گام اول ارتباط اخلاقی از منظر قرآن چیست؟

محمد‌هادی امین‌ناجی، مدیر گروه علوم قرآنی دانشگاه پیام نور استان تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در خصوص جایگاه اخلاق در قرآن، گفت: اخلاق از دغدغه‌های انسان امروز است. اگر به قرآن دقت کنیم در حوزه‌های مختلف از معرفت‌شناسی گرفته تا قوانین اجتماعی دستورات و چهارچوب‌های مشخص، مختلف و متعددی وجود دارد.
امین‌ناجی ادامه داد: اخلاق یکی از مواردی است که قرآن در آن ورود بسیار خوبی کرده است و ابتدایی‌ترین راه‌های ارتباط انسان با سایر انسان‌ها، خود و خدا را مورد بررسی قرار داده است. یکی از مهم‌ترین مباحث اخلاقی که در قرآن مطرح شده است به صورت یک اخلاق ابتدایی، آغاز ارتباط انسان با دیگران و آغاز آن با سلام است.
وی ادامه داد: ما اگر به عنوان نمونه در مباحث ابتدایی اخلاق قرآن دقت کنیم، می‌بینیم قرآن هم در اخلاق اجتماعی و هم در اخلاق فردی و هم اخلاق خانواده دارای دستورالعمل و روش‌های مختلفی است و به انسان ارائه کرده و انسان را به انجام آن ترغیب کرده و در همین راستا پیامبر اکرم(ص) را به عنوان اسوه و الگوی و نمایانگر بارز اخلاق قرآنی مطرح شده است.

جایگاه سلام در اخلاق قرآنی
وی افزود: من در راستای اخلاق قرآنی نمی‌خواهم به کلیات بپردازم و می‌خواهم یک مصداق از مصادیق اخلاق قرآنی را مورد توجه و یاد‌آوری قرار دهم و آن موضوع سلام در قرآن است.
امین‌ناجی با بیان اینکه «سلام» به عنوان یکی از نام‌های خداوند در قرآن است، گفت: در آیه 23 سوره حشر می‌‍خوانیم: «هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ: اوست‏ خدایى که جز او معبودى نیست همان فرمانرواى پاک سلامت[بخش و] مؤمن [به حقیقت‏ حقه خود که] نگهبان عزیز جبار [و] متکبر [است] پاک است‏ خدا از آنچه [با او] شریک مى‏‌گردانند». این نشان می‌دهد این عنوان در فرهنگ و اخلاق اسلامی از جایگاه بالایی برخوردار است.
وی ادامه داد: در منابع و معارف قرآنی و اسلامی،  سلام و السلام از اسامی خداوند است. خداوند با این واژه با انبیا از جمله نوح  صحبت کرده است، سلام به «آل یاسین» و یا انبیای دیگر نیز وجود دارد که با این واژه سلام رحمت ابلاغ شده است.
امین‌ناجی افزود: در مورد حضرت عیسی(ع) عبارات دیگری را مانند درود بر او روزی که زنده می‌‍شود را می‌بینیم که  قابل ملاحظه است و این گویای این واقعیت است که در فرهنگ قرآنی است سلام مورد توجه قرار گرفت است.
وی ادامه داد: واژه سلام که من از آن به عنوان گام و کلام اول تاکید می‌کنم، در میان مسلمانان جایگاه خاصی را دارد. در اخلاق اجتماعی امروز ما که به دنبال پرهیز از ارتباط با دیگران هستیم و می‌بینیم که موضوع سلام که گام اول و کلام در فرهنگ قرآنی است، در حال کم‌رنگ شده است و نیاز است که ما با توجه به این که پیامبر اکرم(ص) در دروان حیات و سیره خود هموراه سبقت در سلام بر دیگران داشتند و این نشان می‌دهد جایگاه سلام در سیره پیامبر بسیار برجسته بوده است.
مدیر گروه علوم قرآنی دانشگاه پیام نور استان تهران افزود: در بعد معرفت‌شناسی هم می‌بینیم که شب قدر شب سلام است و این جایگاه سلام را مضاعف می‌کند. ما در بعد اخلاق اجتماعی قرآنی وظیفه داریم این خلق پسندیده را به عنوان اقتدای به اسوه حسنه و پیامبر اکرم(ص) پیگیری و احیا کنیم.

