اولویت‌های بر زمین‌مانده امور خیریه در ایران
گروه جامعه ــ رئیس دومین همایش ملی «خیر ماندگار» راهبری و ساماندهی خیریه‌های موجود در کشور را از اولویت‌های بر زمین‌مانده کار خیر در ایران می‌داند که پیش از هر اقدامی باید برای آن تمهیدی اندیشید. او معتقد است این راهبری به تولید دانش، اصلاح الگوهای مدیریتی، تربیت نیروی انسانی متخصص برای خیریه‌ها و ترویج امر خیر در کشور، نیاز دارد.
به گزارش ایکنا؛ دومین همایش ملی «خیر ماندگار» با رویکرد «مطالعه و ارزیابی امور خیر با تمرکز بر چالش‌های نیکوکاری در ایران امروز»، 10 و 11 دی ماه سال جاری در تهران برگزار می‌شود. در این همایش ملی که 10 کمیته علمی در آن فعال هستند، بسیاری از مجموعه‌های مرتبط با امور خیریه همچون سازمان اوقاف و امور خیریه، معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی، سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران و مجموعه‌هایی علمی همچون مرکز تحقیقات دانشگاه شهید بهشتی و انجمن علمی جامعه‌شناسی مشارکت دارند. ایکنا بنابر رسالت قرآنی خود که دعوت به کار خیر را از تعالیم قرآن کریم می‌داند، در سلسله مصاحبههایی به واکاوی طرح خیرماندگار می‌پردازد. در اولین قدم به سراغ دکتر محمدصالح طیب‌نیا، رئیس بنیاد خیریه راهبری آلاء رفتیم که ایده اصلی این همایش از آنجا شکل گرفته است. حاصل این گفتگو را با هم می‌خوانیم:
*چه شد که بنیاد آلاء تصمیم گرفت برای برگزاری همایش‌های ملی خیر ماندگار پیش‌قدم شود و نیز بتواند همکاری نهادهای گوناگون خیریه را برای این امر جلب کند؟
در ابتدا مقدمه‌ای عرض می‌کنم چون برگزاری همایش، جزئی از یک پارادایم کلی است که از آن با عنوان «خیرماندگار» یاد می‌شود. بنیاد آلاء از بدو تأسیس، مأموریت اصلی خودش را انجام کارهای خیر اولویت‌دار زمین‌مانده قرار داد. بر خلاف بسیاری از خیریه‌ها، بخش اصلی خیریه آلاء، اتاق فکری است که برنامه‌ریزی و پژوهش انجام می‌دهد. بر این اساس شش مرکز در بنیاد آلاء که هر یک خیریه است و تحت هلدینگ آلاء فعالیت می‌کنند راه اندازی شد، در اواخر سال 1393 این ایده مطرح شد که اگر منابع بنیاد آلاء صد برابر این هم شود ولی اتفاقی در سطح ملی نیفتد آن چشم‌اندازی که به دنبالش هستیم، محقق نخواهد شد و لذا ایده جدیدی با نام خیر ماندگار شکل گرفت. بنابراین، آن شش مرکز قبلی با نام خیر جاری دنبال می‌شود و یک رویکرد جدیدی در بنیاد آلاء شکل گرفت به نام خیر ماندگار. این رویکرد به جای تصدی‌گری در حوزه امر خیر و ارائه خدمات به نیازمندان و مخاطبان، مخاطبش را خود خیریه‌ها قرار داده است و هدف آن راهبری جریان خیر کشور به سمت کارهای خیر اولویت دار زمین‌مانده است. اعتقاد ما این است کشور ما و بلکه کل دنیا در شرایطی به سر می‌برد که مشکلات جامعه را بخش دولتی به تنهایی نمی‌تواند حل کند، بخش خصوصی هم نمی‌تواند حل کند و ما نیازمند به بخش سومی با نام سازمان‌های مردم‌نهاد هستیم. که بخش عمده آن، بحث سازمان‌های خیریه است، اینها باید با یک هم افزایی شروع به رفع مشکلات کشور کنند. تجربه موفق آن را هم بعد از انقلاب در بخش‌های دیدیم. از دید ما بسیج یک نهاد خیریه است، رویکرد آن مثل سازمان مردم‌نهادی است که با رفع نیاز کشور در دهه 60 توانست جنگ را اداره کند، خیرین مدرسه‌ساز هم با همین نگاه کار خود را پیش‌برده است. این نمونه‌ها موارد آزمون‌پس‌داده است که نشان می‌دهد مردم، چگونه با حضور خود نیاز جامعه را برطرف کرده‌اند. در فرمایشات مقام معظم رهبری این موضوع خیلی جدی است و به آن توجه می‌شود. طرح خیر ماندگار بر این اساس است که ما از پتانسیل مردم برای رفع نیازهای کشور در یک حجم عظیم و گسترده استفاده کنیم. این موضوع چهار پایه و ستون دارد: اول، تولید دانش امر خیر است ما وقتی می‌توانیم بگوییم ما چنین ایده‌ای را داریم که دانش آن را داشته باشیم، امر خیر در کشور ما عمدتاً تجربی اداره می‌شود، ما فقط در حوزه وقف تقریباً یک دانش بیش از هزارساله‌ای داریم که آن هم بیشتر با رویکردهای سنتی امر وقف همراه است و نه رویکردهای نوین امر وقف؛ ولی در حوزه‌های دیگر امر خیر متأسفانه کار جدی علمی انجام نداده‌ایم. بعضی از بخش‌هایمان را نیز بیشتر از غربی‌ها گرفته ایم مثل مددکاری اجتماعی و ... در حالی که بحث CHARITY STUDY امروز در دنیا تا مقطع دکترا تدریس می‌شود، پژوهشکده‌ها و اندیشکده‌های بزرگی در دنیا درباره این موضوع کار می‌کنند لذا یکی از رسالت‌های بنیاد آلاء، تولید دانش امر خیر شد که بحث همایش یا نشست‌های خیر ماندگار بخشی از این حوزه تولید دانش است.
