ویژگی‌های شخصیتی مرحوم آیت‌الله عطاردی زمینه‌ساز پرباری علمی وی بود
گروه اندیشه: مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث ضمن تشریح ویژگی‌های شخصیتی مرحوم آیت‌الله عطاردی گفت: محصول کار ایشان و ثمره کار ایشان برخاسته از ویژگی‌های شخصیتی‌اش بود و این ویژگی‌ها زمینه‌ساز آن پرباری‌های علمی بود.
مصطفی دلشاد تهرانی، مدیر گروه نهج‌البلاغه پردیس تهران دانشگاه قرآن و حدیث در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی درباره زندگی، فعالیت‌ها و شخصیت مرحوم آیت‌الله عطاردی پرداخت.
دلشاد در ابتدا اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله عطاردی در سال 1307 متولد شدند و پس از طی مراحلی از تحصیل، در سال 1331 از مشهد به تهران آمدند و در آستان حضرت عبدالعظیم جایی را گرفتند و همان جا مشغول تدریس و ادامه تحصیل شدند.
اولین کارهای علمی مرحوم استاد عطاردی
وی با اشاره به آغاز کارهای علمی مرحوم آیت‌الله عطاردی از سال 1333، بیان کرد: اولین کار علمی ایشان با مرحوم علی‌اکبر غفاری بود. در آن زمان مرحوم غفاری مشغول تصحیح تحف العقول بودند و از آیت‌الله عطاردی می‌خواهند که برای مقابله کمک کنند. اولین کار علمی هم که استاد انجام دادند، در واقع همکاری با مرحوم غفاری در تصحیح و چاپ فروع کافی بود. بعد از آن هم در چاپ آثار شیخ صدوق، آثار شیخ مفید و آثار شیخ طبرسی هم به ایشان کمک کردند.
دلشاد با بیان این‌که اولین تألیف مرحوم عطاردی ضمن همین کارها شکل گرفت، عنوان کرد: ایشان در حینی که مشغول تصحیح متون بودند دیدند که روایاتی از حضرت عبدالعظیم در منابع مختلف وجود دارد و مشغول جمع‌آوری این روایات شدند و آن‌ها را دسته‌بندی و در سه فصل نسب حضرت عبدالعظیم، مسند حضرت عبدالعظیم و مشیخه حضرت عبدالعظیم تدوین کردند. این اولین کار علمی ایشان بود.
سال 1340 آغاز یک تحول در فعالیت‌های علمی مرحوم عطاردی
مدیر گروه نهج‌البلاغه پردیس تهران دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به آغاز مرحله جدیدی از فعالیت‌های مرحوم آیت‌الله عطاردی، گفت: ایشان گفته‌اند که در سال 1340 نوری بر دل من تابید که درباره خراسان بزرگ به تحقیق بپردازم؛ یعنی در زمینه رجال خراسان بزرگ، آثار خراسان بزرگ و فرهنگ و معارف خراسان بزرگ مشغول تحقیق بشوم. ایشان بر همین اساس از سال 1340 یک کار خیلی خیلی بزرگ را آغاز کردند که این در واقع تبدیل به چیزی شد که بعداً تعدادی از جلدهای آن به نام فرهنگ خراسان منتشر شد.
دلشاد ادامه داد: ایشان می‌گویند که در ضمن این کارها، مشغول کاری درباره حضرت رضا(ع) شدم و روایات حضرت را جمع‌آوری کردم که در سال 52 در دو جلد به عنوان مسند حضرت رضا(ع) چاپ شد و وقتی که این چاپ شد، خیلی از علما و اندیشمندان استقبال کردند و از من خواستند که برای همه ائمه(ع) مسندنگاری کنم. ایشان از همان موقع مشغول مسندنگاری می‌شوند که مسانید ائمه(ع) ایشان بیش از 70 جلد شد.
وی افزود: ایشان برای کار فرهنگی خراسان به جاهای مختلف، به کتابخانه‌ها و نسخه‌های خطی فراوانی مراجعه کردند. ضمن این کارهای دیگری هم انجام دادند. ایشان به 16 کشور جهان مسافرت کردند و به قول خودشان صدها کتابخانه را رفتند و بررسی کردند و هزاران نسخه خطی را مطالعه کردند.
عطاردی، جهانی‌ست بنشسته در گوشه‌ای
دلشاد عنوان کرد: به واقع اگر قرار باشد ما جمله‌ای درباره مرحوم شیخ عزیزالله عطاردی بگوئیم، جمله‌ایست که یکی از بزرگان خیلی سال پیش گفته بودند و این جمله حق ایشان است که «جهانی‌ست بنشسته در گوشه‌ای».
