40 سال خدمت در حوزه وقف و فعالیت‌های عام‌المنفعه/ از احیای 12000موقوفه تا احداث سالانه 60 مسجد
گروه اجتماعی ـ در حوزه وقف و فعالیت‌های عام‌المنفعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد تحول‌های شگرفی بوده‌ایم كه موجب تقویت ساختارهای اجتماعی شد. در این مصاحبه نگاهی به این فعالیت‌ها در استان فارس خواهیم داشت.
به گزارش ایكنا از فارس، انقلاب اسلامی باعث به وجود آمدن تحول‌های شگرف و عمده‌ای در ساختارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی كشور شد. تحول‌هایی كه هر كدام سرآغاز یك اتفاق خوب و میمون برای كشور شدند.
یكی از مهم‌ترین تحول‌ها و اتفاقاتی كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد، بحث احیای موقوفات و توجه و گسترش فعالیت‌های عام‌المنفعه و وقف بود. تا بدانجا كه می‌توان گفت با پیروزی انقلاب اسلامی، ساختار اجتماعی وقف كه در دوران ستمشاهی رو به امضحلال رفته بود، بار دیگر قوام یافت و در نیت‌های مختلف گسترش پیدا كرد.
اكنون و در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی می‌خواهیم نگاهی بر دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه وقف داشته باشیم و آشنایی مختصری با نحوه فعالیت سازمان اوقاف و امور خیریه كه یكی از مولودهای انقلاب است داشته باشیم و در این زمینه با حجت‌الاسلام سیدعباس موسوی، مدیركل اوقاف و امور خیریه هم كلام می‌شویم.
- اداره‌كل اوقاف و امور خیریه فارس چه دستاوردهای شاخصی در حوزه وقف و بقاع متبرکه در 40 سال اخیر و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی داشته است؟
استان فارس یکی از استان‌های موفق در بحث ایجاد زیرساخت‌های مناسب به صورت اصولی و فنی در بقاع متبرکه به جهت رفاه حال زائران و مسافران در این بقاع است.
به لحاظ تصویب طرح‌های جامع در کشور حرف اول را می‌زنیم و پیشتاز تهیه و تصویب طرح‌های جامع و انجام امور عمرانی در امامزادگان هستیم و در این راستا برنامه درازمدت 40 تا 50 ساله نهادینه شده است. ما همیشه بیشترین عملیات عمرانی را با نگاه ایجاد زیرساخت‌های مناسب در بقاع متبرکه و در سطح کشور داریم و خدمات خوبی هم به مردم ارائه شده است. در این راستا سالیانه 1400 مترمربع فعالیت عمرانی در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی استان فارس صورت می‌گیرد.
در حوزه فرهنگی و اجتماعی واگذاری امورات بقاع متبرکه به مردم به‌نحوی که تمامی فعالیت‌های عمرانی، فرهنگی و مدیریتی با تشکیل هیئت امنا از میان مردم، معتمدین و نمازگزاران محل اداره می‌شود و در همین راستا و به تأسی از فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی همواره تلاش شده است بقاع متبرکه در هر منطقه به‌عنوان اصلی‌ترین پایگاه اجرای برنامه‌های فرهنگی و مذهبی و آمورشی فعالیت کنند.
در بحث احیای موقوفات بعد از صدور فرمان تاریخی امام خمینی(ره) مبنی بر اینكه موقوفات باید به حال وقفیت باقی و عمل به وقف شود، و در موضوع برگشت موقوفاف و عمل به وقف، قانون ابطال اسناد فروش رقبات موقوفات به تصویب رسید که در نتیجه آن احیای موقوفات در دستور کار قرار گرفت و این کار با موفقیت بسیار خوبی در استان فارس که دارای موقوفات گسترده‌ای است، انجام شد و موقوفات به وقفیت بازگشت و احیا شد. به نحوی که هم‌اکنون در استان فارس 14 هزار و 609 موقوفه وجود دارد که 12 هزار و 523 موقوفه پس از انقلاب احیا شده و تاکنون اسناد مالکیت تعداد 18 هزار 167 رقبه استان اخذ شده است. بعد از احیای موقوفات و از قِبَل آن، خدمات بسیار ارزشمندی در حوزه‌های مختلف به مردم که قشر نیازمند را هم شامل می‌شود، ارائه شد.
یکی دیگر از توفیقات و دستاوردهای اوقاف فارس که قبلا نیز نتایح آن اعلام شده، این است که اقتصادی اداره کردن املاک اوقافی بر خلاف سنوات قبل پررنگ دیده می‌شود و افزایش بهره‌وری موقوفات در دستور ویژه قرار گرفته است.
