جاهلیت مدرن به آتش‌‌بس و «امان» هم بی‌توجهی می‌کند/ تکفیری‌ها؛ تجسم جاهلیت پس از پیامبر

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به بروز جاهلیت در دوره‌های مختلف گفت: همواره در طول تاریخ و هر زمانی با مجموعه‌ای از جاهلیت‌ها مواجه هستیم که این جاهلیت‌ها را می‌توان در تمدن‌های مختلف بشری مشاهده کرد.

وی افزود: آنچه بیشتر مصطلح شده و در ادبیات قرآنی نیز وجود دارد، جاهلیتی است که پیش از ظهور اسلام وجود داشت که مردم عربستان به آن مبتلا بودند و ویژگی‌های خاصی داشت از جمله اینکه معمولاً طرفدار تعصب قبیله‌ای بودند و منطق قبیله‌ای در بین آنها حاکم بود و بر اساس منافع قبیله‌ای به یکدیگر کمک می‌کردند.

ایزدهی ادامه داد: در این دوره مشورت در بین افراد وجود نداشت و رؤسای قبایل حکم می‌کردند و مردم فارغ از هرگونه تدبیر و درایت و اندیشه‌ای همان را انجام می‌دادند؛ همچنین در آن دوره جنگ‌های طولانی مدتی به خاطر انگیزه‌های بسیار کوچک به وقوع می‌پیوست همانطور که ممکن بود جنگ‌های 90 ساله‌ای به خاطر کشته شدن یک شتر شکل بگیرد.

وی همچنین خاطرنشان کرد: در جاهلیت قدیم معمولاً مردم کرامت نداشتند و کرامت افراد تابع عزت و شرافت رؤسای قبیله بود حتی دختران معمولاً در این دوره زنده به گور می‌شدند و تولد آنها برای خانواده ننگ تلقی می‌شد.

رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پرستش الهه‌ها را از مهم‌ترین ویژگی دوران جاهلیت عنوان کرد و گفت: عده‌ای به این واسطه برای خود بساطی پهن کرده بودند و از این مسئله سوءاستفاده می‌کردند، حال اینکه عقلای قوم می‌دانستند که بت قابلیت ستایش را ندارد و در این حد و اندازه‌ها نیست.

وی به اقدامات پیامبر اسلام(ص) برای زدودن اندیشه‌های جاهلی از این سرزمین اشاره کرد و افزود: پس از آنکه پیامبر(ص) مبعوث شدند، رویکرد جامعه را تغییر دادند؛ نه اینکه فقط وحی شده باشد و یا قرآنی نازل شده باشد، بلکه کل فضای مکه و مدینه را متحول کردند و مردم را از فضای جهالت درآوردند و فطرت و عزت و کرامت را به آنها بازگرداندند.

ایزدهی گفت: پیامبر (ص) در این مسیر اقدماتی انجام دادند؛ ابتدا تعصبات قبیله‌ای، فردی، قومی و نژادی را برداشتند و ملاک شرافت انسان‌ها را تقوا و پرهیزکاری و شایستگی قرار دادند؛ در این صورت تفاوتی میان عرب و عجم و سفید و سیاه وجود نداشت و همه افراد از یک کرامت برخوردار می‌شدند.

وی ادامه داد: پیامبر(ص) همچنین مبنای دولت واحد را ایجاد کردند که بر اساس شایسته‌سالاری مسئولیت‌های آن دولت را به بهترین افرادی که از سوی خداوند منسوب می‌شد، واگذار می‌کردند؛ در ملاکی که پیامبر(ص) مطرح کردند، ارزش‌ها حاکم بود که بر اساس آن به انسانی احترام گذاشته می‌شد و زن‌ها نیز همچون مردان از کرامت انسانی برخوردار بودند.

رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: در چنین نظامی اینگونه نیست که هرچه رئیس قبیله بگوید صحیح باشد، بلکه باید بر ملاک حق و شایستگی رفتار شود؛ معمولاً افراد با یکدیگر مشورت می‌کنند و بر عملکرد حاکمان و کارگزاران نظارت و ارزیابی صورت می‌گیرد و عملکرد آنها نقد می‌شود و مردم امور خود را بر اساس فطرت و خداپرستی تنظیم می‌کنند.

وی با اشاره به هشدار قرآن به مردم در مورد عدم بازگشت به دوران جاهلیت گفت: یکی از نکاتی که در قرآن مطرح کرده این است که «أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ»؛ در این عبارت که مربوط می‌شود به بخشی از آیه 144 سوره آل عمران، این سؤال مطرح است که آیا اگر پیامبر بمیرد یا کشته شود شما از عقیده خود برمی‌گردید و جاهلیت قدیم را زنده می‌کنید؛ با این حال بعد از رحلت پیامبر(ص) برخی اعراب به آن دوره بازگشتند و تعصبات قبیله‌ای را منطقی برای تعیین حاکمان و کارگزاران قرار دادند.

ایزدهی افزود: در این شرایط دیگر ملاک تقوا و شایستگی نیست و ملاک‌های مادی و دنیوی جایگزین آن می‌شود که منجر به دسته‌بندی مردم به شهروندان درجه یک و درجه دو می‌شود.

