ضرورت بازمهندسی ساختار رسانه‌ای/ ایکنا همتایی ندارد

به گزارش ایکنا؛ سومین برنامه چهل سال با رسانه‌ها با موضوع رسانه‌ها و سرمایه اجتماعی عصر روز گذشته، سیزدهم آذرماه با حضور کارشناسانی همچون حسن بیادی، نایب رئیس دوره دوم و سوم شورای شهر تهران، محسن مهدیان، معاون بخش رسانه‌های نوین خبرگزاری فارس و حسین بصیریان، مدرس دانشگاه و با اجرای فرید محمدی برگزار شد.

حسن بیادی، نایب رئیس دوره دوم و سوم شورای شهر تهران، درابتدای این برنامه با اشاره به تعریفی از سرمایه اجتماعی گفت: مهم‌ترین سرمایه اجتماعی جامعه را می‌توان امنیت برشمرد و پس از امنیت می‌توان به ارتباطات و مشارکت اشاره کرد.

وی مقوله فرهنگ را در سرمایه اجتماعی بسیار مؤثر دانست و افزود: ما باید ۴۰ سال پس از انقلاب را به گونه‌ای بررسی کنیم که در این سال‌ها چه سرمایه اجتماعی به دست آورده‌ و برای حفظ آن چه کرده‌ایم. در این ۴۰ سال، رسانه‌ها پیشرفت چشمگیری داشته‌اند.

نایب رئیس دوره دوم و سوم شورای شهر تهران فرهنگ را مجموعه‌ای از آداب و رسوم، رفتارها، کردارها، اقلیم، باور‌ها و ارزش‌های دینی و ملی دانست و گفت: تعریف‌های بسیاری از فرهنگ وجود دارد، اما تعریف ما برای فرهنگ جزیره‌ای است که البته این امر تنها برای فرهنگ رخ نداده است و نگاه جزیره‌ای در همه عرصه‌ها شکل گرفته است.

بیادی اظهار کرد: رسانه برای سرمایه اجتماعی نقش پل را ایفا می‌کند و می‌تواند سبب پیشرفت سرمایه اجتماعی شود؛ از این جهت اهمیت رسانه بسیار مهم است؛ پیش از انقلاب مساجد، هیئات و NGO‌های محلی بهترین سرمایه‌های اجتماعی کشور بودند که البته این سرمایه‌ها امروز هم رشد کرده‌اند. 

 

نایب رئیس دوره دوم و سوم شورای شهر تهران تصریح کرد: پس از انقلاب شاهد سرمایه‌های بسیاری بودیم تا جایی که نقش رسانه را بیشتر احساس کردیم. برای شرکت در نمایشگاه فرانکفورت به آلمان رفتم در آنجا تعدادی از افغان‌ها را دیدم که تلویزیون ایران را مشاهده می‌کردند. ابتدا تصورم بر این بود که با دیدن ما این کار را کردند، اما پس از جویا شدن متوجه شدم که آن‌ها تلویزیون ایران را برای خانواده‌های شان یک امنیت می‌دانند.

بیادی با اشاره به سرمایه‌های ایام دفاع مقدس افزود: در آن دوره فرمانده پایگاه بودم و در یکی از روز‌ها به منزل پیرمردی رفتم که مستأجر بود. او چای در خانه نداشت و عنوان کرد که ما چای نمی‌خوریم چراکه باید به همراه آن قند بخوریم؛ اما ما سهم کوپن قند و شکرمان را به جبهه می‌دهیم.

 

وی با اشاره به تاثیر مستقیم کار رسانه‌ای بر سرمایه‌های اجتماعی ادامه داد: آمریکا هر ساله ۲۰ میلیون دلار برای جنگ نرم علیه ایران هزینه می‌کند شاید این رقم برای آمریکا چیزی نباشد، اما آن‌ها تلاش می‌کنند با این هزینه جمهوری اسلامی را از طریق تهاجم فرهنگی ساقط کنند. مقام معظم رهبری سال‌ها پیش با تیزبینی شان به تهاجم فرهنگی اشاره کردند، اما مسئولان توجهی نشان ندادند درحالی که نوک پیکان تهاجم فرهنگی به سمت سرمایه اجتماعی بوده که از ایام دفاع مقدس به وجود آمده است.

بیادی اظهار کرد: نقش رسانه در حفظ سرمایه اجتماعی اهمیت بسیاری دارد. از شکل گیری انقلاب اسلامی تا به امروز رسانه‌های بیگانه قصد ساقط شدن نظام را دارند. ۷۵ روز از انقلاب نگذشته بود که تجزیه طلبان شروع به فعالیت کردند. در ادامه شاهد تشکیل خلق ترکمن، خلق ترک، خلق عرب بودیم. بعد‌ها شاهد هشت سال جنگ تحمیلی بودیم.

