیان شود و این نشان‌دهنده خیرخواهانه بودن انتقاد است.
نماینده سابق مجلس شورای اسلامی یادآور شد: بنابراین اگر در جامعه‌ای انتقاد سازنده وجود داشته باشد مشکلات کشور به حداقل می‌رسد. باید به یاد داشته باشیم ما نسبت به جامعه مسئول هستیم. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «کُلُّکُمْ راعٍ، وَکُلُّکُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ». یعنی همه نسبت به همدیگر مسئولیت دارند. سرتاسر دین اسلام خیرخواهی است و خیرخواهی نسبت به افراد، خدمت به مردم است و یکی از خدمت‌های بزرگ به مردم، امر به معروف و نهی از منکر است.
وی ادامه داد: البته نقد یا امر به معروف و نهی از منکر هر چقدر بیشتر معطوف به مسئولین کشور باشد آثار مثبت بیشتری در جامعه خواهد داشت. البته این امر نفی‌کننده امر به معروف و نهی از منکر افراد عادی جامعه نیست، اما «هر که بامش بیش، برفش بیشتر»، مسئولان کشور نیاز به امر به معروف و نهی از منکر بیشتری دارند زیرا به دلیل مسئولیت و برخورداری از قدرت نیاز بیشتری به نقد سازنده دارند.
مسئولان فراتر از نقد، تخطئه را نیز تحمل کنند
خباز درباره این عبارت امام(ره) که نه تنها نقد بلکه «تخطئه» را نیز «موهبت الهی» بیان کرده‌اند و لزوم شرح صدر مسئولان گفت: کدهای فراوانی از دوران صدر اسلام و سیره پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) وجود دارد که این بزرگواران در عین قدرت و توانمندی با مخالفان خودشان، که نمی‌شود آنها را منتقد نامید، آنقدر با سعه صدر و مهربانی برخورد می‌کردند که آنها بعد از فحاشی و توهین‌های زشت، پشیمان می‌شدند و در آخر هدایت پیدا می‌کردند. روش امام خمینی(ره) و این بیان ایشان نیز به تأسی از روش نبوی و علوی بود.
وی تأکید کرد: لذا هر چقدر مقام فردی بالاتر می‌رود باید در مقابل انتقاد و حتی حرف‌های تخریبی از متانت و وزانت بیشتری برخوردار باشد. تواضع ز گردن‌فرازان نکوست گدا گر تواضع کند خوی اوست.
خباز ابراز کرد: آنچه مسلم است این فرمایش امام(ره) اشاره به یک یک واقعیت انکا‌رناپذیر است که هر چقدر شخصیتی که مورد انتقاد قرار می‌گیرد از مسئولیت بالاتری برخوردار بود انتظار این است که از صبر، حوصله و شکیبابی بیشتری هم برخوردار باشد.
وی در پایان اظهار کرد: البته این مسئله، بیان نقد از طرف منتقدان را با هر نوع لحن و بیانی تأیید نمی‌کند. امام(ره) در واقع می‌فرمایند اوج یک انتقاد تخریب و اهانت است و در مقابل آن هم، نباید برخورد تند انجام داد.
