نسبت پدیده خودکشی و ناکارآمدی تبیین انتزاعی حیات طیبه
گروه اندیشه: طی دو هفته پیش دو دانشجو خودکشی کردند. سیدجواد میری معتقد است که به رغم پررنگ بودن مفهوم زندگی در قرآن، تبیین انتزاعی مولفه‌های حیات طیبه ناکارآمد است و باید به معرفی شاخصه‌های عینی آن پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، طی دو هفته گذشته خبر دو مورد خودکشی دردناک دو دانشجو منتشر شد. رویدادهایی که به واسطه نزدیک بودن فاصله آن و به خصوص در میان قشر دانشجو مورد توجه قرار گرفت. برای بررسی علل این رویداد به سراغ سیدجواد میری، پژوهش گر مسائل اجتماعی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی رفتیم و دلایل این رویدادهای تلخ را از وی جویا شدیم.
سیدجواد میری در این گفت‌وگو در باره نسبت میان خودکشی و مفاهیم دینی، گفت: ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که چرا این سوال از نسبت خودکشی و مفاهیم دینی مهم است و چه اتفاقاتی در جامعه ایران اتفاق افتاده که این بحث مورد بررسی رسانه‌ها و کار‌شناسان قرار می‌گیرد.
میری ادامه داد: اگر بخواهیم به صورت انتزاعی به قرآن رجوع کنیم، پیام قرآن مبتنی بر زندگی است، آنچه در ادعیه و احادیث آمده است عنوان محیای محمدی یعنی زندگی که بر اساس یک الگوی طیب برای ساخت جامعه‌ای مطلوب و زندگی فردی محمدی است، اما چه چیزی در جامعه اتفاق می‌افتد که این بحث‌ها مهم می‌شود.
خودکشی مسئله‌ای فردی نیست
وی تصریح کرد: سی رایت میلز بحثی دارد در این خصوص که ما چگونه می‌توانیم مسئله‌ای را مسئله اجتماعی بدانیم. ممکن است فردی خودکشی کند که باید دلیل آن مسئله را شناخت، اینکه شخصی مهاجرت کرده، در زندگی شکست‌هایی داشته و هندسه روانی فرد چه تاثیری در اقدام او به خودکشی داشته است؟ اما وقتی در جامعه‌ای چندین خودکشی اتفاق می‌افتد، این رویداد دیگر از یک مسئله فردی خارج می‌شود و مسئله‌ای جمعی و اجتماعی می‌شود.
میری ادامه داد: حال سوال اینجاست که چرا این اتفاقات در چهارچوب جامعه ایرانی می‌افتد و ما باید چگونه آن‌ها را بررسی کنیم و از سوی دیگر قرآن و ادبیات دینی چه راه‌حل‌هایی را برای این مشکلات پیشنهاد می‌دهد.
آرمان و عرصه عمومی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: به صورت خلاصه وضعیت حاکم عمومی در ایران که خودکشی در جوانان و دانشجویان را در پی می‌آورد باید مورد مطالعه قرار گیرد. باید ببینیم از چه معیارهایی فاصله گرفته‌ایم.
وی ادامه داد: انسان موجودی است که در جامعه زندگی می‌کند و مناسبات اجتماعی چشم اندازی برای انسان ایجاد می‌کند و برای فهم این چشم انداز هم باید جامعه را بشناسیم و هم آرمان داشته باشیم. ما باید به عنوان یک کنشگر عرصه عمومی باید یک آرمان از زندگی داشته باشیم.
میری با بیان اینکه جامعه‌شناسان معتقدند که در دوره‌های گذار ارزش‌ها مخدوش می‌شود، گفت: علتی که باعث شده ما به حالتی آنومیک گرفتار شده و مرزهای ارزش و ضد ارزش در جامعه مخدوش شود، این است که محدوده‌های مجاز و غیر مجاز برای جوان وجود ندارد.
سیاست‌گذاری عمومی فاقد مبانی دینی است
وی ادامه داد: در سیاست‌گذاری‌هایی که در جامعه وجود دارد بعضا موضع واحدی وجود ندارد و سیاست‌های عمومی یک بام و دو هواست. ما شاهد هستیم که مکان‌های تفریحی بعضا در یازده و نیم شب تعطیل می‌شود. حال پرسش این است که آیا ما به جای تفریحی نیاز داریم یا نه؟
اثر شهید بهشتی درباره تفریح در اسلام
میری با بیان اینکه شهید بهشتی کتاب کوچکی با عنوان تفریح در اسلام نوشت، گفت: از آن دوران در این زمینه هیچ کاری از سمت اندیشمندانی که دغدغه اسلام سیاسی داشتند، انجام نشده است. در این مسائل صرفا به ذکر چند حدیث اکتفا شده است. دانشمندان دینی نیامده‌اند در خصوص مسائل عمومی آن‌ها را تعریف کنند تا سیاست گذاری‌های ما بر این اساس صورت بگیرد.
