گذری بر درهای نفیس تا نسخه‌های خطی قرآن در موزه شهرری
گروه هنر: موزه آستان حضرت عبدالعظیم(ع) یکی از اماکنی است که می‌توان با بازدید از آن سفری کوتاه به تاریخ گذشته کشورمان داشته باشیم، به ویژه نسخه‌های خطی قرآن که زینت‌بخش این موزه است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برای سفر به زمان حتماً لازم نیست که در ماشین زمان نشسته و به دوره‌ای که می‌خواهیم سفر کنیم، بلکه با گذری در موزه‌ها می‌توان به این خواسته رسید، اما متاسفانه در چند سال اخیر، فرهنگ موزه رفتن به شدت در کشور ما رنگ باخته است، به نحوی که برخی از موزه‌ها به تعطیلی کشیده شده‌اند. در این میان موزه‌هایی هستند که به دلیل سود بردن از موقعیتی سوق‌الجشینی رونق لازم را دارا هستند. موزه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) واقع در شهرری یکی از این موزه‌‌هاست.
ساختمان فعلی موزه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) در مجاورت مصلّای بزرگ ری به وسعت ۳۰۰۰ متر مربع در سه طبقه قرار دارد که گنجینه‌ای از قرآن‌های نفیس، نسخ خطی، سکه‌هایی از ایران باستان، هدایای ارزشمند شخصیت‌ها، مدال‌های اهدایی ورزشکاران و ادوات و تجهیزات قدیمی استفاده شده در ضریح و حرم مطهر را در خود جای داده که هر روزه پذیرای علاقه‌مندان است.
بهمن ماه سال 1373 شمسی به همت تولیت محترم آستان مقدس آیت‌الله محمدی ری شهری با توجه به اهمیّت تاریخی ری، سالنی در صحن واقع در ضلع غربی مرقد شریف حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، جهت عرضه آثار اختصاص یافت که پذیرای انبوه کثیری از زائران علاقه‌مند است. ساختمان فعلی موزه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) در مجاورت مصلّای بزرگ ری به وسعت ۳۰۰۰ متر مربع در سه طبقه قرار دارد که گنجینه‌ای از قرآن‌های نفیس، نسخ خطی، سکه‌هایی از ایران باستان، هدایای ارزشمند شخصیت‌ها، مدال‌های اهدایی ورزشکاران و ادوات و تجهیزات قدیمی استفاده شده در ضریح و حرم مطهر را در خود جای داده است.
در سال 1375 شمسی با اجرای طرح توسعه حرم مطهر این محل در برنامه بازسازی قرار گرفت و موزه به طور موقت به ساختمان دیگری در مجموعه آستان انتقال یافت و به مدت 3 سال به فعالیّت ادامه داد و پس از تکمیل ساختمان فعلی موزه در ضلع جنوب شرقی و در مجاورت مصلّای بزرگ ری، به وسعت 3000 متر مربع در سه طبقه به این محل انتقال داده شد و پس از اتمام مراحل، سرانجام در هشتم آبان‌ماه سال 1381 موزه آستان مقدّس بازگشایی شد.
در ابتدای بازدیدمان از این موزه آنچه بیش از همه جلب توجه کرد درب‌هایی است که در موزه قرار دارد. مجموعه مزبور شامل درب آهنین قرن ششم - هفتم هجری، درب منبّت مشبّک با کتیبه برجسته ازعهد تیموریان، درب‌های منبّت کتیبه‌دار دوره صفوی به سال 918 هجری قمری و در چوبی با تزئینات موسوم به مدادی مشهور به در چوب پنبه‌ای دارای کتیبه برجسته در فضائل حضرت عبدالعظیم(ع) از دوره صفویه به سال 944 هجری قمری، درب چوبی مشبک از عهد صفویه، درب فولادی مشبک با روکش نقره دارای کتیبه‌های برجسته از دوره قاجار متعلّق به مرقد امامزاده حمزه(ع) و درب‌های خاتم از دوره قاجار مزین به اشعار فارسی و کتیبه تاریخ از جمله این درب‌هاست.
نکته جالب توجه نحوه نگهداری درب‌هاست. منظور اینکه قواعد موجود در موزه‌های استاندارد در این مکان هم لحاظ شده تا با گذشت زمان و تغییرات آب و هوا آثار صدمه نبینند. این مسئله را حتی در نحوه تابیدن نور خورشید به روی درب‌ها نیز می‌توانیم مشاهده کنیم، چون به نحوی نورپردازی انجام شده که هم زیبایی آثار محفوظ مانده، هم اینکه باعث آسیب دیدن کارها نمی‌شود. در این گزارش معرفی کوتاه از چند درب به نمایش درآمده داریم.
درب آهنین عهد سلجوقی
درب آهنی دو لنگه؛ طول هر لنگه 255 سانتیمتر و عرض آنها 95 سانتیمتر است، هر لنگه با یراق حلقوی فولادی به عنوانِ کوبه مزین است و سراسرِ درب میخکوبی و با نقوش لوزی چلیپائی تزئین یافته. درب موصوفه بنا به نقل متواتر متعلق به آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) است که راهرو جنوبی صحن قدیم امامزاده حمزه (ع) را به خارج متصل می‌کرد. پشت درب، الوار چوبی کاملاً هویدا و دارای کلون و بست چوبی است و به شماره ثبت 550 در معرض بازدید قرار دارد.
