فصلنامه «سراج منیر» در پله 28
گروه اندیشه ــ بیست‌وهشتمین شماره از فصلنامه «سراج منیر»، به صاحب امتیازی دانشگاه علامه طباطبایی، مدیر مسئولی محمدحسین بیات و سردبیری عباس اشرفی به زیور طبع آراسته شد.
به گزارش ایکنا؛ در این شماره از فصلنامه «سراج منیر»، مقالاتی با عناوین «رویکرد شناسی مفسرین در بهره گیری از عهدین در تفسیر قرآن»، نوشته وحیده شهریاری و حسین خاکپور؛ «روش آیت‌الله معرفت در نقد روایات تحریف‌نما» تالیف حسین علوی‌مهر، عباس یوسفی تازه‌کندی و مرتضی سازجینی؛ «انگاره‌شناسی قرآن و نقش آن در تبیین جامعیت قرآن» به قلم محمدتقی دیاری‌بیدگلی و سید محمدتقی موسوی‌کراماتی؛ «بررسی تغییرناپذیرهای طبیعت و اسامی خاص در قرآن بر اساس طبقه‌بندی وینوگرادوف با تکیه بر ترجمة روسی کولی‌یف» نوشته مهنوش اسکندری؛ «بررسی و نقد رویکرد تشبیهی ابن‌تیمیه در تفسیر صفات خداوند در قرآن کریم» تالیف سید حمیدرضا رئوف؛ «مسئله‌شناسی مهدویت خاصه با رویکرد به اخبار وارده از امام علی‌بن ابی‌طالب(ع)» تالیف مریم سعیدیان‌جزی و «تبیین مفهوم «صَدُّ عَنْ سبیل‌الله» در قرآن» نوشته سیده زینب رضوی‌کیا (بام‌زد) و راضیه اخلاقی منتشر شده است.
رویکرد شناسی مفسرین در بهره گیری از عهدین
نویسنده مقاله «رویکرد شناسی مفسرین در بهره گیری از عهدین در تفسیر قرآن» در طلیعه نوشتار خود آورده است هر یک از سه دین توحیدی (اسلام، یهودیت و مسیحیت) کتب مقدس خاص خود را دارند و کتاب‌های آسمانی از زمان آدم(ع) تا زمان پیامبر(ص) برنامة واحدی را ارائه داده‌اند که دعوت به توحید است. همچنین، این کتاب‌ها اصول و مشترکاتی دارند؛ به عنوان نمونه از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ذکر داستان انبیاء اشاره کرد. بنابراین، مفسران قرآن کریم در تفسیرهایی که از قرآن ارائه داده‌اند، از مطالب عهدین نیز بهره جسته‌اند و در واقع، شناخت رویکردهای مفسران در بهره‌گیری از عهدین سبب می‌شود تا بدانیم مفسران در برابر مطالب عهدین و استفاده از آن در تفسیر خود چه موضعی دارند. مقالة حاضر با روش توصیفی‌ـ تحلیلی به بررسی رویکردهای مفسران در بهره‌گیری از عهدین پرداخته‌است و نتیجه می‌گیرد که مفسران در بهره‌گیری از عهدین چهار رویکرد اثباتی حداکثری، اثباتی حداقلی، نفیی و دوگانه دارند و هر یک به گونه‌های مختلف از مطالب عهدین استفاده کرده‌اند، به طوری که برخی از آنان مطالب عهدین را آورده‌اند و به نقد کشیده‌اند و برخی نیز برای تبیین و توضیح مطالب از عهدین بهره جسته‌اند.
روش آیت‌الله معرفت در نقد روایات تحریف‌نما
در چکیده مقاله «روش آیت‌الله معرفت در نقد روایات تحریف‌نما» می‌خوانیم مهم‌ترین مستند مدعیان تحریف قرآن، مجموعه‌ای از روایات پراکنده است که از مدارک مختلف گردآوری شده‌است. در ردّ این گونه روایات، دانشمندان اسلامی روش‌های مختلفی را به‌کار برده‌اند، ولی بیشتر این روش‌ها جامعیت لازم را ندارند و یا حتی برخی از روش‌هایی که از سوی اهل تسنن به‌کار گرفته شده، خود منجر به شبهة تحریف قرآن شده‌است. از این رو، به‌کارگیری روشی صحیح و جامع در این امر از سوی علمای دین ضرورت دوچندان دارد. آیت‌الله معرفت از دانشمندان معاصری است که در ردّ این گونه روایات روش جامعی را اتخاذ کرده‌اند. روش ایشان در نقد و توجیه روایات تحریف‌نما سه مرحله‌ای است. در مرحلة اول آیت‌الله معرفت به منابع روایات توجه دارند. ایشان بیشتر مدارک روایات ادعایی را بی‌اعتبار می‌دانند و عنوان می‌کنند که بسیاری از آن‌ها رساله‌هایی هستند که صاحبان آن‌ها مجهول و مجعول هستند. مرحلة دوم توجه به سند روایات ادعایی است. در این مرحله، آیت‌الله معرفت به دو شیوة اجمالی و تفصیلی به نقد روایات تحریف‌نما مبادرت می‌ورزند و در مرحلة سوم به نقد محتوایی روایات باقی‌مانده می‌پردازند.