*طرح خیرماندگار در کنار تولید دانش امور خیریه، چه ابعاد دیگری را در بر می‌گیرد؟
عرصه دوم ما بحث اصلاح الگوهای مدیریتی خیریه‌هاست، هم با بحث‌هایی که در تکنولوژی پیش آمده و نفوذ فضای مجازی در عرصه صنعت و فعالیت اقتصادی، اجتماعی، خیریه‌ها قطعا در این زمینه‌ها باید تحولاتی رخ بدهد. کلاً همانطور که عرض کردم مدیریت خیریه در ایران تجربی انجام می‌شود ما امروز نیازمند به یک تحول خیلی سیستمی در مدیریت خیریه هستیم. عرصه سوم طرح خیر ماندگار، تربیت نیروی انسانی متخصص است ما امروز خیریه‌هایی داریم که چند صد میلیارد تومان سالیانه گردش مالی آن‌هاست، اینها باید نیروی متخصص خاص خودش را داشته باشند، حسابداری خیریه با حسابداری بنگاه اقتصادی فرق دارد و باید حسابدار خاص خود را داشته باشند، روش‌های تأمین منابع مالی در خیریه‌ها با سازمان‌های دیگر فرق دارد، بحث مشارکت اجتماعی در خیریه‌ها با سازمان‌های دیگر متفاوت است، اینها نشان می‌دهد خیریه‌ها نیازمند تربیت نیروی انسانی متخصص هستند. متأسفانه هیچ دانشگاهی در کشور متولی تربیت نیروی متخصص برای خیریه‌ها نیست، قطعاً ما باید در تحصیلات پایه و در تحصیلات تکمیلی، تربیت دانشگاهی داشته باشیم، همچنین در این راستا باید آموزش‌های کوتاه‌مدت برای خیرین و کارشناسان امر خیر تعریف کرد. عرصه چهارم طرح خیرماندگار، ترویج و فرهنگ‌سازی امر خیر است که به این منظور شعار «هر ایرانی، یک نیکوکار» ناظر به این حوزه است. امر خیر اختصاص به ثروتمندان و یک قشر و گروه خاصی ندارد. همه مردم فارغ از مذهب، فارغ از جنسیت، فارغ از سن در حوزه امر خیر مشارکت می‌کنند، این یک وظیفه انسانی و شاید تنها عرصه‌ای است که می‌شود فارغ از مسائل مذهبی و سیاسی و حتی فارغ از ملیت‌ها مردم را جذب کرد و در این حوزه مشارکت داد. این چهار حوزه، چهار ستون خیر ماندگار است. لازم به تأکید است که رسانه‌ها اعم از صدا و سیما، شبکه های اجتماعی، خبرگزاری‌ها و ... بیش‌ترین نقش را در حوزه ترویج و فرهنگ‌سازی امر خیر دارا هستند، نیازهایی که کشور ما دارد فقط به دست بخش دولتی و خصوصی رفع نمی‌شود بلکه مشارکت اجتماعی لازم است که یکی از شاخصه‌های کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود. در بحث تولید دانش، همانطور که عرض کردم ما چندین پروژه کلان تعریف کرده‌ایم که یکی از آن‌ها، سلسله همایش‌های ملی خیر ماندگار است که امسال در دی‌ماه دومین همایش آن برگزار می‌شود.