زمانی که در مورد افزایش بهره‌وری موقوفات صحبت می‌شود به این معنا است که می‌خواهیم عواید موقوفات را افزایش بدهیم تا از عواید آن به نحو مطلوب‌تری برای اجرای نیت واقفین و حل مشکلات جامعه استفاده شود و در این راستا گام‌های موثری در استان فارس برداشته شده است. سرمایه‌گذاری و ساخت 5 هزار واحد مسکونی، تجاری و اداری نیز از جمله این فعالیت‌هاست.
همچنین احداث و تاسیس شرکت موقوفه آب معدنی اطهر آب با ظرفیت ماهانه 200 هزار شل آب معدنی با برند تجاری ایران میشوان از دیگر دستاوردهای حوزه سرمایه‌گذاری است.
ورود به بحث‌های علم و فناوری و هدایت نیات واقفین جدید به سمت مسائل دانش بنیان از جمله دستاوردهای دوران انقلاب اسلامی است که در سال‌های اخیر در استان فارس رقم خورده است. موقوفه دانش سلامت کوثر فارس به عنوان اولین شرکت تولیدکننده تجهیزات پزشکی و ایمپلنت‌های ارتوپدی از جنس تیتانیوم هم اکنون در عرصه تولید تجهیزات پزشکی در کشور فعال است و سالانه بیش از 240 نوع قطعه پزشکی تولید می‌کند.
احداث مسجد در مناطق محروم و فاقد مسجد استان فارس با جذب مشارکت‌های خیرین به نحوی است که به طور متوسط و سالانه 60 باب مسجد در استان فارس احداث می‌شود. علاوه بر این‌ها کمک به تعمیر و مرمت سالیانه 500 مسجد نیز از دیگر اقدامات است. احداث مسجد بین راهی در تمامی محورهای مواصلاتی فارس جهت ارائه خدمات به مسافرین نیز از دیگر اقدامات در این حوزه به شمار می‌آید و قابل ذکر است که پیش از انقلاب اسلامی، هیچ مسجد بین راهی در استان فارس وجود نداشت و اکنون 35 مسجد بین راهی در محورهای مختلف استان در حال خدمت به مردم هستند.
ثبت 2 هزار مورد وقف جدید در استان فارس با نیت روز جامعه و ثبت موقوفه حاج محمد حسن کاظمی شیرازی به عنوان بزرگترین موقوفه کشور پس از انقلاب در این استان یکی از دستاوردهای ماست.
وجود اراضی اختلافی میان دو سازمان اوقاف و منابع طبیعی باعث سوءاستفاده و بروز مسئله زمین‌خواری می‌شد که با تشکیل کارگروه‌های مشترک بین این دو سازمان که از سال 90 آغاز و تا سال 95 ادامه داشت و بعد از آن با تدوین آیین‌نامه رفع اختلاف توسط هیئت دولت، بسیاری از مشکلات حل شد. در بررسی‌های اولیه بالغ بر 500 هزار هکتار اراضی اختلافی در استان فارس مشاهده شده است؛ در مرحله اول، حدود 15 هزار هکتار به نفع موقوفه رفع اختلاف و تا پایان سال 93 اسناد آن‌ها اخذ شد. در ادامه و از سال 95 و با ادامه فعالیت کارگروه، میزان اراضی رفع اختلاف شده در مجموع به 52 هزار و 620 هکتار رسید و این روند ان‌شاءالله تا تعیین تکلیف نهایی اراضی ادامه خواهد داشت.
- مهم‌ترین برنامه و اقدامات اداره‌کل اوقاف فارس در سال جاری چه بوده است؟ از نظر شما بزرگترین دستاورد اداره کل در سال جاری چیست؟ طور کلی عملکرد اداره‌کل در سال جاری را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه نمره‌ای به آن می‌دهید؟ چه فعالیت‌هایی به پایان رسیده و چه فعالیت‌هایی هنوز ادامه دارد؟
یكی از مهم‌ترین اقدامات ما ادامه روند سرمایه‌گذاری در موقوفات با زیر بنا 160 هزار مترمربع است که تا پایان سال 253 واحد تجاری، خدماتی، مسکونی به بهره‌برداری می‌رسد.
در حوزه فعال كردن کمیسیون‌های کشاوری در استان برای اولین بار تمهیدات لازم جهت بهره‌وری اراضی کشاورزی پیش‌بینی شده است و اولین اقدام امضای تفاهم‌نامه با جهادکشاورزی است که این امر منجر به رونق و گسترش گلخانه و کشت‌های متراکم در اراضی موقوفه خواهد شد وخدمات بزرگی به مستأجران موقوفات در اراضی کشاورزی است.
