چرا و چگونه عمل دینی‌ام تاثیرش را از دست می‌دهد؟
گروه اندیشه: دین منجر به هدایت و تعالی می‌شود و جهان امروز نیازمند این دو است، اما چرا همیشه عمل به دین موفقیت‌آمیز نیست که یکی از دلایل را باید در وجود ریا دانست.
برخی از اعمال دینی قابل رویت است، صدقات، نماز، خمس و زکات و ... می‌تواند در معرض دید مردم صورت گیرد و چه بسا قضاوت دیگران را برانگیزاند. ریا عملی است که به خاطر نشان دادن ظاهری دینی انجام می‌شود بدون آنکه نیتی دینی وجود داشته باشد.
ریا از رؤیت مشتق می‌شود و عمل ریاکارانه عملی است که به منظور نشان دادن عمل در معرض دید مردم صورت می‌گیرد. عمل ریاکارانه عملی است که برای غیر خدا صورت می‌گیرد. نماز خواندن برای اینکه دیگران ببینند یکی از مصادیق عمل‌ریاکارانه است. ریا باعث می‌شود تا عمل دینی زایل شود، اما چرا ریا باعث می‌شود که عمل دینی بی‌تاثیر شود.
از درون تهی‌شدن عمل ریاکارانه
نماز باعث می‌شود که انسان از گناهان دور شود و زندگی بدون گناه مطلوب مومن است، اما نمازگزار در ابتدای نماز اعلام می‌کند که نماز را برای خدا می‌خواند. برای غیر خدا خواندن نماز آن را از تاثیر خود تهی خواهد ساخت. قرآن علاوه بر نکوهش ریا و ریاکاری با ذکر مثالی اعلام کرده است که چنین عملی تاثری ندارد. این مضمون در آیات مختلفی در قرآن از حمله آیه 264 سوره بقره «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَى شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ: اى کسانى که ایمان آوردهاید، صدقههاى خود را با منّت و آزار، باطل مکنید، مانند کسى که مالش را براى خودنمایى به مردم، انفاق مىکند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارایى است که بر روى آن، خاکى (نشسته) است، و رگبارى به آن رسیده و آن (سنگ) را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان (=ریاکاران) نیز از آنچه به دست آوردهاند، بهرهاى نمىبرند؛ و خداوند، گروه کافران را هدایت نمىکند.» تصریح شده است.
ریا تنها در خصوص نماز نیست، بلکه عملی مهمی مانند جهاد نیز بدون وجود نیت خالصانه بی‌تاثیر خواهد بود، این مساله در خصوص کلیه عبادات صادق خواهد بود. ما در آیه 38،47 و 142 سوره انفال، 38 سوره نساء، و 6 سوره ماعون نکوهش این رفتار را شاهد هستیم.
در روایتی نیز از پیامبر(ص) می‌خوانیم که روز قیامت ریاکاران را چنین ندا کنند: ای فاجر! ای گنهکار! ای ریاکار! اعمال نیکت را تباه کردی و اجرت را ضایع کردی؛ برو و اجرت را از هر کس برای او کارت را انجام دادی بگیر. همچنین ایشان می‌فرمایند، خداوند عملی که ذره‌ای ریا، در آن باشد.
ریا چطور عمل دینی را زایل می‌کند؟
نیت در عمل دینی اهمیت برجسته‌ای دارد و نیت برای خداوند نیت مورد قبول الهی است، از این رو خلوص نیت مورد تاکید آیات الهی و احادیث قرار گرفته است. از سوی دیگر نیت عنصر اولیه هر فعلی است. برای هر فعلی ابتدا آن را اراده می‌کنیم و هدف خود را از انجام آن عمل در نظر داریم. نیت از ظاهر عمل جدا و باطن آن را تشکیل می‌دهد. دو فرد ممکن است در خودروی خود کاردی شکاری داشته باشند، اما یکی از آن دو آن را صرفا برای استفاده در شکار حمل می‌کند و دیگری آن را برای اعمال زور به دیگران دارد. یا از سویی دیگر ممکن است دو نفر به دیگری کمک مالی کنند، یکی آن کار را برای خدا یا انسان دوستی انجام داده باشد و دیگری آن کار را انجام داده است تا از دیگری بهره‌برداری در آینده بکند. از این رو نمی‌توان بدون نیت صرف عمل را دارای ارزش دانست. از سویی دیگر نیت تنها متعلق علم الهی است و انسان تنها نفس و ظاهر عمل را می‌بیند، بنابراین نمی‌توان فردی دیگر انسان را به ریاکاری متهم کند و این فرد است که می‌تواند در خصوص نیت خویش قضاوت کند.
