علوم انسانی در کشور تحقیر شد/ لزوم بازنگری در نقشه جامع علمی کشور

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ همایش «پژوهش و افق‌های پیشرفت» امروز شنبه ۲۳ آذرماه، همزمان با آغاز هفته پژوهش با شعار «پژوهش اثربخش، فناوری ارزش‌آفرین و رونق تولید» به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با حضور سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در سالن حکمت این پژوهشگاه برگزار شد.

این برنامه طی روزهای ۲۳ تا ۲۵ آذرماه، در قالب نشست‌های متعددی با موضوعاتی همچون «پژوهش و دانش محوری»، «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، «پژوهش، ترویج و افق‌های پیشرفت»، «نقش علوم انسانی در توسعه کشور»، «ظرفیت‌ها و موانع سیاسی، اقتصادی پژوهش و افق‌های پیشرفت»، «تعامل پژوهشی در سطح بین‌المللی و افق‌های پیشرفت»، «تعامل پژوهشی در سطح بین‌المللی و افق‌های پیشرفت» و «پژوهش‌های علوم انسانی و مسئله پیشرفت» با سخنرانی چهره‌های علمی برگزار می‌شود.

سیدسعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نخستین سخنران این برنامه بود. وی درباره ظرفیت‌های علوم انسانی در توسعه ایران با تأکید بر نقشه جامع علمی کشور، اظهار کرد: یکی از چالش‌های بزرگ علوم انسانی دور بودن از واقعیت است. نیازمند این هستیم که در مسیر واقع‌گرایی بیشتر کار کنیم. اگر مهر، در حوزه علم و دانش وجود نداشته باشد، نمی‌توان به واقعیت دست یافت. ارتباط مهرانگیز با حوزه علم بسیار اهمیت دارد. خرد ارتباطی در دانش، تجربه‌ شده و مهم است. منطق خرد ارتباطی، اشتغال و درگیر شدن است.

وی ادامه داد: در رجوع به گذشته، تطور علم را می‌بینیم. علم پدیده ثابتی نیست کما اینکه انسان موجودی ثابت و فرهنگ هم پدیده‌ای ثابت نیست. باید همواره نگاهی به گذشته در حوزه علم و دانش و نگاهی به امروز و افقی برای پیشرفت علوم داشته باشیم تا در مسیری حرکت کنیم که علوم فایده‌های لازم را داشته باشد.

عصبیت در علم بدتر از عصبیت با ریشه جهل است

عاملی با بیان اینکه عصبیت در علم بدتر از عصبیت با ریشه جهل است، افزود: در ارتباطات فرهنگی گاهی می‌گوییم فرد در مرحله انکار کامل است، اما به محض ارتباط با او و در معرض ارتباط قرار گرفتن، این فرد حقایق را می‌پذیرد. اما عصبیت ناشی از علم گاهی باعث ‌کشته شدن عالمان شده است. عالمانی بودند که نظریات و‌ تئوری‌هایی ارائه دادند و از سوی دیگران انکار شدند. برای مثال انقلاب کوپرنیک که در ۱۵۴۳ رخ داد، تا ۲۰۰ سال بعد مورد پذیرش قرار نگرفت.

وی گفت: عصبیت دانشی به دنبال اثبات دیدگاه است و با نشان دادن بخشی از واقعیت می‌خواهد همه واقعیت را بیان و تلاش می‌کند بگوید این، همه واقعیت است. تصویر واقعیت و بازنمایی آن همیشه ناقص بوده و نتوانسته قلب انسان‌ها را درک کند و تنها برآورد کرده است. باید فضای فهم را باز گذاشت تا وقتی که فهم موانع اختلالی دارد و نمی‌تواند همه واقعیت را درک کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه از زمانی که علوم تجربی و تفکر دکارتی وارد علم شد، غلبه‌ای رخ داد، بیان کرد: علوم انسانی نگاهی متفاوت به ماهیت خود نداشت، تقلید کرد و ‌نگاه تجربی هم وارد علوم انسانی شد و ما نیز به دنبال اثبات تأثیر متغیر بر متغیر دیگر شدیم در حالی که مطالعات تأثیری در علوم انسانی پذیرفته نیست. مطالعات تأثیری کارآمدی لازم را در علوم انسانی ندارد. رابطه معناداری تنها ارتباط بین چند متغیر می‌تواند تعریف شود.

وی گفت: امروزه شواهدی در حال پیدایش است که علوم تجربی را دچار چالش کرده است. دهه ۸۰ را می‌توان دهه یکپارچگی دانش که محصول آن دانش چندرشته‌ای و بین رشته‌ای است، دانست. دانش چندرشته‌ای یعنی علوم به این نتیجه رسیدند که به تنهایی نمی‌توانند معنا داشته باشند و رشته‌ها و علوم با هم در ارتباط هستند، لذا رشته‌های دوتایی و چندتایی امروز پدید آمده است. ترکیب علوم‌ اجتماعی و علوم پزشکی و طرح موضوع بهداشت اجتماعی حاصل این تغییر نگاه بود.

به گفته عاملی؛ علوم انسانی در کشور ما تحقیر شد، می‌گفتند اگر نتوانستی رشته دیگری بروی برو علوم انسانی بخوان! نوعی نگاه سطحی به علوم انسانی شد، در حالی که علوم انسانی پایه پیشرفت و توسعه در کشور است.