وی مهم‌ترین سرمایه اجتماعی جامعه ما را وحدت بیان کرد و افزود: دشمنان ما از طریق رسانه‌های شان تلاش کردند این وحدت را نابود کنند؛ آن‌ها اپلیکیشن‌هایی را در راستای تهاجم فرهنگی تولید کردند و تلاش‌هایی برای این امر داشتند. ما به لحاظ ابزار بسیار پیشرفت کرده‌ایم و شاهد تعداد بسیاری از رسانه‌های تخصصی هستیم. خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، یکی از رسانه‌های تخصصی است که همتایی ندارد و در میان کشور‌های اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اسرائیل مشابه این خبرگزاری را تأسیس کرد و با تأسیس آن قصد داشت بگوید که قرآن هیچ چیزی برای ارائه به بشر ندارد و پس از مدتی آن رسانه بسته شد. درحالی که خبرگزاری ایکنا به گونه‌ای در حوزه قرآن فعالیت می‌کند که رقیبی ندارد تا جایی که به ۴۰ زبان ترجمه می‌شد و به دلیل ضعف اقتصادی امروزه به حدود ۲۰ زبان ترجمه می‌شود.

 

رسانه‌ها از مردم عقب افتاده‌اند
وی بیان کرد: رسانه‌ها از مردم عقب افتاده‌اند. ما کاشت مان زیاد، اما برداشت مان کم است. ایراد‌ها را باید مورد بررسی قرار دهیم. امروزه به نقطه‌ای رسیده‌ایم که فرد زندگی می‌کند، اما احساس بی‌هویتی دارد و یا در عین امنیت است، اما با برخورد‌های شخصی احساس ناامنی می‌کند. رسانه‌های بیگانه روی این موضوع تلاش دارند تا ما چنین تصوراتی داشته باشیم. آن‌ها روی توسعه ناامیدی کار می‌کنند و توسعه ناامیدی بالاترین پارامتری است که رسانه‌های خارجی برای آن هزینه می‌کنند.

بیادی اظهار کرد: رسانه‌ها باید مردم را هدایت کنند و به سمتی سوق دهند که در جهت خلاف حرکت‌های رسانه‌های بیگانه باشند و به نوعی بر آن رسانه‌ها پیروز شوند. برای مثال آتش‌سوزی در کالیفرنیا صورت گرفت، اما در اخبار شاهد سانسور بسیاری از مطالب این رویداد بودیم. آن‌ها تصاویری که رویدادهایشان انتخاب می‌کنند، در راستای اهداف و به نفع خودشان است. آن چیزی که سبب توسعه ناامیدی می‌شود، تبعیض در میان مردم، تجمل گرایی، اجرای غلط قوانین، بی برنامگی و عدم توجه به برنامه‌ها است.

در ادامه محسن مهدیان، معاون بخش رسانه‌های نوین خبرگزاری فارس با اشاره به تعریفی از سرمایه اجتماعی گفت: برای بیان این موضوع مثالی از تیم یک فوتبال را مطرح می‌کنم که برای تشکیل یک تیم فوتبال نیازمند سرمایه مادی «زمین چمن و ساختمان» و سرمایه انسانی «فوتبالیست» اشاره کرد، اما در ادامه روند متوجه می‌شویم که این دو سرمایه به تنهایی کفایت نمی‌کند و باید به سرمایه دیگری همچون قوانین و اخلاق بین آن اشاره کنیم. اگر این سرمایه‌ها در کنار هم نباشد، نمی‌توان شاهد تشکیل تیم فوتبالی بود و حتی مثال دیگری را برای دو سارق می‌زنم مبنی بر اینکه دو سارق برای دزدی علاوه بر داشتن تجربیات و ابزار لازم، نیازمند قرارداد مابینی هستند که نامش اعتماد است.

وی ادامه داد: اگر یک روز پرتقال فروشی به جای ۵ تن، ۱۰ تن پرتقال را روانه بازار کند، قیمت پرتقال تغییر خواهد کرد چراکه عرضه بیشتر ازتقاضاست. این امر در موضوع قیمت دلار هم رخ داد؛ بنابراین میزان اعتماد لازم وجود ندارد.