عمل دینی عملی ظاهری است و عمل ظاهری قابل رؤیت است. یک دیندار نمی‌تواند مانع از دیده شدن عمل دینی خود شود. اسلام عمل دینی قابل رویت را توصیه می‌کند و اعمال اجتماعی مانند حج، نماز و جهاد مورد تاکید فراوان بوده است. عمل دینی چه برای خدا باشد و چه برای غیر خدا رؤیت خواهد شد اما آنچه عمل دینی را با عمل غیر دینی متمایز می‌کند نیتی است که انجام دهنده مناسک دینی دارد.
نتیجه عمل هم حاصل نیت و شکل ظاهری عمل است و نمی‌توان هیچ یک از این دو را به نفع یا ضرر دیگری حذف کرد، اما عنصر ساده و در دسترس ظاهر و شکل عمل است و خالص کردن آن برای خدا نیازمند مدارج بالایی از ایمان است.
چرا ریاکار می‌شویم؟
رسول جعفریان پژوهشگر دینی در خصوص ریا معتقد است که «وقتی آدمی علاقه‌مند به دین شد، به تدریج در معرض نوعی حس سخت‌گیری دینی و احتیاط‌گرایی قرار می‌گیرد. در این شرایط اگر دیر بجنبد، حالت احتیاط بیشتر و بیشتر شده و او را در ورطه‌ای شبیه وسواس فرو می‌برد که بیرون آمدن از آن دشوار خواهد بود. این امر صرفا جنبه فردی ندارد، بلکه در یک اجتماع و تشکل دینی هم پدید می‌آید. این اجتماع می‌تواند یک روستا یا شهر و یا یک حزب باشد. این امر شامل یک دولت دین گرا نیز می‌شود... چنین آسیبی نوعی شیب زمانی دارد. در مراحل نخست، جدی‌تر و اصولی‌تر و فکری‌تر و خردگراتر عمل می‌کند اما به تدریج رنگ و روی افراط ظاهر‌بینی، قشری‌گری و سخت‌گیری به خود می گیرد.
این گروه‌ها اگر قدرت یابند بر اساس گمان‌های خود قصد خواهند کرد تا دینداری را هر روز مشکل‌تر کنند. دایره حرام‌ها را بیشتر کنند، دایره احتیاطات را توسعه ببخشند. همه چیز را رنگ دینی بدهند. تمام علوم بشری را الهی کنند. فقه را از آنچه خداوند حکم حلال و حرام داده، گسترده‌تر کنند و بسیاری از مسائل دیگر».
از سوی دیگر برای اینکه ریاکار نشویم باید بدانیم که انسان چگونه ریاکار می‌شود. به نظر می‌رسد ریاکاران اعتقادی به عملی که انجام می‌دهند ندارند و سعی دارند با ریاکاری ارزشی را که از عمل به فضیلت ایجاد می‌شود کاسب شوم. ریاکار می‌کوشد خود را واجد ارزشی بداند در حالی که به آن اعتقادی ندارد.
هر جامعه دارای ارزش‌هایی است و عمل به آن ارزش‌ها فرد را واجد منزلتی اجتماعی می‌کند، از این رو ریاکاری مختص جوامع دینی نیست، اما قبح ریاکاری در فرهنگی دینی بیشتر است، از همین روست که امام صادق(ع) آن را شرک خفی خوانده و می‌گویند: هرگونه ریایی شرک است، هر کس برای مردم کار کند پاداشش به عهده مردم است و هر کس برای خدا کار کند ثوابش بر خداست.
ریاکاری در جامعه دینی تنها رذیلتی اجتماعی نیست، بلکه برای خود فرد در جغرافیای دینی نوعی انحراف و مانع است. ریاکار شاید بتواند به منزلتی ایمانی و دینی در جامعه دینداران دست یابد، اما در حیات خود هر لحظه نسبت به هدایت دور می‌شود.