وی ادامه داد: به زبان دیگر خودکشی و دیگر بزه‌های اجتماعی که بیشترین جمعیت آن جوان‌ها هستند، باید با سیاست‌گذاری‌هایی مبتنی بر اندیشه اسلامی حل شود. ما نیازمندیم که فقه پویا و نگاه دینی نو این اندیشه را مهیا کند.
کیفیت حیات طیبه مشخص شود
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: از همه مهم‌تر این است که باید کیفیت جامعه مطلوب مشخص شود. این جامعه چه خصوصیاتی دارد؟ حیات طیبه چه نوع حیاتی است؟ برای داشتن این جامعه شاخص‌های معنوی و زمینه‌های مادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی چیست؟
وی افزود: این کلام ابوذر باید جدی گرفته شود که از دری که فقر وارد می‌شود، از آن سو فساد هم وارد می‌شود. در مورد مسائل اجتماعی باید مجموع عواملی که یک جامعه را به سمت حیات طیبه و محیای محمدی می‌برد در نظر گرفته شود و عوامل و مولفه‌های این جامعه را گرد آورده و این‌ها را تبدیل به شاخص‌هایی کنیم که سیاست‌گذاران در همه حوزه‌ها دولت به صورت کلی آن را در نطر بگیریم. شاخص‌های حیات طیبه نباید انتزاعی باشند و شاخص‌های قرآنی به صورت انتزاعی بیان شده و مثلا تنها بگوید که جامعه اسلامی چه خصوصیاتی باید داشته باشد.
میری تصریح کرد: یک روزی شهید مطهری گفت اگر دو ساعت رادیو را در دست ما قرار بگیرد و ما بتوانیم معارف و حکمت اسلامی را مطرح کنیم، جوانان به سوی ما خواهند آمد. امروز همه رسانه‌های کشور در دست ماست. چه طور نمی‌توانیم جوان را جذب کنیم؟
وی افزود: بر اساس کلامی از امام صادق(ع)، در نظام تربیتی یکی از روش‌های موثر این است که حرف و عمل مطابق هم باشند. اما شاهدیم که ما در مورد حیات طیبه و محیای محمدی صحبت می‌کنیم اما در صنعت غذا از سمومات استفاده می‌کنیم یا محیط زیست را نابود می‌کنیم.
ضرورت عصری شدن مفاهیم دینی
میری ادامه داد: ما باید مفاهیم قرآنی را در جامعه امروز عصری کنیم. فهم مفاهیم قرآنی آن‌طور که هزار سال پیش انجام شده با فهمی که امروز در قرن بیست و یک میلادی باید صورت بگیرد، متفاوت است و مفاهیم باید در یک زمینه گسترده‌تر دیده شود. مرحوم دکتر آیینه‌وند می‌گفت، یکی از معضلات بزرگی که جهان اسلام گرفتار آن شده است این است که در عصری کردن فهم دین موفق نبوده است. به این معنا که شما برای اینکه قرآن را بفهمید، باید در محتوای عصر خود آن را بفهمید و نمی‌توان امروز قرآن را آن طوری که در عصر صفویه یا ایلخانی می‌فهمیدیم، درک کنیم.
وی در پاسخ به این پرسش که عصری کردن فهم دین چه ارتباطی با مسئله خودکشی دارد، گفت: در مورد خودکشی‌های اخیر عوامل مختلفی دخیل بوده است و مولفه‌های بی‌شماری را باید بررسی کنیم و به علل عمومی دست پیدا کنیم. از این رو اگر بخواهیم به صورت درازمدت مسئله را حل کنیم، باید به دنبال آن باشیم که آرمانی قرآنی را بیابیم که بتواند عواطف، هستی، روابط انسانی، عواطف انسانی و... را بر اساس قرآن تبیین کند، از این رو ما به دنبال عصری کردن مفاهیم دین هستیم تا بتوانیم به پرسش‌های خود پاسخ دهیم.