انجام 135 هزار مترمربع فعالیت‌های عمرانی اعم از تکمیل و توسعه؛ تعمیر و مرمت اماكن متبرکه استان و ایجاد زیر ساخت‌های اساسی به منظور خدمت‌رسانی مطلوب به زائران و در نهایت تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی از دیگر فعالیت‌های این اداره‌كل در سال جاری هستند.
فرایند ساماندهی کارشناسی در مجموعه اوقاف فارس به منظور تسریع و همچنین جلب رضایتمندی ارباب رجوع آغاز شده است به طوری که بیش از 120 نفر کارشناس رسمی دادگستری در حوزه‌های کشاورزی و راه وساختمان با ادارات اوقاف فارس همکاری می‌کنند.
احداث، افتتاح و بهره‌برداری از 35 باب مسجد در مناطق محروم و فاقد مسجد استان و آغاز عملیات احداث 20 باب مسجد دیگر که طی 5 ماه آینده با حمیات و کمک خیرین به بهره‌برداری می‌رسد، از دیگر فعالیت‌های ماست.
همچنین اصلاح تکمیل وتایید اطلاعات پایه رقبات در سامانه جامع بانک اطلاعات موقوفات و رقبات کشور با تلاش شبانه‌روزی 120 نفر از کارشناسان انجام شد که طی مدت 5 ماه اطلاعات قریب 105 هزار رقبه ثبت و تصحیح شد.
آغاز عملیات اسکن چهار میلیون برگ و تبدیل بایگانی‌های فیزیکی به بایگانی‌های سیستمی والکترونیکی در راستای خدمات دولت الکترونیک که این طرح تا پایان سال به اتمام خواهد رسید، نیز از دیگر فعالیت‌های ماست.
طبق برنامه‌ریزی انجام شده بین دو اداره‌کل اوقاف و ثبت اسناد استان فارس و در ابتدای سال جاری، صدور سه هزار سند از رقبات موقوفه در دستور قرار گرفت که تاکنون دو هزار فقره سند صادر شده است.
یکی از فعالیت‌های ابتکاری استان فارس، ایجاد واحد نقشه‌برداری خارج از ساختار سازمانی بود که با خرید دوربین و جذب نیرو، کار نقشه‌برداری موقوفات و اماکن فاقد درآمد و یا کم درآمد برای اخذ سند انجام شود. این کار از سال 92 آغاز شده و تاکنون بالغ بر چند میلیارد تومان در هزینه‌های نقشه‌برداری صرفه جویی شده است. به عنوان مثال، بیش از 11 هزار هکتار از اراضی شهرک صدرا نقشه‌برداری که در مورد 4600 هکتار از این اراضی، موقوفه تثبیت شد. در مورد دیگری می‌توان به نقشه‌برداری پلاک اکبرآباد به میزان 1100 هکتار اشاره کرد که با انجام این کار و رفع اختلاف با منابع طبیعی، بسیاری از مشکلات مردم مرتفع شد و در مجموع 50 پلاک مادر و اصلی توسط این اداره و به این طریق نقشه‌برداری شده است.
- فعالیت اداره‌کل اوقاف فارس در سال جاری با چه نقاط قوتی همراه بوده است؟ برای انجام مأموریت‌های سازمانی با چه موانع و مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اید؟
در برنامه‌های عملیاتی سالانه متاسفانه کمیت‌محوری مدنظر بوده و همین امر موجب شده است تا فراتر از انتظار و توان اجرایی فعالیت‌های متعددی بر ادارات اجرایی تحمیل شود که نه تنها اجرای آن با مشکل مواجه شود بلکه اثرات مثبتی هم به دنبال نداشته باشد.
پیاده‌سازی برنامه‌های درازمدت به‌عنوان یکی از راهکارهای اصلی مجموعه نهاد وقف باید مدنظر قرار گیرد؛ در حال حاضر بسیاری از کارها شلوغ بازی است و علی‌رغم تلاش‌های بسیاری که شده است هیچ وقت اتاق فکر نداشتیم و به صورت اساسی راجع به وقف صحبت نشده است.
