واکاوی اسلام‌هراسی در لهستان و چالش‌های پیش‌رو
گروه بین‌الملل ــ مسلمانان به عنوان بزرگترین اقلیت دینی اروپا علی‌رغم هویت و فرهنگ متفاوت، در طول تاریخ جزئی از جوامع قاره سبز بوده‌اند. با وجود این در سال‌های اخیر وضعیت حضور مسلمانان در این قاره با تهدیدهایی روبه‌رو بوده است.
به گزارش ایکنا؛ شاید بزرگترین تهدیدی که نه تنها مسلمانان بلکه اقلیت‌های دینی و نژادی دیگر را در اروپا تهدید می‌کند، بتوان ظهور پوپولیسم و سیاستمداران پوپولیست و عمدتا تندروی راستگرا در اروپا دانست که به شدت مخالف موضوعاتی همچون رواداری مذهبی، چند فرهنگی بودن و همگرایی با اتحادیه اروپا هستند. تهدیدی که از سال 2015 میلادی و با پیروزی جدایی طلبان از اتحادیه اروپا (برگزیت) در بریتانیا آغاز شد و پیروزی دونالد ترامپ در سال 2016 در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به مانند دمیدن بر آتش، پیروزی رهبرانی از جنس وی در اروپا و سایر نقاط جهان را در پی داشت.
پیروزی‌هایی که احزاب راستگرا در اروپا به دست آوردند موجب شد که موجودیت مهاجران و مسلمانان این قاره به عنوان یکی از ادیانی که علی‌رغم اختلاف فرهنگی تلاش بسیاری برای ایفای نقش مثبت در جوامع اروپایی داشته باشند، به شدت به خطر بیفتد. این موضوع بیش از همه در شرق اروپا به عنوان مکان تولد بسیاری از گروه‌های راستگرای افراطی و نئونازی پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی و فرو ریختن پرده آهنین بیش از همه به چشم می‌خورد.
لهستان به عنوان یکی از کشورهای شرق اروپا از سال 2015 و به پیروزی رسیدن حزب راستگرای قانون و عدالت و در نهایت ریاست جمهوری آندژی دودا (Andrzej Duda) شاهد سخت‌تر شدن وضعیت برای مهاجران و مسلمانانی بوده که در این کشور حضور داشته‌اند.
حضور مستمر اسلام در لهستان از قرن 14 آغاز شد. در دهه 1970 و 1980 لهستان تعدادی دانشجو از بسیاری از کشورهای سوسیالیست عربی خاورمیانه و شمال آفریقا که روابط دوستانه‌ای با دولت کمونیست لهستان داشتند، جذب کرد و برخی از آنها تصمیم به ماندن در لهستان گرفتند. در اواخر دهه 1980 این جامعه کوچک از مسلمانان فعال‌تر و سازمان یافته‌تر شد تا جایی که مساجد و نمازخانه‌هایی را در شهرهای ورشو، بینیاستوک، گداسک (ساخته شده توسط جامعه تاتار)، وروسلاو، لوبلین و پوزناچ ساختند. در ابتدا با جامعه کوچک مسلمان بر خلاف سایر اقلیت‌ها به ویژه یهودیان که با دشمنی و ظن روبرو بودند، همان رفتار می‌شد. در دوره کمونیسم، دفتر سانسور به دلیل همسویی ژئوپلیتیک لهستان با کشورهای عربی، فشار چندانی بر مسلمانان این کشور نداشت.
از زمان سرنگونی رژیم کمونیستی لهستان در سال 1989، مهاجران مسلمان از سایر کشورها به لهستان آمده‌اند. گروه‌های نسبتا بزرگی از ترک‌ها و مسلمانان اسلاو تبار از یوگسلاوی سابق و گروه‌های کوچکتری از مهاجران از کشورهای بنگلادش، افغانستان و سایر کشورها مانند منطقه چچن در روسیه، لهستان را به عنوان کشور محل زندگی خود برگزیده‌اند.
بیشتر مسلمانان لهستان از اهل سنت هستند. با این همه اقلیت شیعه در لهستان شامل دانشجویان، مهاجران و کارمندان، عمدتاً از کشورهایی مانند عراق، ایران، بحرین، لبنان و برخی از لهستانی‌های مسلمان شده هستند. در حال حاضر، شیعیان این کشور مسجد خود را ندارند، اما این دسته از مسلمانان در نماز جمعه هفتگی و تعطیلات مهم اسلامی یکدیگر را ملاقات کنند. با این همه تعداد دقیق مسلمانان ساکن لهستان معلوم نیست زیرا در آخرین سرشماری ملی که در سال 2011 توسط دفتر مرکزی آمار لهستان انجام شد، از افراد در مورد دین سؤالی پرسیده نشد.