ویژگی‌های شخصیتی مرحوم آیت‌الله عطاردی
مدیر گروه نهج‌البلاغه پردیس تهران دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه این گفت‌وگو گفت: آن چیزی که فراتر از خدمات علمی مرحوم استاد عطاردی قابل توجه است ویژگی‌های شخصیتی ایشان است، به توصیف این ویژگی‌ها پرداخت. من به نظرم می‌آید که محصول کار ایشان و ثمره کار ایشان برخاسته از این ویژگی‌های شخصیتی است.
قدرشناسی
وی اولین ویژگی شخصیتی مرحوم استاد عطاردی را قدرشناسی ایشان دانست و بیان کرد: ایشان قدر خود را دانسته، ارزش خود را دانسته و از استعدادهای خود به خوبی بهره گرفته است. استاد عطاردی نسبت به دیگران هم همین گونه بوده و قدرشناسی داشته است. ایشان از هر کسی که بهره‌ای گرفته قدر او را دانسته است و نسبت به او خدمت‌گذاری کرده است.
تواضع و فروتنی
دلشاد از تواضع و فروتنی استاد عطاردی به عنوان دومین ویژگی یاد کرد و گفت: ایشان یک انسان به تمام معنا فروتن و متواضع بودند، یعنی با همه دانش و با همه علم، با همه گستردگی‌ای که ایشان در علوم مختلف داشت، کسی بود که تحقیق میدانی انجام داده بود. برای کار خراسان بزرگ می‌توانم این گونه تعبیر کنم که خراسان بزرگ را وجب به وجب تحقیق میدانی کرده بود. ما در قرون اخیر اصلاً چنین چیزی را در میان حوزویان خودمان نداشتیم. در قرون اولیه عالمان این گونه وجود داشته‌اند اما بعد دیگر این دیده نمی‌شود. با همه این گستردگی و عظمت، ایشان در نهایت تواضع بود و مصداق این سخن پیامبر(ص) بود که فرمود: «هیچ انسانی تواضع نکرد مگر این که خداوند او را بالا برد».
والاهمتی
وی از جمله دیگر ویژگی‌های استاد عطاردی را والاهمتی او عنوان کرد و گفت: ایشان همت بسیار بلندی داشت. برای مثال همین همت که بیاید برای فرهنگ خراسان و خراسان بزرگ مجموعه‌ای را تدوین کند که این مجموعه بیش از 50 جلد خواهد شد و مسانید ائمه(ع) را در بیش از 70 جلد تدوین کرده است، این‌ها همت‌های والا می‌خواهد. کارهایی که استاد کرد در واقع کارهایی بود که چندین مؤسسه بزرگ با صدها کارمند نتوانستند انجام بدهند.
ادبیات انسانی و علمی
دلشاد از ادبیات ویژه مرحوم عطاردی به عنوان یکی دیگر از ویژگی‌های او نام برد و گفت: مرحوم استاد ادبیات انسانی و ادبیات علمی داشت. سخنش، بیانش، قلمش بیانگر یک سلامت نفس بود. ما در قلم ایشان، در بیان ایشان هرگز ندیدیم که به کسی توهین کند، هرگز ندیدیم زشت‌گوئی کند، هرگز ندیدیم که پرخاشگری کند و حتی در مواردی که نقدی داشتند و مخالف چیزی بودند باز این همراه با ادب بود. فارسی‌گوئی ایشان بر اساس یک فارسی درست و سلیس بود و فارسی را با ظرائف زبان فارسی هم می‌گفت و هم می‌نوشت و اصرار داشت که ما فارسی را به درستی بگوئیم و به درستی بنویسیم و حتی ایشان اصرار داشت که نامش درست برده شود؛ «عُطارِد» نه «عَطارُد».
سیطره علمی
پنجمین ویژگی مورد اشاره دلشاد، سیطره علمی مرحوم آیت‌الله عطاردی بود که در این باره گفت: ایشان به مناطق وسیعی سفر کرده بود. خودشان می‌گفتند که از رود سند تا رود نیل را رفته‌ام و بررسی کرده‌ام، می‌گفتند فاصله خلیج بنگال تا خلیج فنلاند را جستجوی علمی کرده‌ام و می‌گفتند که صدها کتابخانه را جستجو کرده‌ام و هزاران نسخه خطی را به مناسبت فرهنگ خراسان بررسی کرده‌ام. ایشان به مناسبت فرهنگ خراسان شاهنامه را از زوایای مختلف بررسی کرده بود و حدود 500 لغت عربی در شاهنامه یافته بود. مرحوم عطاردی 450 اعلام جغرافیایی را که در شاهنامه از آن‌ها نام برده شده و بسیاری گمان می‌کنند که این‌ها افسانه است، یک به یک رفته و محل دقیق آن‌ها را یافته بود.
سختکوشی
وی سختکوشی را یکی دیگر از ویژگی‌ها مرحوم عطاردی معرفی کرد و بیان کرد: استاد 56 سال یکسره کار کرد و من هر وقت به خدمت ایشان رسیدم، که مکرر خدمت ایشان رسیده بودم، ایشان را در حال کار می‌دیدم. ایشان هیچ وقت بیکار نبودند و حتی در مسافرت‌ها هم کار می‌کردند و ترجمه‌هایی که از ایشان باقی مانده است ترجمه‌هایی است که در حین سفر انجام داده و برای مثال در هند در قطار انجام داده است.