- در زمینه وقف‌های جدید و احیا و عمران و آبادانی موقوفات چه اقدامات موثری در استان صورت گرفته و چه نتایجی در پی داشته است؟
اداره‌كل اوقاف فارس در سال‌های اخیر موفق شد که نیات واقفین را به سوی نیازهای روز جامعه سوق دهد. پیش از این اکثر و بیش از 70 درصد نیات در زمینه مراسم روضه‌خوانی و اطعام بود و در خیلی از بخش‌ها از جمله امور قرآنی، بهداشت و سلامت، علم و فنآوری علی‌رغم اینکه موقوفاتی در این زمینه وجود داشت؛ ولی نسبت به کل وقف‌ها، درصد کمی را به خود اختصاص می‌دادند. اوقاف فارس موفق شد که تقریبا نگاه واقفینی که املاک خود را وقف و چه آن‌هایی که در صدد وقف املاک خود بودند را معطوف به نیازهای روز جامعه کند.
هم‌اکنون این فعالیت‌ها نتیجه داده است و اگر دقت کنیم، وقف‌های بزرگی در بحث علم، پژوهش و آموزش و فناوری ثبت شده و بخشی از وقف‌ها نیز که از قبل وجود داشت با نیازهای روز جامعه و مثلاً در حوزه سلامت هماهنگ شده است.
یکی از دستاوردهای بزرگ اوقاف فارس در چند سال اخیر این مسئله بوده است که برای جامعه هدف خود اعم از خیران و کسانی که به هر دلیل استعداد واقف شدن را دارند تبیین شده است که می‌توانند وقف‌های جدید و متفاوت‌تر از گذشته و همخوان با نیازهای روز جامعه داشته باشند. نمونه بارز این رویکرد موقوفه حاج محمدحسن کاظمی شیرازی است که بزرگترین وقف جدید کشور در دوران انقلاب اسلامی محسوب می‌شود.
- برای فعال‌تر شدن این اداره‌کل در امور خیریه چه فعالیت‌هایی را انجام داده‌اید و چه پیشنهاداتی در این زمینه دارید؟
اگر بخواهیم در کارهای خیر موفق شویم باید پسوند خیریه را برای مردم تعریف کنیم که صفر تا صد کاری که ما انجام می‌دهیم کار خیر است. مردم دیدشان به ما این است که امور خیریه‌ای که ما داریم مانند یک موسسه خیریه عمل می‌کند که باید به سراغ آن‌ها رفت و برای خودمان و مسئولان نیز این مسئله جا نیفتاده است که بخش امور خیریه ما وقف را تعریف می‌کند و نه اینکه خیریه ما مانند کمیته امداد و بهزیستی عمل می‌کند و در حقیقت، هدف هر کاری که در اوقاف انجام می‌شود، اجرای درست نیات واقفین با کیفیت مطلوب و کار خیر است.
برای فعال‌تر شدن در بحث کارهای خیر، باید اجرای نیت واقفین را هر چه بیشتر به سمت کیفی شدن پیش ببریم. به عنوان مثال، اگر موجودی موقوفه‌ای که نیت واقف آن اطعام و عزاداری است یک میلیارد تومان است، باید بخشی از آن را در محلات فقیرنشین هزینه کرد و بخشی را با دعوت از اغنیا برای توجه دادن به امور خیریه برنامه‌ریزی کنیم. موقوفه‌ای از صاحب دیوان در مشهد مقدس به نیت اطعام به متمولین جامعه داریم و هدف جمع کردن آن‌ها و کاری شبیه گلریزان است. با چنین برنامه‌هایی خدمات بهتری را می‌توان به مردم ارائه کرد.
ما با برخی از دستگاه‌های متولی امور خیریه در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی از طریق اجرای نیات واقفین خیراندیش در حوزه‌های اجتماعی و همچنین خیرات و مبرات به انجام امور خیر همکاری داریم و افراد نیازمند، معمولاً توسط این دستگاه‌های اجرایی و از جمله کمیته امداد، بهزیستی و موسسات خیریه مردم نهاد به اداره‌کل اوقاف و امورخیریه استان فارس معرفی می‌شوند.
برای انجام کار خیر در مرحله اول، باید ارتباطات را با خیران و بانیان برای تشویق آن‌ها به وقف تقویت کنیم که در حال حاضر این‌گونه نیست، درست است که یک اداره‌کل در سازمان با عنوان امور خیریه داریم، ولی عملیاتی نیست.
اكنون بخش عمده‌ای از فعالیت‌های نیکوکارانه کمیته امداد، بهزیستی و موسسات خیریه به همت خیران اجرا می‌شود، در حالی که ما در سازمان اوقاف ساز و کار تعریف شده‌ای برای جذب خیران نداریم.