وی با بیان اینکه در دوران جاهلیت پس از پیامبر(ص) بسیاری از مصلحت‌ها بر اساس ملاک‌های فردی بود، گفت: زمان پیامبر اصل بر دعوت و توصیه بود اما پس از ایشان جنگ به عنوان محور قرار گرفت تا دوران جاهلیت مجدداً به این سرزمین برگردد؛ منطق این دوران بر اساس حاکمان بعدی اتخاذ شد.

رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: جاهلیت یک محتوا و رویکرد است و طبیعتاً در جوامع و اشکال مختلف ممکن است رخ دهد؛ ممکن است برخی ظواهر شیک و زیبایی داشته باشند اما افکار جاهلی در آنها حاکم باشد و افکاری به دور از فطرت و انسانیت داشته باشند.

وی افزود: امروزه افرادی که به عنوان سلفی‌های تندرو و تکفیری‌ها یاد می‌شود، حاکمان دوران جاهلیت پس از پیامبر(ص) را به عنوان الگوهای خود یاد می‌کنند و بر اساس آن منطق مشی می‌کنند؛ هرچند امروز به صورت ظاهر شاهد بروز جلوه‌های تمدنی هستیم اما محتوای دوران جاهلیت پیاده می‌شود.

ایزدهی خاطرنشان کرد: در این منطق که خاستگاهش عربستان است و با پول‌های نفتی پشتیبانی می‌شود، همچنان می‌بینیم که برای تعیین حاکم افراد خاص از قبیله‌ای خاص را تعیین می‌کنند؛ این منطق جاهلیت است که در قالب یک کشور خود را نشان می‌دهد.

رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه چنین نظامی بر اساس فطرت و منطق پیامبر(ص) نیست، اظهار کرد: این نظام به مجرد اینکه ببیند طرف مقابل با آنها سازگار نیست، تهمت تکفیر می‌زنند و آنها را به قتل می‌رسانند و حرمت جان انسان را نگه نمی‌دارند در حالی‌که در آموزه‌های پیامبر اسلام (ص) حتی زن‌ها و کودکان جایگاه متمایزی داشتند، دشمن اگر عقب‌نشینی می‌کرد آنها را تعقیب نمی‌کردند و در ماه‌های حرام دست از جنگ برمی‌داشتند در حالی‌که امروز نه تنها بدون هیچ توجیهی اقدام نظامی علیه یک کشور انجام می‌دهند و زنان و کودکان و مناطق غیر نظامی و زیرساخت‌ها را از بین می‌برند بلکه حرمت ماه حرام را نگه نمی‌دارند.

وی افزود: در جاهلیت مدرن حتی به آتش‌بس و زمانی که امان داده می‌شود نیز توجه نمی‌شود؛ در حالی‌که مفهوم «امان» در اسلام بسیار مهم بوده اما آتش‌بس اعلام شده را نقض می‌کنند.

ایزدهی با اشاره به نیاز جاهلیت مدرن برای «بعثت نو» گفت: همچنان‌که پیامبر(ص) پس از اینکه مبعوث شدند، بنا را بر این گذاشتند که جهل را به واسطه علم از بین ببرند و نه شمشیر، امروز نیز طبیعی است که جاهلیت باید با علم، توحید و فطرت برطرف شود.

وی تصریح کرد: بیش از آنکه خطر تهدیدهای نظامی گروه‌های سلفی تکفیری خطرناک باشد، منطقی که آنها دارند و به واسطه آن خود را به اسلام نسبت می‌دهند، برای اسلام خطرناک است؛ بر همین اساس برای از بین بردن این تفکر بیش از اینکه نیاز به قوای نظامی داشته باشیم، باید به افرادی که گمان می‌کنند منطق تکفیری‌ها بر آمده از اسلام است، آگاهی دهیم.

رئیس گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: پیامبر(ص) توانست با این رفتار ولو بعد از وجود بیست و سه سال، شهر مکه را فتح کند و مردم را به اسلام دعوت کند؛ امروز نیز باید با منطق محاجه، بحث و روشن کردن منطق اسلام اصیل را تشریح کنیم.
وی گفت: اگر بتوانیم یک رویکرد علمی ـ فرهنگی را حاکم کنیم و به کشورهای مسلمان منطق اسلام اصیل را بنمایانیم، گویی یک قرآن برای آنها بازخوانی و بعثت مجددی محقق شده است.

وی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران در قالب صدور انقلاب اسلامی می‌خواهد این بعثت نو را محقق کند و طبیعی است که دشمنان می‌خواهند این بعثت را از بین ببرند و جلوی این منطق را بگیرند؛ در چنین فضایی لازم است هدایت حداکثری صورت گیرد اما این مسئله منافاتی با جنگ و اقدام نظامی ندارد همچنان‌که پیامبر (ص) به موازات وحی، دعوت و اخلاق خوش، جنگ‌هایی را نیز داشتند که طبیعتاً به اقتضای ضرورت و به منظور حفظ جامعه اسلامی از شر کسانی که یا نفهم هستند و یا خود را به نفهمی می‌زدند، از آن روش استفاده می‌کردند.