انگاره‌شناسی قرآن و نقش آن در تبیین جامعیت قرآن
نگارنده مقاله «انگاره‌شناسی قرآن و نقش آن در تبیین جامعیت قرآن» در چکیده پژوهش خود آورده است نوشتار حاضر به نقش انگاره‌های زبان‌شناختی قرآن در تکوین رهیافت‌های سه‌گانة فراحداکثری، حداقلی و حداکثری جامعیت قرآن پرداخته‌است. در این پژوهش، روشن می‌شود که چگونه انتخاب هر یک از آرائی که در این عرصه است، ساختاری متفاوت از موضوع جامعیت قرآن می‌آفریند. در ارزیابی‌هایی که میان انگاره‌های مختلف زبان‌شناختی همچون زبان رمزی، عرفی، ترکیبی و فطری انجام پذیرفت، سرانجام این نتیجه به دست آمد که رهیافت حداکثری با وجود اختلاف نظر در ارائة انگاره‌ای واحد از زبان قرآن، نگرشی واقع‌بینانه و پذیرفتنی از زبان قرآن به دست داده‌است. اما آنچه می‌تواند شکل کامل‌تری از این انگاره بیافریند، آن است که بنای جامعیت قرآن جز بر پایة نظریه‌ای که تلفیقی از زبان فطری و زبان ترکیبی باشد، استوار نخواهد آمد. زبان فطری فرازمانی بودن جامعیت قرآن را تأمین می‌نماید و زبان ترکیبی، همگانی بودن آن را محقق می‌سازد.
بررسی تغییرناپذیرهای طبیعت و اسامی خاص در قرآن
در طلیعه مقاله «بررسی تغییرناپذیرهای طبیعت و اسامی خاص در قرآن بر اساس طبقه‌بندی وینوگرادوف با تکیه بر ترجمة روسی کولی‌یف» آمده است ترجمة متون دینی، به‌ویژه قرآن، یعنی کتابی که در فصاحت و بلاغت سرآمد تمام متون است، بسیار دشوار می‌باشد، حال اگر مترجم در برگردان این کتاب مقدس به تغییرناپذیرها برخورد کند، این کار پیچیده‌تر خواهد شد. مترجم باید پیش از ترجمه به شناخت و نحوة مواجهه با آن‌ها بپردازد؛ چراکه در صورت اتخاذ رویة نامناسب در ترجمه، از آنجاکه خوانندة روس با متن قرآن آشنایی ندارد، برداشت و تصور نادرستی از آیات قرآن در ذهن او ایجاد خواهد شد. در این مقاله برآنیم ابتدا با تغییرناپذیرهای زبانی و راه‌های برگرداندن آن‌ها آشنا شویم. سپس به بررسی برگردان بیست مورد از تغییرناپذیرها در ترجمة روسی کولی‌یف خواهیم پرداخت. خواهیم دید مترجم نتوانسته چنان‌که شایسته است، حق مطلب را ادا کند و فهم آیات را برای روس‌زبانان غیرممکن ساخته‌است. شناخت راه‌های مواجهه با تغییرناپذیرها و اتخاذ رویة یکسان در برگردان آن‌ها می‌تواند به جلوگیری از این مسئله کمک شایانی کند.
بررسی و نقد رویکرد تشبیهی ابن‌تیمیه در تفسیر صفات خداوند در قرآن کریم
نویسنده مقاله «بررسی و نقد رویکرد تشبیهی ابن‌تیمیه در تفسیر صفات خداوند در قرآن کریم» در چکیده نوشتار خود می‌نویسد موضوع شناخت خداوند و صفات او در قرآن، صورت‌های متعددی از تشبیه و تنزیه را بر مسلمین آشکار می‌کرد که فهم و توضیح آن، نگرش‌های کلامی تشبیهی و تنزیهی متقدم را پدید آورد. در این میان، رویکرد تشبیهی و موسوم به اهل تشبیه از سدة اول اسلامی با تحولات متعددی همراه شد و پس از مقاتل‌بن سلیمان و محمدبن کرّام به ابن‌تیمیه رسید که نمایندة حنابله در روزگار خود بود. ابن‌تیمیه در تفسیر همانند اهل حدیث متقدم، صورت آیات را مبنا قرار می‌دهد و این باور را با نوعی تعطیل عقلی همراه می‌سازد. استنادهای حدیثی ابن‌تیمیه نیز مبتنی بر احادیثی است که تنها از سوی اهل‌حدیث رواج یافته‌است. بر این اساس، تنها زمانی می‌توان به اندیشة وی روی آورد که اولاً مانند او قائل به تعطیلی تعقّل در باب جمع جسمانیت خدا با اوصاف تنزیهی او در قرآن باشیم. ثانیاً با رویکرد حدیثی وی به سراغ احادیث برویم و از آنان تأیید بگیریم. در غیر این صورت، با فرض اینکه فردی از اهل سنت باشد، اما به مبانی ابن‌تیمیه قائل نباشد، نخواهد توانست مانند او فکر کند و به آنچه او مدعی است، ایمان آورد.
