ضرورت بررسی ترجمه‌های گروهی قرآن/8
بیشترین مراجعه به قرآن از رهگذر ترجمه/ سنگینی سایه ساختار زبان عربی بر برگردان‌ها
گروه ادب: مدیر گروه ترجمه و تفسیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه بیشترین مراجعه به قرآن از رهگذر ترجمه است گفت: سایه ساختار زبان عربی بر ترجمه قرآن سنگینی می‌کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، مدیر گروه ترجمه و تفسیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با اشاره به ضرورت ترجمه گروهی قرآن گفت: هر کار پژوهشی که از تبادل‌نظر برخوردار باشد و افکار و اندیشه‌های بیشتری برای فربهی و اتقان کار در آن تشریک مساعی و گفت‌وگو کنند، اتقان و ارزش بیشتری خواهد داشت و نتیجه‌بخش‌تر خواهد شد. به عنوان مثال در تولید دایرةالمعارف‌ها از جمله دایرةالمعارف قرآن که کار گروهی است و در مرکز فرهنگ و معارف قرآن انجام شده، بدون تردید می‌توان گفت که تولید این اثر در کار غیرگروهی امکان‌پذیر نیست.
وی افزود: پس از انجام کار گروهی می‌توان به قوت و ضعف‌های کار پی برد؛ اینکه یک گروه چه اندازه با یکدیگر همدل و همراه بوده و توانایی لازم برای کار مورد نظر را داشته‌اند و یا اگر ناهماهنگی‌هایی وجود داشته، در اثر کاملاً مشهود است؛ از این رو در صورتی که در حوزه ترجمه قرآن این هماهنگی‌ها و مؤلفه‌های لازم وجود داشته باشد، مطمئناً از ترجمه‌های فردی بهتر خواهد بود.
ترجمه گروهی نیازمند تخصص و همدلی است
حجت‌الاسلام حسینی ادامه داد: به نظر می‌رسد حق تنها ترجمه گروهی انجام شده از قرآن که شاهد آن هستیم، ادا نشده است و پارامترهای لازم برای ترجمه مطلوب را ندارد و برخی معتقد هستند که این گروهی که برای ترجمه قرآن در کنار هم قرار گرفته بودند، توانایی آن را نداشتند و طبیعی است که اگر کسانی که در علومی تخصص لازم را نداشته باشند، هر چند همدل و همراه هم باشند، باز هم نتیجه کار مطلوب نخواهد شد، اما پس از آن که گروهی متشکل از افراد متخصص کنار هم قرار بگیرند، باید آئین‌نامه منضبط تدوین و چگونگی حل اختلافات در آن بیان شود. اینکه فصل‌الخطاب چه باشد و حرف آخر را چه کسی بزند و ویرایش آن را یک نفر انجام دهد تا مخاطب با یک قلم مواجه باشد یا هر بخشی را یک فرد برعهده بگیرد و تطبیق آن با زبان عربی و زبان مقصد(زبان فارسی) انجام شود، همگی سبب می‌شود ترجمه به کمال لازم برسد.
وی در ادامه عنوان کرد: در گفت‌وگوهایی که با صاحب‌نظران حوزه ترجمه قرآن داشتم، نظرشان بر این بود که اصلی‌ترین مجرایی که مخاطبان قرآنی با کلام وحی ارتباط برقرار می‌کنند، از مجرا و رهگذر ترجمه است؛ در حالی که به نظر می‌رسد حدود 10 درصد مردم بخواهند از طریق تفسیر به معانی و مفاهیم قرآن پی ببرند؛ چرا که تخصص و حوصله لازم را ندارند.
این پژوهشگر قرآن در ادامه با بیان اینکه متأسفانه در مجموعه‌های پژوهشی نسبت به کارهای گروهی بی‌مهری‌هایی هم وجود دارد، گفت: بیش از ده‌ها برابر آنچه که برای ترجمه اعم از نیروی انسانی، فضای پژوهشی و منابع مالی اختصاص یافته، باید هزینه شود که متأسفانه تاکنون این اتفاق نیفتاده است و از سوی دیگر نگاه مردم به ترجمه، کاری غیرفنی و غیرتخصصی است که برای تیمن و تبرک از آن استفاده می‌کنند و نگاه محتوایی، دانش‌افزایی و متعالی نسبت به ترجمه ندارند. همچنین دیدگاه عمومی مثبت جامعه ما نسبت به پژوهش‌های جمعی و همکاری گروهی برای تولید کار پژوهشی در جامعه هنوز کلید نخورده است و انگیزه و باور آن هم وجود ندارد.