وی گفت: امروز در دنیا بحث IMC (بازاریابی یکپارچه ارتباطی) در حوزه بازاریابی وجود دارد که می‌گوید اگر می‌خواهی حاق واقعیت را متوجه شوی، باید با آن ارتباط داشته باشی، آن هم ارتباطی از جنس محبت، لذا جوامع به سمت بازاریابی ارتباطی یکپارچه رفتند و ‌این یکپارچگی را در توجه به همه عوامل مؤثر در بازار تعریف کردند. این رویکرد همان چیزی است که از آن به عنوان دانش چندرشته‌ای، بین رشته‌ای و فرارشته‌ای تعبیر می‌کنیم.

وی با بیان اینکه در علوم‌ تجربی هم تغییراتی به وجود آمد، اظهار کرد: بحث شبیه‌سازی هستی در علوم‌ تجربی به وجود آمده و این بحث به دیدگاه پوپر که بنیان علوم‌ تجربی را بر ابطال‌پذیری می‌داند، به وجود آمد. دانش از اول پذیرفته که قطعیت ندارد و ممکن است دانش بعدی او را نقض کند. دانش، عنصر بازبوده‌ای است که می‌پذیرد خطا دارد و تغییر را قبول می‌کند اما این دانش موفقیت‌هایی داشته و اگر مسیر آن را مشخص کنیم می‌بینیم وسایل آسایش و زندگی را فراهم کرده است. نهایتا این دیدگاه در علوم تجربی منجر به این شد که شبیه‌سازان هستی بگویند باید قوانین هستی را دریافت کنیم، آنها قطعی است، اگر DNA پدیده‌ها را دریافت کنیم می‌توانیم واقعیات هستی را درک کنیم.

عاملی با بیان اینکه خالق هستی منطقی برای هستی در نظر گرفته و اگر به دنبال شناخت حقیقت هستی باشیم، باید بدانیم حقیقت مانند قانون است، اظهار کرد: با طی مسیری در علم حرکت کردیم و تجربیاتی به دست آوردیم که در نهایت بر این امر اذعان کردیم که فهم پدیده‌ها مستلزم همراهی رشته‌هاست و از سوی دیگر برای درک حقیقت باید به درک واقعیت از درون برسیم. وقتی در دانش جدید به فناوری‌های جدید می‌رسیم می‌بینیم این فناوری‌ها عرصه جدیدی برای ما فراهم کرده‌اند.

وی افزود: افزودن فناوری‌های جدید به عرصه هستی، منجر به وجود آمدن ماهیتی متفاوت با ماهیت جهان هستی که شی‌محور است، شد. جهان مجازی ماهیتی دارد که شیء نیست و تابع قانون ریاضی و بر مبنای صفر تا یک در حرکت است. عنصر تحول بین صفر و یک گسترده است. آنچه از ذهن ما می‌گذر خیال نیست و بستر بروز آن در جهان مجازی است. این جهان، سوررئال را به رئال تبدیل کرده است.

وی گفت: امروز بیش از گذشته نیازمند درک جامعه هستیم؛ علوم انسانی، علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی، علوم مرکزی جهان هستند. این علوم جزو علوم اول باید باشند. در مطالعات اجتماعی می‌گوییم فرهنگ مرکز است و بقیه بخش‌های اقتصادی، سیاسی و ... حول این مرکزند. علوم انسانی هم مرکز است و سایر علوم حول این مرکز. اگر‌ این مرکزیت نباشد، نتیجه می‌شود مدلی از توسعه اقتصادی که یک درصدی‌ها حاکم بر ۹۹ درصد جامعه می‌شوند. می‌شود بمب اتم و ۱۲ هزار کلاهک هسته‌ای در جهان. اگر ‌علوم با علم مطلوب الهی درنیامیزد و با توحید گره نخورد، بی‌هدف رشد می‌کند. علوم ‌تجربی باید به علوم‌ انسانی و اجتماعی نگاه کند و این نگاه دسته‌چندم نباشد. علوم نیازمند تحولاتی هستند.

لزوم بازنگری در نقشه جامع علمی کشور

به گفته عاملی؛ نیازمند بازنگری در نقشه جامع علمی کشور هستیم تا نتایج علم و دانش منجر به سلامت متعالی انسانی شود.

در ادامه قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و‌ مطالعات فرهنگی، فعالیت‌های یک‌ سال اخیر پژوهشگاه در حوزه ساختاری، پژوهشی و اقدامات راهبردی را تشریح و اظهار کرد: اقدامات همه‌جانبه‌ای به منظور ارتقای سطح رفاه پژوهشگاه علوم انسانی نسبت به سایر پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها انجام شده است. حضور گسترده‌تر در عرصه عمومی و پراستناد، ارتقای پرتال رتبه علوم انسانی، تغییر ژانرهای تولیدی و دستاوردهای پژوهشی از جمله این دستاوردها بوده است که این حرکت موجب شد از تک‌ساحتی بودن در مقالات و کتب عبور کنیم.

وی گفت: پژوهشگاه علوم انسانی از نسل آموزش محوری، پژوهش محوری و کاربردی‌سازی عبور کرده و به نسل چهارم و به عنوان نهادی اثرگذار در عرصه اجرایی وارد شده است. همچنین در طول یک‌ سال اخیر ۶۰ جلد کتاب از سوی پژوهشگاه منتشر شده است.