می‌توان اجرای نیت واقفین خیراندیش به ویژه نیات اجتماعی و خیرات ومبرات را به سمت موسسات و نهادهای خیریه مردم نهاد هدایت کرد. در واقع با این کار علاوه بر اجرای نیات خیرخواهانه واقفین، آن نهادهای خیریه نیز مبلغین فرهنگ وسنت حسنه وقف خواهند بود زیرا این موسسات تعامل بیشتری با مردم دارند و اعتماد عمومی را نیز جلب كرده‌اند البته تاکنون ارتباط زیادی با موسات خیریه برگزار نمی‌شده است و به نظر می‌رسد اگر سازمان اوقاف به این سمت حرکت کند می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به سازمان و سنت وقف بهتر از گذشته در جامعه تبیین کند.
- وضعیت گردشگری مذهبی (موقوفات و بقاع شاخص تاریخی) استان را با توجه به اقتضائات فرهنگی و اقلیمی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
موقوفات بسیاری وجود دارند که باید از ظرفیت آن‌ها برای اشتغالزایی استفاده کرد. برخی از اراضی کشاورزی و همچنین اماکن تاریخی مانند حمام و کاروانسراها و خانه‌های تاریخی وقفی که جنبه گردشگری دارند باید در این موضوع مورد توجه قرار بگیرند.
در بحث گردشگری مذهبی ظرفیت‌های گسترده وجود دارد و اگر چه تاکنون اقدامات شایسته‌ای در مورد جذب گردشگران انجام شده ولی در حوزه فرهنگی، مذهبی ضعیف عمل شده و با توجه به رویکرد غالب بازدید از اماکن تاریخی، هیچ محتوای تبلیغی و فرهنگی جهت ارائه به گردشگران تدارک دیده نشده است و گردشگران بیشتر خودشان و نه بر اساس تبلیغات در این اماکن حضور پیدا می‌کنند.
با این حال در دو سال اخیر مجموعه گردشگری مذهبی و امور بین‌الملل جهت حرم مطهر علی‌بن حمزه(ع) شیراز و همچنین مسجد تاریخی نصیرالملک راه‌اندازی شده است که علاوه بر راهنمایی گردشگران در حوزه‌های تمدن، اطلاعات ارزشمندی نیز در حوزه‌های فرهنگی مذهبی عقاید واعتقادات شیعی و به طور کلی تبلیغ و معرفی اسلام به گردشگران خارجی ارائه می‌شود.
هم اکنون کمیت و کیفیت فعالیت‌ها، خدمات و محتوای ارائه شده در این اماکن در سطحی است که در سایت تخصصی tripadvisor در امتیازبندی‌های صورت گرفته توسط گردشگران و بازدید کنندگان خارجی حرم مطهر علی‌بن حمزه(ع) با داشتن رتبه عالی در صدر و بعضاً بالاتر از بسیاری از اماکن تاریخی مشهور ایران است.
آنچه مسلم است تمامی اطلاعات راهنمای گردشگری معطوف به اطلاعات تمدنی است و در حقیقت گردشگر با مراجعه به یک مکان مذهبی تاریخی تنها اطلاعاتی پیرامون آن بنای مذهبی و متبرکه و فضای فیزیکی آن به‌دست می‌آورد؛ باید دانست حضور گردشگران خارجی در اماکن مذهبی و بقاع متبرکه ایران یک فرصت و ظرفیت بسیار خوبی را جهت تغییر نگرش و معرفی اسلام و فرهنگ شیعی فراهم می‌کند به نحوی که اگر محتوای مناسبی در این اماکن جهت گردشگران ارائه شود می‌توان آن‌ها را به‌عنوان سفیران و مبلغان پیام خود در کشورهای خودشان در نظر داشت.
استان فارس با دارا بودن 1408 بقعه و اماکن تاریخی مذهبی دارای ظرفیت‌های بالقوه است اما متاسفانه باید گفت تاکنون استفاده چندانی از این ویژگی نشده است و اماکن مذهبی زیادی هستند که هنوز نتوانسته‌ایم آن‌ها را خوب معرفی کنیم چرا که گردشگر خارجی دارای وقت و زمان اندکی جهت بازدید است و لازم است با برنامه‌ریزی به شکل مطلوب از این فرصت استفاده کرد و زمینه حضور بیشتر آن‌ها را در بقاع متبرکه فراهم نمود.
ضعف در این حوزه آن است که باید راهنمایان گردشگری در حوزه فرهنگی و مذهبی تربیت و فعال باشند تا بتوانند پاسخ سئوالات گردشگران را بدهند.
متاسفانه بسیاری از این ظرفیت‌ها سال‌ها است که بلا استفاده و رها شده‌اند. سرعت بخشیدن به پروژه‌های در دست اجرای اقتصادی و سرمایه‌گذاری نیز یکی از راهکارهای اشتغالزایی است.
انتهای پیام
