انعکاس لطیف فضایل ماه رمضان در ادبیات فارسی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ماه رمضان از دیرباز در شعر و ادب جلوه‌ای چشم‌گیر و عرفانی داشته است. البته سرودن شعر درباره فضایل و مناسبت‌های این ماه تنها اختصاص به شاعران فارسی‌گو ندارد و نداشته است و در آثار ادبی ملل دیگر اشعار متعددی در این خصوص دیده می‌شود.

توجه به این حقیقت باعث شد تا در آستانه ماه رمضان با کامران شرفشاهی، پژوهشگر و صاحب کتاب «ضیافت نور» درباره انعکاس فضایل رمضان در ادبیات فارسی به گفت‌وگو بنشینیم.

شرفشاهی با بیان اینکه در ادب فارسی از قرن چهارم به این سو با اشعاری از شاعران بلندآوازه ادب فارسی همانند حافظ، سعدی، مولوی، بیدل، عطار و... روبه‌رو هستیم و این جریان تا روزگار ما تداوم یافته است،‌ عنوان کرد: در همه عصرها شاعران با سرودن اشعاری کوشیده‌اند تا فضایل و کرامات این ماه شریف را درحد وسع خود بیان کنند و مردم را به درک افزون‌تر موقعیت ممتاز این ماه آگاه سازند.

این پژوهشگر ادبی تاکید کرد: در روزگار ما همچنین با ظهور نسلی از شاعران در عرصه شعر کودک و نوجوان شاهد آثار دل‌انگیز دراین خصوص هستیم.

وی به کتاب «ضیافت نور» به قلم خود اشاره کرد و گفت: گزیده‌ای از این اشعار را در سال 65 به صورت کتابی با عنوان «ضیافت نور» آورده‌ام که اگر امروز اقدام به چاپ مجدد این کتاب با اضافات کنم حجم کتاب چندین برابر چاپ اول خواهد بود و جای خوشبختی دارد که گفته شود سهم قابل ملاحظه‌ای از این اشعار متعلق به شاعران معاصر است.

شرفشاهی درباره نگاه‌های شاعران مختلف به ماه رمضان توضیح داد: شاعران معمولا از زوایای گوناگونی به موضوع ماه رمضان پرداخته‌اند. برخی نگاهی کلی به ماه رمضان داشته‌اند و برخی دیگر مانند سعدی نگاهی اجتماعی به فضایل این ماه داشته‌اند. برخی دیگر از حیث عرفانی و اخلاقی به آن پرداخته‌اند و عده‌ای دیگر به مناسبت‌های ماه رمضان مانند شب قدر، ولادت امام حسن(ع)، شهادت امام علی(ع) و دیگر مناسبت‌های این ماه پرداخته‌اند و گروه دیگر از شاعران از منظر طنز کوشیده‌اند تا دست ریاکاران را روکنند و با بیانی شیرین جامعه را دعوت به عبادت راستین و تزکیه و تهذیب کرده‌اند.

شرفشاهی با بیان اینکه بخش دیگری از اشعاری که درباره ماه مبارک رمضان است، مربوط به وداع با این ماه و استقبال از عید فطر است، گفت: هریک از این اشعار لطف و جایگاه خود را دارد.

وی با تاکید بر اینکه شعرسرودن درباره ماه رمضان به دوره‌ تاریخی خاصی تعلق ویژه نداشته است، گفت: برخی معتقدند که در ادوار گذشته شمار خمریات فراوان‌تر بوده و شاعران درباری خمریه‌سرا بوده‌اند. این شاعران از ماه رمضان نالان بودند و بیشتر اشعار آنها با موضوع ماه رمضان به استقبال عید فطر و اول شوال منحصر بود تا دعوت مخاطبان به نزکیه و تهذیب. اما به هرحال نمی‌توان قضاوت کلی کرد و چه بسا که این شاعران نیز به گونه‌ای تحت تاثیر فضایل ماه رمضان قرار گرفته‌اند.

شرفشاهی افزود: به عنوان نمونه در اشعاری از این شاعران که درباره سحرگاهان است با حالت صفا و بیگانگی از خویش روبه‌رو هستیم که بیانگر تاثیرگیری شاعر از حال و هوای خاص ماه رمضان و سحرهای این ماه است.

وی درباره اشعار حافظ با موضوع ماه رمضان توضیح داد: حافظ شاعری است که مانند مولوی نگاهی لطیف و عرفانی به این ماه دارد و در غزل‌های متعددی که بیشتر مورد توجه اهل دل و پژوهشگران قرارگرفته است این نگاه جریان دارد. حافظ در این خصوص و به‌ویژه شب قدر اشارات دلپذیری دارد و تمام کسانی که حافظ را می‌شناسند می‌دانند که اشعار او ملهم از آیات قرآن کریم و احادیث و روایات است. چنانکه تخلص شاعر از آنجاست که وی حافظ قرآن بوده است و این شوریدگی و دلدادگی را به شکل‌های گوناگون و در اشارات مستقیم و غیرمستقیم در دیوان او می‌توان دید:

آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است    یا رب این تأثیر دولت در کدامین کوکب است

تا به گیسوی تو دست ناسزایان کم رسد               هر دلی از حلقه‌ای در ذکر یارب یارب است

کشته چاه زنخدان تو ام کز هر طرف                    صد هزارش گردن جان زیر طوق غبغب است

شهسوار من که مه آیینه‌دار روی اوست                 تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است

عکس خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو         در هوای آن عرق تا هست هر روزش تب است

من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می                  زاهدان معذور داریدم که اینم مذهب است

اندر آن ساعت که بر پشت صبا بندند زین           با سلیمان چون برانم من که مورم مرکب است

آن که ناوک بر دل من زیر چشمی می‌زند                 قوت جان حافظش در خنده زیر لب است

آب حیوانش ز منقار بلاغت می‌چکد                 زاغ کلک من به نام ایزد چه عالی مشرب است

وی همچنین توضیح داد: البته در بین شاعران کلاسیک ما توجه به نیازمندان و مستمندان در این ماه بسیار دیده می‌شود. چنانکه حکیم اوحدی مراغه‌ای گفته «روزه‌دار و به دیگران بخوران/ نه بگیر روزه و شکم بدران». این مضمون در اشعار سعدی هم هست و کاش روزه‌داران با تحمل گرسنگی به یاد محرومان نیز بیفتند و همان‌گونه که در احادیث و روایات سفارش فراوان شده‌است بکوشند تا حاجت دیگران را نیز برآورده سازند.