تحلیل نهایی تفکر در غرب با جلوه‌های زیبا به پوچ‌گرایی می‌رسد

به گزارش ایکنا؛ تفکر مهم‌‌ترین ساحت از ساحات بشر محسوب می‌‌شود و می‌‌توان وجه ممیز انسان با دیگر مخلوقات را قدرت اندیشه و تفکر بیان کرد. در طول تاریخ بشر همواره به مسائل مختلفی اعم هستی، وجود و ماهیت توجه داشته و به آن می‌‌اندیشیده که هریک از این مفاهیم را می‌‌توان جزء مفاهیم بنیادین فلسفی نام برد. به دیگر سخن می‌‌توان تاریخ فلسفه و تفکر عقلی را به امتداد تاریخ پیدایش انسان دانست. یعنی از هنگام پیدایش انسان تفکر عقلی و فلسفی نیز به وجود آمد.

در این بین عده‌‌ای چون افلاطون، ارسطو، ابن‌‌سینا، سهروردی و یا ملاصدرا بیشتر روی مفاهیم فلسفی کار کرده‌‌اند و سیطره برخی از این فلاسفه نیز به قدری وسیع بوده که همچنان نیز بسیاری از فلاسفه وامدار قدما هستند. در جهان کنونی نیز شاهد این هستیم که غربی‌‌ها و مسلمانان با توجه به میراث فلسفی خود، به تفکر عقلی پرداخته و هریک به ساحاتی از زندگی بشر توجه کرده‌‌اند. تا جایی که این روزها مدرنیته حاصل فلسفه‌‌ای دانسته می‌‌شود که ارسطو درخت آن را غرس کرده است. از طرفی اندیشمندان مسلمان مانند سیدحسین نصر معتقد هستند که باید با میراث فلسفه اسلامی به جنگ چالش‌‌های مدرنیته رفت.

به منظور بررسی این مسائل اعم از چیستی فلسفه، رهیافت‌‌های فلسفه مسلمانان و غیرمسلمانان، چالش‌‌های مدرنیته، نتایج فلسفه غرب، وضعیت میراث فلسفه اسلامی، نیاز امروز جامعه ایران و ... با اندیشمندان مختلفی به گفت‌‌وگو نشسته‌‌ایم که برای مطالعه این سلسله گفت‌‌وگوها می‌‌توانید اینجا را کلیک کنید. اکنون هم نوبت به اسدالله رحمان‌‌زاده، استاد کالج کانترا کاستای آمریکا، رسیده تا با او، که بیش از 30 سال در آمریکا و در میانه مدرنیته زیسته است، گپ‌‌وگفتی داشته باشیم. آنچه را در ادامه می‌‌خوانید بخش نخست مصاحبه تفصیلی با رحمان‌‌زاده است؛

ایکنا ــ از اینکه دعوت ما را پذیرفتید سپاسگزاریم. معمولاً باب این گفت‌‌وگوها را با بحث از چیستی فلسفه و اهمیت آن می‌گشاییم. برای اینکه نظرگاه شما به مبادی بحث روشن شود، از چیستی فلسفه برایمان بگویید.

بیشتر یک احساس مسئولیت دارم که در این گفت‌‌وگوها شرکت کنم و تجارب خودم را به اشتراک بگذارم و اکنون هم فرصت مغتنم است که این تجربیات را انتقال دهم. یکی از نکات مهم این تجربیات، مسئله اهمیت فلسفه است. نکته‌‌ای که وقتی با خواندن تاریخ فلسفه متوجه می‌‌شویم، این است که فلسفه یونانی، فلسفه ارسطو و افلاطون، تاریخ فلسفه غرب، تاریخ درکش از جهان و تاریخ تکنولوژی غرب را رقم زده است. یعنی فلسفه مفاهیم بنیادینی را می‌‌دهد که اول از یک عده‌‌ای که در بدنه فکری و فلسفی فکر می‌‌کنند به وجود می‌‌آید، ولی وارد تمام سیستم اجتماعی می‌‌شود.