 

رسانه؛ چشم مخاطب/ بازی کجاست؟
معاون بخش رسانه‌های نوین خبرگزاری فارس تصریح کرد: رسانه نقش چشم مخاطب را دارند. پیامی که آن‌ها به ذهن شما منتقل می‌کند، همان پیامی است که رسانه در نظر می‌گیرد. رسانه‌ها روایتی را به مخاطب انتقال می‌دهد که براساس برداشت‌های خودشان است. باید بپذیریم که رسانه بی‌طرفی وجود ندارد که البته در عالم هم فرد بی‌طرفی را شاهد نیستیم و عمدتا رسانه خنثی هم وجود ندارد. رسانه آنچیزی را که می‌بینید از منظر خودش به مخاطب منتقل می‌کند. بازی رسانه در همین نقطه است، روایتی است که به مخاطب انتقال می‌دهد. ما چه روایتی به مخاطب منتقل کنیم که در او اعتماد ایجاد شود.

مهدیان اظهار کرد: رسانه‌ها جزئی از پازلی در سرمایه اجتماعی است. آن‌ها تصویری از موضوعات را به مخاطبان ارائه می‌کنند؛ بنابراین نقش کلیدی دارند. پیش از انقلاب فضایی برای رسانه وجود نداشت تا جایی که هنوز هم یک فرد میان سال و قدیمی اگر بخواهد حرف سیاسی بزند، آرام‌تر صحبت می‌کند؛ چراکه این ترس و نگرانی از همان سال‌های پیش از انقلاب در جودش نهادینه شده است.

وی ادامه داد: رسانه پیش از انقلاب، نخبه برای نخبه بود و پس از انقلاب این امر تغییر کرد و نخبه برای حاکمیت شد. این وضعیت تا سال‌های حدود ۷۷ ادامه داشت تا جایی که رشد کردیم و رسانه کاملا برای نخبه و مخاطبش مردم بود. امروز این حرکت ارتقا یافته است و امروز مردم برای مردم است یعنی در رسانه مردم حضور دارد و دیگر رسانه‌ها از منابع رسمی گذشته اند و رسانه‌ها در دست مردم است. امروزه از مرحله شهروند خبرنگار به شهروند رسانه رسیده ایم یعنی هر فرد خودش یک رسانه است.

مهدیان در پاسخ به این پرسش که رسانه‌های ما در ۴۰ سال پس از انقلاب چه کردند گفت: ما در بحث محتوا رشد چشمگیری داشتیم. آزادی یکی از مواردی بود که پس از انقلاب شاهدش بودیم. پیش از انقلاب سانسور‌هایی انجام می‌شد. پس از انقلاب رشدی را که شاهد بودیم در بستر آزادی و مطالبات ارزش‌های انقلاب بود.

 

بزرگترین چالش جمهوری اسلامی در شرایط کنونی
معاون بخش رسانه‌های نوین خبرگزاری فارس تصریح کرد: امروز ادبیات مردم رشد کرده است، اما ادبیات بعضی از مسئولان هم تراز با ادبیات مردم رشد نیافته است. بد سلیقگی در مواجهه با رسانه یکی از این مصادیق است. معتقدم بزرگترین چالش جمهوری اسلامی در شرایط کنونی، تصویر است. روایتی از واقعیتی می‌کند و مردم تصویری از حقیقت دارند. در این امر دچار تناقض‌هایی هستیم. برای مثال گفته می‌شود خبر خوب، خبر بد است، زیرا رسانه‌ها به دنبال جذابیت هستند و جذابیت در استثناست و استثنا عمدتا منفی است. متأسفانه ما ساده‌ترین شکل جذابیت را استخراج کرده‌ایم که روی مباحث تلخ تصویرسازی شده است.

مهدیان اظهار کرد: ما گرفتار افول رسانه‌ها هستیم. در گذشته منبع خبر برای مان بسیار مهم بود، اما امروزه تنها خبر برای مان مهم است و فرقی نمی‌کند که آن خبر را از کدام کانال و یا رسانه دریافت کرده‌ایم. امروز جنگ روایت را شاهد هستیم و کسی پیروز میدان است که روایت غالبی را تهیه کند و به بیشترین مخاطب برساند. اگر شما به هر دلیلی ذائقه مخاطب را بسازید و آن را دست به دست کنید، در این بازی موفق خواهید شد.

وی بیان کرد: در یک نظرسنجی اخبار حوادث را در میان سه کشور مورد بررسی قرار دادند که ایران یکی از آن کشور‌ها بود. نتایج این نظرسنجی بسیار جالب بود مبنی بر اینکه ایران بالاترین سطح خبر حوادث را در میان رسانه‌های حوادث آن کشور‌ها داست. درحالی که ایران کمترین حوادث را در کشور برخوردار بود.