با این همه قدرت گرفتن احزاب راستگرای افراطی که مخالف حضور مهاجران در این کشور هستند، باعث شده که مسلمانان هم تحت تأثیر سیاست‌های این احزاب قرار بگیرند. لهستان یکی از کشورهایی است که بیشترین اسلام‌هراسی در آن به چشم می‌خورد. نکته جالب توجه در مورد اسلام هراسی در لهستان، توصیف آن به عنوان «اسلام‌هراسی بدون مسلمان» است، زیرا کمتر از 0.1 درصد از جمعیت لهستان مسلمان هستند. براساس برآورد سال 2015، تخمین زده می‌شود که مسلمانان در لهستان بین 25 تا 40 هزارنفر یا حدود 0.1 درصد از جمعیت باشند.
البته اسلام‌هراسی پیش از این هم در لهستان وجود داشته که بیشتر در رابطه با حضور و تلفات لهستانی‌ها در ائتلاف آمریکایی حمله به عراق و افغانستان و ساخت مساجد در سال 2010 و 2012 بود. اما بحران مهاجرین اروپا در سال 2015، اسلام‌هراسی را تبدیل به یک مسئله اصلی و ملی در این کشور تبدیل کرد و از سال 2018، لهستان یکی از بالاترین آمار اسلام‌هراسی در اروپا را نشان می‌دهد.
طبق گفته مورخ لهستانی ــ آمریکایی ژان تی.گراس (Jan T. Gross) ریشه خصومت با پناهندگان مسلمان در کشورهای اروپای شرقی و به طور خاص لهستان، به عدم توافق با نقش آنها در هولوکاست و به طور خاص ادعای همدستی با نازی‌ها مرتبط است. این در حالی است که مسلمانان در دوران جنگ جهانی دوم تلاش بسیاری برای نجات یهودیان از دست نازی‌ها با اقداماتی مانند کمک به فرار آنها و تهیه اسناد هویتی که آنها را مسلمان نشان می‌داد، انجام داده‌اند.
علت دیگری که در مورد رشد اسلام هراسی در لهستان مطرح می‌شود، تأثیرپذیری از سایر کشورهای اروپایی است. مهاجرت لهستانی‌ها به بریتانیا باعث شده که بسیاری از مهاجران از جامعه همگن لهستان برای اولین بار با یک محیط فرهنگی متنوع روبرو شوند. این تماس، همراه با ادامه تماس با اعضای خانواده در لهستان، منجر به انتقال فراملی اسلام هراسی به لهستان شده است.
براساس نظرسنجی انجام شده در سال 2011، 47 درصد از لهستانی‌ها گفته‌اند كه «بیش از حد مسلمان در لهستان زندگی می‌كند» و 62 درصد اظهار داشتند كه «اسلام یك دین متعصب است» که بالاترین میزان از هشت كشور مورد بررسی در این نظرسنجی بود. در سال 2017 نظرسنجی در مورد دانش آموزان دبیرستانی در لهستان نشان داد که اکثریت آنها نگاه و تفکر ضد پناهندگی و اسلام‌هراسی دارند. بین ژانویه و اکتبر سال 2017، 664 دادخواست در مورد ارتکاب جرم ضد مسلمان در لهستان به ثبت رسید که 193 پرونده به صدور کیفرخواست انجامید. در کنار این‌ها می‌توان به حمله و آسیب رساندن به اماکن اسلامی و مساجد لهستان اشاره کرد که از سال 2015 به این سو رشد چشمگیری داشته است.
براساس یک تحقیق در سال 2016، بسیاری از لهستانی ها به اشتباه تصور می‌کنند که همه مسلمانان عرب هستند و همه اعراب مسلمان هستند. 48 درصد از پاسخ دهندگان عرب گفتند كه در لهستان نژادپرستی را تجربه می‌كنند و 26 درصد اظهار داشتند كه مورد آزار فیزیکی قرار گرفته‌اند. علی‌رغم این خصومت، پاسخ دهندگان عرب و مسلمان گفته‌اند که گرچه برخی از لهستانی‌ها نژادپرست هستند، اما اکثر آنها این تفکر را ندارند.
این مسائل نشان می‌دهد که لهستان تبدیل به قطب اسلام‌هراسی در شرق اروپا شده و به نظر می‌رسد که در صورتی که این کشور نتواند با این مسئله برخورد درستی داشته باشد این موضوع به تدریج به سایر حوزه ها سرایت کند و علاوه بر مسلمانان سایر اقلیت‌های دینی و نژادی این کشور نیز مورد حمله قرار خواهند گرفت.
گزارش از محمد حسن گودرزی