استفاده کامل از وقت
این محقق و پژوهشگر بر همین اساس به یک ویژگی دیگر اشاره کرد و گفت: استاد از وقت‌شان خیلی خیلی خوب استفاده کردند و می‌توانیم تعبیر کنیم که در زندگی‌شان تقریباً وقت مرده و تلف شده نداشتند. ایشان تا این اواخر می‌گفتند که من در واقع انگیزه کار و علاقه به کار دارم و هر چند که دیگر بدنم کشش لازم را ندارد اما انگیزه و علاقه دارم.
بی‌پیرایگی و بی‌تکلفی
دلشاد ویژگی دیگر مرحوم آیت‌الله عطاردی را سادگی، بی‌پیرایگی، بی‌تکلفی و ساده‌زیستی به معنای دقیق کلمه و به معنای تمام آن توصیف کرد و گفت: به هیچ وجه اشرافی‌گری و روحیه تکلف و تصنع در ایشان وجود نداشت و این‌ها توفیق‌هایی بود که از خداوند نصیب ایشان شده بود و زمینه‌ساز آن پرباری‌های علمی‌اش بود.
استقلال شخصیتی و آزادگی
وی با اشاره به استقلال شخصیتی و آزادگی مرحوم عطاردی به عنوان نهمین ویژگی وی، بیان کرد: ایشان به هیچ کس و هیچ جا هیچ وقت وابسته نشد. بسیاری از اوقات در تنگنا قرار گرفت اما حاضر نشد تن به وابستگی‌هایی بدهد که در کار علمی او تأثیر منفی می‌گذاشت. به تمام معنا روی پای خودش بود و همه کارها را به تنهایی پیش می‌برد. البته دوستانی به سبب ارادت به او کمک کردند، اما به هیچ وجه اجازه نداد که استقلال او آسیب ببیند.
حسیاسیت دینی
دلشاد از حسیاسیت‌های دینی مرحوم عطاردی نیز به عنوان یک ویژگی شخصیتی او یاد کرد و گفت: مرحوم عطاردی به شدت نسبت به خرافات، جعلیات و بدعت‌ها حساسیت داشت و از آن‌ها به خشم می‌آمد و به آن‌ها تن نمی‌داد و آن‌ها را نقد می‌کرد.
استقامت و پایداری
این محقق و و پژوهشگر با اشاره به استقامت و پایداری مرحوم عطاردی، عنوان کرد: ایشان عمری بسیار با استقامت و پایداری داشت. ناگواری در زندگی مرحوم عطاردی فراوان بود اما ایشان هرگز عقب‌نشینی نکردند.
شجاعت و دلیری
وی در توصیف دیگر ویژگی‌های عطاردی ادامه داد: ویژگی دیگر ایشان شجاعت و دلیری بود. ایشان انسانی به واقع شجاع و دلیر بود و سخنش را می‌گفت و حرفش را رک می‌زد و بیان می‌کرد و آن شجاعت لازم را برای ورود در مسائل علمی داشت و خود این آثار نشان‌دهنده شجاعت علمی ایشان است.
زمانه‌شناسی
دلشاد ویژگی دیگر مرحوم آیت‌الله عطاردی را زمانه‌شناسی وی دانست و بیان کرد: ایشان زمانش را می‌شناخت. مرحوم عطاردی با این که از نظر علمی بسیار بالا بود، اما در دانش فرو نرفته بود و نسبت به مسائل اجتماعی و نسبت به مسائل سیاسی آگاهی داشت و فردی مطلع بود و تحلیل‌های درستی داشت.
لطافت انسانی
وی از لطافت انسانی به عنوان یکی دیگر از ویژگی‌های مرحوم عطاردی یاد کرد و گفت: کسی که در کار علمی فرو رفته است و کار علمی می‌کند ممکن است از لطافت‌های انسانی غافل شود، اما ایشان این گونه نبود و خیلی لطافت انسانی داشت. اگر ما فراموش می‌کردیم احوال‌پرسی کنیم، ایشان تماس می‌گرفت و احوال‌پرسی می‌کرد و روابط انسانی بسیار قوی‌ای داشت.
دلشاد در پایان اظهار کرد: من به نظرم می‌آید که مجموعه ویژگی‌های شخصیتی و علمی مرحوم استاد عطاردی یک نمونه و الگوی عالی و برتر برای هر کسی است که بخواهد الگویی این گونه در پیش روی خود داشته باشد؛ الگویی که به نظرم از زوایای مختلف قابل تأمل است و لازم است زندگی ایشان، ویژگی‌های ایشان، آثار ایشان و به خصوص مهم‌تر از همه ویژگی‌های شخصیتی او مورد توجه قرار بگیرد.