ترجمه‌های گروهی، معتبرتر از ترجمه‌های فردی
وی در ادامه در پاسخ به اینکه ترجمه‌های فردی چه مشکلاتی دارند که ترجمه‌های گروهی از قرآن قوت گرفته است، بیان کرد: وقتی یک کار علمی آغاز می‌شود و افرادی متشکل از متخصصان و متبحران در قالب یک گروه حاضر می‌شوند، با یکدیگر تشریک مساعی و تبادل نظر کرده و براساس معیارهای قابل قبول اقدام به ترجمه می‌کنند که این ترجمه، از ترجمه‌های فردی که یک نفر به تنهایی آن را انجام می‌دهد بهتر و معتبرتر بوده و از اتقان بیشتری برخوردار خواهد بود و همه آنچه را که درباره قوت ترجمه‌های گروهی گفته شد، می‌تواند برای ترجمه‌های فردی نقطه ضعف باشد.
حجت‌الاسلام حسینی یادآور شد: کسی که از کار گروهی استقبال نمی‌کند و بر ترجمه فردی قرآن تأکید دارد، نمی‌تواند کار دقیق و استاندارد ارائه دهد؛ زیرا از اندیشه و تخصص دیگران استفاده نکرده و خود نیز همه تخصص‌های لازم را ندارد، از این رو ترجمه وی نیز از اتقان لازم برخوردار نخواهد بود. از سوی دیگر کارهای جمعی آسیب‌های خاص خود را نیز دارد و هر چند ماحصل کار قابل مقایسه با کارهای فردی نیست، اما باید فرآیند کار به درستی تعریف و استانداردها مشخص شود و در این صورت کار ارزشمندتر خواهد بود.
وی در ادامه مؤلفه‌های ترجمه موفق را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: آشنایی با ادبیات عرب، ادبیات فارسی، تفسیر، قواعد تفسیری و شناخت نیازهای تفسیری برای انجام ترجمه قرآن ضروری است و اگر این تخصص‌ها در یک گروه وجود نداشته باشد، همه دنیا هم گرد بیایند، نخواهند توانست ترجمه‌ای قابل قبول از قرآن ارائه کنند.
ترجمه آزاد نیازمند دقت‌های ادبی در ساده‌سازی بیان و فهم‌پذیری زبان
حجت‌الاسلام حسینی با بیان اینکه بیشترین مراجعه به قرآن از رهگذر ترجمه است، تصریح کرد: با توجه به وجود اقشار مختلف مردم در جامعه با سطوح متفاوت علم و درک و توانایی فهم و معرفت، می‌توان ترجمه برای مخاطب‌های گوناگون را انجام داد، همانطور که در تفسیر شاهد مکتب‌های متعددی از تفاسیر قرآن هستیم، در ترجمه نیز می‌توان انواع گوناگونی از ترجمه‌های قرآن برای سطوح مختلف را انجام داد.
وی در ادامه گفت: در حال حاضر باید از قالب‌ها و ساختار زبان عربی در ترجمه قرآن فاصله گرفته شود و مفهوم و معنا در زبان مقصد قالب‌سازی شود تا سایه ساختار زبان عربی بر روی ترجمه سنگینی نکند و این یکی از مشخصه‌های ترجمه مطلوب از قرآن بوده و در ترجمه‌های اخیر توجه زیادی به آن شده است.
حجت‌الاسلام حسینی ادامه داد: ترجمه می‌تواند گونه‌ای از ترجمه ـ تفسیر باشد، به عنوان مثال چندین سال است که ترجمه آزاد در گروه ترجمه و تفسیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم پیگیری می‌شود، اما مقاومت‌هایی نسبت به آن وجود دارد. البته اصل پروژه به تصویب رسیده، اما به دلایل مختلف تاکنون به بار ننشسته است، هر چند با آن خداحافظی نکرده‌ایم و کار را دنبال می‌کنیم.
مدیر گروه ترجمه و تفسیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم درباره ترجمه آزاد اظهار کرد: تولید یک ترجمه به مفهوم ترجمه آزاد، نیازمند دقت‌های ادبی در ساده‌سازی بیان، فهم‌پذیری زبان و نزدیک‌تر کردن آن به زبان گفت‌وگوی رایج است؛ هر چند در قرآن نباید مسامحه کرد، اما این نوع ترجمه می‌تواند نوعی از ترجمه ـ تفسیر باشد و تا حدودی در ترجمه قرآن براساس المیزان که در گروه ترجمه و تفسیر مرکز در حال انجام است.
سمیه قربانی
مطالب مرتبط