*چه اولویت‌های برزمین‌مانده‌ای در امور خیریه وجود دارد که لازم است خیرین نسبت به آن پیش‌قدم شوند؟
با توجه تاریخچه‌ای که عرض کردم، آن کاری که زمین مانده است و اولویت دارد، همین حوزه‌های خیر ماندگار است، یعنی اگر بخواهم اولویت عرض کنم باز هم همین چهار محور را تأکید می‌کنم: تولید دانش خیر، بحث اصطلاح الگوی مدیریتی امر خیر، تربیت نیروی انسانی متخصص و فرهنگ‌سازی و ترویج امر خیر؛ تمام آن چیزی که می‌خواهم بگویم در همین چهار محور خلاصه می‌شود. امروز مهمترین اولویت امر خیر در ایران، راهبری جریان امر خیر در کشور است مثلاً ممکن است کسی بگوید امروز ما یک چالش خیلی جدی همچون گسست بین حاکمیت و خیریه‌ها یا پایین‌آمدن سرمایه اجتماعی، داریم؛ من می‌خواهم بگویم تمام این چالش‌ها در چهار عرصه طرح خیرماندگار پاسخ گفته می‌شود. اگر ما بخواهیم یک نظامی برای راهبری جریان امر خیر کشور طراحی کنیم قطعاً به همین چهار ستون اصلی می‌رسیم. بنیاد آلاء به این جمع‌بندی رسید که امروز مهمترین اولویت امور خیریه، این چهار ستون است و پیشبرد آن کار یک نفر یا یک مجموعه هم نیست، کار دولت، بخش خصوصی و خیریه‌ها به صورت تکی نیست، همه باید دست به دست هم بدهند تا این کار محقق شود.
ما در این عرصه بیشتر کار خود را به شبکه‌سازی اختصاص می‌دهیم، یعنی بگردیم خیریه‌هایی که با ما همفکر هستند را شناسایی کنیم، با هم هم‌جهت شویم تا کار شکل بگیرد. رایزنی با بخش‌های مختلف دولتی را شروع کردیم، ما الان با مشارکت دانشگاه اصفهان، اولین مرکز پژوهشی مطالعات نوین وقف و امور خیریه را راه اندازی کردیم، همچنین پروژه‌هایی مشترک با دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران در تولید دانش امر خیر جلو می‌بریم. ساختاری که داریم ساختاری است که قائم به فرد نیست، بر فرض یک روزی بنیاد آلاء به هر دلیلی نتواند مشارکت کند نهادهای دیگر در این ساختار باید آن کار را پیگیری کنند.
*شما با خیریه‌های زیادی در طرح خیرماندگار تعامل داشته‌اید، خیریه‌های کشور چه میزان راهبری‌پذیر هستند؟
دو واژه را عرض می‌کنم که معتقدم باید بین اینها تفکیک قائل شویم: سازماندهی و ساماندهی؛ سازماندهی یعنی ایجاد ساختارهای صلب قانونمندی که دقیقاً مشخص کنیم هر کسی کجا باید قرار بگیرد و ... که اینها اصلاً در مورد خیریه امکان‌پذیر نیست، گاهی هم متأسفانه مسئولان دولتی به این سمت می‌روند، سازماندهی خیریه‌ها به این معنا که کاملاً ساختارهای حقوقی اصلی برای خیریه‌ها تعریف‌کردن چالش جدی برای خیریه‌ها خواهد بود. طبق آن گزارشی که مسئولین ما می‌دهند چیزی نزدیک به 15 هزار سازمان مردم‌نهاد در کشور داریم که ثبت شده است. در صورتی که من اعتقاد دارم تعداد خیریه‌ها در ایران بیش از 150 هزار خیریه است! ولی 10 درصد آن‌ها ثبت شده است، چون تمام مساجد خیریه است، تمام حسینیه‌ها، هیئت‌های مذهبی به شکل خیریه اداره می‌شود و با این که جایی ثبت حقوقی نشده است، کار خودش را خوب انجام می‌دهد. اگر ما بخواهیم اینها را در سیستم حقوقی صلب کشورمان بگذاریم که معمولاً هم دست‌وپاگیر است، همین حجم فعالیت هم کاهش پیدا می‌کند.
ولی اگر ما دنبال ساماندهی خیریه‌ها باشیم، موضوع فرق می‌کند. ساماندهی یعنی تسهیل فعالیت خیریه‌ها که این یک امر شدنی است، هم خیریه‌ها از آن استقبال می‌کنند و هم خیرین؛ خیریه‌ها شدیداً ابا دارند از اینکه از بالا به پایین به آن‌ها دستور بدهند، من تجربه موفق خیرین مدرسه‌ساز را عرض می‌کنم اگر نظام آموزش و پرورش کشور می‌آمد خیلی قانونی می‌گفت اگر می‌خواهید کمک کنید این کاری که من می‌گویم انجام بدهید مطمئن باشید خیرین استقبال نمی‌کردند ولی یک فضایی را آماده کردند که نیازها به خیرین اعلام شد و آن‌ها هم استقبال کردند.
انتهای پیام