برای مثال واژه «اوسیا»(ousia) را ارسطو خلق کرد و به آن معنای جدید به کار برد. اوسیا  به معنای مالکیت بود ولی او آن را به مفهوم جوهر به کار می‌‌برد. این مفهوم برای ما دم‌‌دستی است و مردم معمولی هم می‌‌گویند که جوهر این کار فلان چیز است، اما این مفهوم را ارسطو به این شکل که می‌‌فهمیم استفاده کرده و بعد وارد تاریخ فکری و تاریخ گفت‌‌وگوی مردم شد و بعد به صنعت رسیده است. دکارت را در نظر بگیرید که مسئله دوگانگی بدن و ذهن را بحث کرده و حتی مفهوم کلمه جوهر را از ارسطو گرفته و بعد در جوهر ذهن و بدن را به کار می‌‌برد.

این نوع تفکر که جوهرِ جسم را ماشین تعریف می‌کند و معتقد است که جسم فقط یک ماشین است که اجزایش بر اساس مکانیزم خاصی کار می‌کنند را دکارت وارد تفکر کرده است و از آنجا است که شروع تفکر مکانیستی را داریم که اجسام را بر اساس ماشین بودن تصور می‌کنند. خود دکارت دانشمند و ریاضی دان بود و محور مختصات را ایشان خلق کرده است؛ بنابراین تفکرش وارد بدنه علم شد و علم غرب تا حد زیادی با فلسفه دکارت شروع می‌شود.

همچنین کلمه «آیدیا» را که به کار می‌بریم از افلاطون آمده است. افلاطون کلمه «آیدوس» را به کار برده که در فارسی به اشتباه به مُثُل ترجمه می‌شود که تبدیل به «آیدیا» شده و «آیدیا» برای ما مصطلح شده است، در صورتی که از فلسفه آمده است؛ بنابراین به نظرم فلسفه تعیین می‌کند و تعیین کردنش بسیار آهسته است. یعنی مانند آب می‌ماند. آب تعیین می‌کند که نقشه سنگ چطور باشد، ولی به نظر می‌آید سنگ قوی‌تر از آب است، اما آب به تدریج این سنگ را می‌شوید و می‌برد و در ساحت اجتماعی جامعه ایران، فلسفه می‌تواند چنین نقشی را داشته باشد که یک تغییر بنیادین ایجاد کند.

هایدگر وقتی در اویل قرن بیستم آمد و فلسفه خودش را که هستی و زمان بود مطرح کرد، در حقیقت تاریخ دو هزار و پانصد ساله فلسفه غرب را، به قول خودش بازسازی کرد و تاثیری که ایشان روی تمام تاریخ فکر بشر گذاشت، تعیین کننده است و می‌بینیم که تمام کتب وی به اکثر زبان‌های جهان ترجمه شده اند و در ایران نیز شخصیت مطرحی است؛ بنابراین او تعیین کرد و ما الآن یک نوع تفکر و روانشناسی هایدگری داریم.

نقد ایشان از تکنولوژی نیز تعیین کننده است؛ بنابراین فلسفه این نقش اساسی را دارد، اما در ابتدا به نظر می‌آید که حرکتش نامحسوس است و یا به درد نمی‌خورد، اما به ابعادی می‌پردازد که از پیش فرض‌های ما سؤال می‌کند و آن‌ها را تغییر می‌دهد. شما در نظر بگیرید که اگر پیش‌فرض‌ها را تغییر دهیم، دنیا را تغییر می‌دهیم.

ایکنا ــ می‌‌گویید که تغییر بنیادین در جامعه ایران از رهگذر فلسفه محقق می‌‌شود. اما تغییر باید در چه راستایی باشد؟ آیا به این معناست که باید تکنولوژی ما وضعیت بهتری پیدا کند یا در دیگر ساحات زندگی تغییراتی ایجاد شود؟

یکسری سؤالات بنیادین در جامعه ایران وجود دارد که یا بین روشنفکران است، یا به هر حال می‌‌توانید مضمونش را در فضای جامعه، فضای صنعتی و تولیدی جامعه پیدا کنید. مثلا تضاد بین مدرنیته و جامعه سنتی را داریم. این مسئله مهمی است که چطور خودمان را با جامعه مدرن تنظیم کنیم. همچنین مسئله دیگر، رابطه ما و جامعه سکولار است که جامعه سکولار یکی از جنبه‌‌های جامعه مدرن است. بنابراین باید ببینیم که رابطه ما با جامعه سکولار چطور تنظیم می‌‌شود.