مهدیان ادامه داد: امروز به سطحی از بلوغ رسانه برسیم که جذابیت صرفا در اخبار منفی نیست و باید به نقطه دست یابیم که مهمترین خبر‌ها را سلبریتی‌ها رقم نزنند. زاویه نگاه مان باید تغییر کند که خبر خوب صرف خوب گفتن نیست بلکه خبر خوب دیدن زیبایی و زیاد دیدن است. 10 روز پس از زلزله به کرمانشاه رفتم. گزارشی از آرایشگاه آن شهر گرفتم که با یک سوم قیمت کارش را ادامه داده و این یعنی امید به زندگی کرمانشاهی‌ها برگشته است. همچنین در بخش دیگری از گزارشم با میوه فروشی صحبت کردم که عنوان داشت فروشش بیشتر شده است و این حرف یعنی دورهمی‌های مردم کرمانشاه پس از زلزله بیشتر شده است. دیدن درست مصیبت و روایت مناسب از فضای تلخ، می‌تواند به ایجاد فضای امید در جامعه کمک بیشتری کند.

در ادامه حسین بصیریان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر علوم ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی با اشاره به ویژگی‌های سرمایه اجتماعی گفت، مالکیت فردی در سرمایه اجتماعی دخیل نیست و به عنوان یک سرمایه گذاری دائمی تلقی نمی‌شود. ما به عقبه سرمایه نیاز داریم.

 

وی اعتماد را مهم‌ترین سرمایه اجتماعی دانست و گفت: وقتی اسم سرمایه به ذهن می‌آید، نگاه مردم به سمت اقتصاد پیش می‌رود؛ بنابراین باید راهی بیابیم تا به کنش ارتباطی چیزی بیفزاییم که در این صورت دارایی اجتماعی مان بیشتر، نظام‌مند ودر نهایت توسعه خواهد یافت.

 

این پژوهشگر علوم ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی تصریح کرد: رسانه دستکاری می‌کند، فریب می‌دهد و یک روایتی از واقعیت را به مخاطب انتقال می‌دهد، روایتی که آن را به اصرار و خنثی عرضه می‌کند. امروز یک رسانه ممکن است منادی یک صدا باشد.

 

وی بیان کرد: امام راحل در فرمایشاتشان عنوان کردند که رسانه صداوسیما یک دانشگاه است؛ درواقع ما باید پیامی را به نحوی به مخاطب انتقال دهیم که ناراحتی و آسیبی ایجاد نکنیم که نتوانیم آن را حل کنیم. نقش رسانه‌ها آموزش است و رسانه‌ها می‌توانند در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آموزش‌هایی را برای سرمایه اجتماعی داشته باشد.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: اگرچه ما امروزه به فرد رسانه و شهروند رسانه رسیده ایم، اما کماکان یک سری از افراد به عنوان نخبه اقتصادی و سیاسی در حوزه‌های مختلف اعتماد داریم و به نوعی آن‌ها نقش آفرین هستند. در این ۴۰ سال در عرصه تکنولوژی و فنی موفق بوده‌ایم، اما در جایی موفق نبودیم که دلایل همه این‌ها باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. صداوسیما در برخی از حوزه مطالبات مردم را دنبال کرده و در بخشی دیگر این نقش را انجام نداده است.

 

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در ۴۰ سال رسانه‌های تخصصی به وجود آمده‌اند و امروزه شاهد تعداد زیادی از شبکه‌های تخصصی همچون سلامت، ورزش و قرآن هستیم. معتقدم اگر سیاستگذاران آگاهی از شرایط محیط پیرامونی نداشته باشند، قطعا شکاف نسلی ایجاد خواهد شد و آن‌ها وابسته رسانه‌هایی خواهند شد که محتوای نادرستی دارند.

این پژوهشگر علوم ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی تصریح کرد: امروز جنگ روایت‌ها وجود دارد. بیش از ۱۵۰ رسانه به زبان فارسی تولید محتوا می‌شود. پرس تی وی و العالم روی سبک زندگی کار می‌کنند. ما باید یاد بگیریم که سرمایه اجتماعی را به چه میزان، به چه کسی، از چه کانالی و با چه تأثیرگذاری ارتقاء می‌دهیم.

بصیریان اظهار کرد: معتقدم در حوزه معاونت سیاسی و حوزه خبر باید طرح نو ایجاد شود. همچنین ما به معماری نو برای بازمهندسی ساختار رسانه‌ای در نظام جامع رسانه‌ای باید توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

 

انتهای پیام