مسئله‌شناسی مهدویت خاصه با رویکرد به اخبار وارده از امام علی‌بن ابی‌طالب(ع)
در طلیعه نوشتار «مسئله‌شناسی مهدویت خاصه با رویکرد به اخبار وارده از امام علی‌بن ابی‌طالب(ع)» آمده است مسئلة موعود و تعیین جایگاه آن در موضوع مهدویت، یک سنّت الهی است که در آموزه‌های اسلامی به آن تصریح شده‌است. در این میان، اخبار و روایات منسوب به امام علی(ع) جایگاه ویژه‌ای دارد. این تحقیق به دنبال پاسخ به این سؤال است که «ضرورت مهدویت و ماهیت آن در اخبار منسوب به امام علی(ع) چیست؟». این موضوع به‌ویژه از آن رو حائز است که به نظر می‌رسد سیرة مهدوی نمونة جامع و آرمانی است که علی(ع) برای دستیابی به آن قدم برمی‌داشت. ازاین رو، نسبت جدی میان حکومت جهانی مهدوی با سیرة امام علی(ع) وجود دارد. نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از آن است که در اخبار وارده از امام علی(ع)، مهدویت از آموزه‌های وحیانی به شمار می‌رود که معرفت به آن از وظایف ایمانی انسان دیندار است. مطابق این امر، حضرت مهدی(عج) از فرزندان علی(ع) و اهل بیت است و به عنوان امام و خلیفة الهی شئون ولایت را داراست. همچنین، مقولة مهدویت در تمام ابعاد آن با مشیت و ارادة الهی نسبت مستقیم دارد و مسائلی چون ولادت، غیبت و ظهور امام، انتظار و مانند آن با ربوبیت، علم و قدرت حق تعالی پیوسته است. امام علی(ع) با طرح مقولة مهدویت تنها طریق تقرب به خداوند و سعادت را اندیشة توحیدی می‌داند که ولایت از شروط و ارکان آن به شمار می‌رود. به همین سبب، همة انسان‌های موحد و عدالت‌جو را به تبعیت از الگوی جامع مهدوی دعوت، و مقابله با ادعاهای ناصوابی که از سوی معاندان دربارة مقولة موعود و مهدویت خاصه وارد شده‌است، وظیفة همگان می‌داند.
تبیین مفهوم «صَدُّ عَنْ سبیل‌الله» در قرآن
نویسنده مقاله «تبیین مفهوم «صَدُّ عَنْ سبیل‌الله» در قرآن» در طلیعه نوشتار خود آورده است «صدُّ عن سبیل‌الله» یکی از پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که به‌شدت در قرآن نهی شده‌است و شناخت تمام جوانب آن نیز منجر به بازشناسی بسیاری از معارف اسلامی می‌شود و به‌رغم جایگاه تعیین‌کننده‌ای که در معارف قرآنی و اخلاقی و یا حتّی ارتباطی که با مباحث فقهی و کلامی دارد، چنان‌که باید و شاید، بازشناخته نشده‌است. «صدّ عَنْ سبیل‌الله» به معنای «اِعراض از راه خدا و منع و جلوگیری از راه خدا» به‌کار رفته‌است و شامل گفتارها، رفتارها و کردارهایی است که باعث بازداشتن مردم از راه خدا می‌شود. از مصادیق «صدّ عَنْ سَبیلِ‌اللَّهِ»، ظلم است. در آیات قرآن نیز آنان که «صدّ عن سبیل‌الله» می‌کنند، ظالم دانسته شده‌اند. بازداشتن از راه خدا آثار و پیامدهایی دارد. پیامدهای دنیوی آن، مکافات اعمال این افراد است که در همین دنیا، گریبان بازدارندگان از راه خدا را می‌گیرد و پیامدهای اُخروی آن عبارتند از انواع عذاب‌های الهی و سزا و کیفر نهایی این افراد.
انتهای پیام