ضرورت احیای فرهنگ سلام در جامعه امروز/ سلام  و صلح در قرآن
وی تصریح کرد: شما در اخلاق اجتماعی امروزه در برخی مواقع می‌بینید که ورود ما بدون سلام است و در نتیجه آن تعامل و رابطه مورد نظر ایجاد نشده و بسیاری از نتایج مطلوبی را که در فرهنگ و اخلاق قرآنی تحت عبارت واژگانی سلام مطرح کرده است از دست می‌رود و ما نیازمند این هستیم که به این موضوع توجه ویژه داشته باشیم.
امین‌ناجی در پاسخ به این پرسش که آیا سلام در قرآن با صلح مرتبط است، گفت: اگر به واژه سلام دقت کنیم می‌بینیم فرهنگ انسانی قرآنی موجب افزایش اخلاق قرآنی «رحماء بینهم» می‌شود که در آیه 29 سوره فتح «... أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ...: ... در برابر کفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند، ...». به آن اشاره شده است. این واژه سلام در فراز 26 جوشن کبیر هم مورد عنایت قرار گرفته است.
مدیر گروه علوم قرآنی دانشگاه پیام نور استان تهران ادامه داد: اگر به معنای واژگانی سلام در فرهنگ قرآنی دقت کنیم، می‌بینیم تعابیری مانند اسلام، قلب سلیم، دار‌السلام، سلیمان و مسلمان از این ریشه مشتق شده‌اند و گویای این نکته‌اند که در فرهنگ قرآنی موضوع صلح، آرامش، زندگی و زندگی سالم چه در این دنیا و چه در دار آخرت دار هم‌معنا بوده و مورد توجه و اهتمام و عنایت قرار گرفته است.
وی ادامه داد: اگر به این موضوع در قرآن دقت کنیم، می‌بینیم که اساس اخلاق قرآنی بر سلام و سلامت پایه‌گذاری شده و هر چند «أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ» جایگاه خاص خود را در قرآن دارد اما آیه بعد سلام قرآنی را مورد اشاره قرار می‌دهد.

قرآن فرد و جامعه را از هم تفکیک نمی‌کند
امین‌ناجی در پاسخ به این پرسش که اخلاق قرآنی فردمحور است و یا جمع‌محور، گفت: اگر در قرآن دقت کنیم می‌بینیم که اخلاق قرآنی یک رابطه دو طرفه بین انسان با خدا، هم نوع و انسان و خود است و فقط رستگاری خود را مطلوبیت ندارد و هر چند ما در قرآن می بینیم که گام اول اصلاح و تقویت خود انسان تا مورد تقویت قرار بگیرد، گام دوم خانواده انسان است. از این رو‌ نمی‌توان گفت اخلاق قرآنی‌ فرد و یا جامعه محور است.
مدیر گروه علوم قرآنی دانشگاه پیام نور استان تهران تصریح کرد: این‌ها یک رابطه به هم تنیده دارند و نمی‌توان گفت فرد جدا از جامعه باشد و جامعه مهم‌تر از فرد است. افراد جامعه مانند سنگ‌بنایی هستند که با هم یک خانه را به وجود می‌آورند. آیا می‌توان گفت خانه مجموعه آجرها ست و یا تک تک آجرها خانه‌اند.
امین‌ناجی در پایان گفت: انسان‌ها هم تک‌تک انسان به ما هو انسان‌اند و در ایجاد جامعه موثرند و قرآن هم فرد و جامعه را منفک از هم نمی‌داند. اگر به سلام و گام اول بودن آن در روابط اجتماعی دقت کنیم بسیاری از مشکلات امروز ما حل خواهد شد.