بخشی دیگر از موزه به قفل‌ها اختصاص دارد. قفل‌هایی که قدمت‌شان از دوره قاجار شروع شده و تا به امروز ادامه دارد. عمده این قفل‌ها نیز از فولاد و نقره هستند، همچنین کتیبه برجسته متضمن قصارالسور، متعلق به ضریح‌های مطهر حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، امامزاده حمزه (ع) و امامزاده طاهر (ع) یکی دیگر از بخش‌های زیبای این موزه هستند.
درب نفیس چوبی مشهور به مدادی از دوره صفویه
درب بزرگ دو لنگه چوبی به سال 944 هجری با دماغه، یراق و کوبه طلاکوب، بدنـﮥ منبت و میخکوبی و رویه با طرح زیگزاگ الوان (چوبی مدادی شکل، قرینه‌سازی) منبت نقش برجسته، کتیبه‌ای به خط ثلث جلی از دوره صفویه قرن دهم هجری زمان سلطنت شاه طهماسب اول از گوشه پائین لنگه راست آغاز شده و تا گوشه پائین لنگه چپ ادامه دارد و متضمن مناقب اهل بیت (ع)، ولایت حضرت علی (ع) و ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) است.
در این موزه بخشی وجود دارد که مربوط به نسخه‌های دست‌نویس می‌شود که بسیار زیبا و گرانبهاست. این صحوف شامل؛ مصحف شریف و ادعیه است که عمدتاً از قرن هفتم تا دوران معاصر بوده و در برخی از آنان نام و رقم کاتبان نیز به چشم می‌خورد. در کنار کتب خطی بخشی دیگر در نمایشگاه وجود دارد که مربوط به قرآن‌های خطی است. در این بخش قرآن‌های دست‌نویس بسیاری وجود دارد که برای نمونه به چند اثر اشاره می‌کنیم.
قرآن کریم خطی به شیوه نسخ کهن
قطع رحلی خشتی از قرن هفتم هجری شیوه سلجوقی از کاغذ سمرقندی، هر ورق دارای دوازده سطر و عناوین سور به قلم زر مشتمل بر نام، عدد آیات و محل نزول سوره است و علایم تزئینی، سجدات، جزء، حزب، نصف، رکوعات به صورت مذهب در حاشیه صفحات نقش بسته است. ابعاد هر ورق 24 × 5/31 سانتیمتر است و در سال 1230 هجری وقف بر بقعه حضرت عبدالعظیم (ع) شده و اکنون با شماره ثبت 173 در معرض بازدید قرار دارد.
نسخه خطی مجالس المـﺆمنین
این نسخه به تاریخ 1066 هجری دوره صفویه اثر قاضی نورالله شوشتری، قطع رحلی، رویه جلد لاکی روغنی در ابعاد 24 × 4/37 سانتیمتر که بعضی از صفحات آن محشّی و عناوین مطالب به قلم شنجرف است و به شماره ثبت 143 در معرض بازدید قرار دارد.
سند خطی طوماری به خط نستعلیق
این سند به تاریخ 1140 هجری در دوره صفویه، حاکمیت افاغنه در وضعیت قریه مردها آباد درباره زراعت - حقابه و انتصاب ناظر- ملاعاشور- است. در پشت سند، مهرِ ثبت دفتر و تسجیل و ارقام به سیاق، شکسته نستعلیق و نستعلیق تحریری است. ابعاد سند 5/31 ×144 سانتیمتر است و با شماره ثبت 556 در معرض بازدید قرار دارد.
کتیبه‌های خطی به خط نستعلیق مذهب
مجموعه کتیبه‌های خطی به نظم و نثر مربوط به سال 1291 هجری و اثر محمد ابراهیم طهرانی مشهور به میزرا عمو است.
بخش اول: کتیبه مزبور در هشت قطعه جداگانه به نظم و مذهب هر کدام در ابعاد 22×77 سانتیمتر است که مضمون ماده تاریخ بنای بقعه و ایوان در اواسط دوره قاجار است.
بخش دوم: پنج قطعه با کتیبه‌های بازوبندی، منقوش به درج نام ائمه معصومین (ع) است.
بخش سوم: پنج قطعه کتیبه مستطیل و مذهب به رنگ لاجوردی با نقوش تزئینی درباره بقعه و ایوان سابق امامزاده حمزه (ع) است که ستون‌ها و ترکیب سقف آن مربوط به دوره صفویه بوده، دوست‌محمدخان معیرالممالک در دوره قاجار به تزئین آن پرداخته است. کتیبه‌های مزبور اثر ابراهیم طهرانی است که در آن ایوان قرار داشته و به استناد رقم کاتب، مجموعه این کتیبه به سال 1291 هجری به اتمام رسیده.
در بخش دیگر این موزه مدال‌های ورزشکارانی قرار دارد که مدال‌های خود را به موزه هدیه داده‌اند. در کنار این بخش؛ پرده ماهوت عهد قاجار، روپوش زری مرقد حضرت عبدالعظیم (ع) از دوره صفویه، صندوق مطهر مرقد امامزاده حمزه (ع)، در دولنگه نقره قلم‌زده از دوره قاجار، زیارتنامه طلاکوب طرح محرابی و کتیبه فلزی به خط کوفی از دیگر کارهای این موزه هستند.
