کپی‌برداری از اقتصاد دانش‌بنیان بدون توجه به توسعه فرهنگی و تأمین زیرساخت

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست «مدیریت ترویج و کاربردی‌سازی پژوهش‌های علوم انسانی»، امروز، 24 آذرماه، در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

 

جعفر توفیقی، وزیر اسبق علوم و استاد دانشگاه تربیت مدرس در این نشست با موضوع «نقش علوم انسانی در توسعه کشور» به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: در این زمینه روند را مثبت می‌بینم و احساس می‌کنم که این نقش روز به روز پررنگ‌تر می‌شود و رشته‌های علوم انسانی دارد جای خود را در توسعه کشور بیشتر باز می‌کند. همین فعالیت‌هایی که این پژوهشگاه دارد، به ویژه در مدتی که دکتر قبادی مسئولیت داشتند، تحول پاردایمی را می‌بینیم که پژوهشگاه علوم انسانی به این ضرورت رسیده که به دنبال نقش‌آفرینی در حوزه پژوهش و توسعه کشور باشد.

 

وی تصریح کرد: در سال 1376 که معاون آموزشی وزارت علوم بودم و مطرح شد تا بحث فناوری در عنوان وزارت علوم بیاید، بحث جدی با همکاران در رشته‌های علوم انسانی بود. تصور می‌کردند که وقتی وزارت علوم صحبت از فناوری می‌کند، یعنی می‌خواهد رشته‌های علوم انسانی را کنار بگذارد و این برداشت از فناوری بود که فکر می‌کردند فناوری به معنای کارخانه و تولید کالاست. بحث‌های زیادی می‌شد که این طور نیست و نقش علوم انسانی  در توسعه تکنولوژی به مراتب بیشتر از رشته‌های مهندسی است.

 

توفیقی در ادامه افزود: نقشه رشته‌های علوم انسانی در توسعه تکنولوژی و تکنولوژی‌های ارائه خدمات که بخش مهمی از فناوری‌های جامعه است، به مراتب بیشتر از رشته‌های مهندسی است. در طراحی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز همین طور است و چون درگیر این مسئله بوده‌ام مطلعم که رشته‌های علوم انسانی نقش بسیار جدی دارند و مدل‌های ارتباط دانشگاه و صنعت را اندیشمندان علوم انسانی طراحی می‌کنند. در کشورهای دیگر و کشور خودمان این طور است و اگر به مجموعه مقالات نگاه کنید، می‌بینید اندیشمندان علوم انسانی هستند که در طراحی ارتباط دانشگاه و صنعت فعالیت بیشتری دارند و حضورشان در شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر شده است.

 

وی بیان کرد: بنابراین روند رو به بهبود است و البته کشور ما از این نظر عقب‌مانده بود و تصور می‌شد که مهندسی کشور را مدیریت می‌کند، اما الآن اینطور نیست و دانشکده‌های دانشگاه‌های صنعتی و مهندسی، در حال راه اندازی رشته‌های علوم انسانی هستند، مانند دانشگاه شریف که دانشکده اقتصاد و مدیریت دارد. دانشگاه‌های دیگر نیز به این ضرورت رسیده‌اند که رشته‌های مهندسی به تنهایی نمی‌توانند نظام آموزش عالی را توسعه دهند. در کشورهای دیگر نیز این طور است که دانشگاه‌های مهندسی رشته‌های غیرمهندسی را فعال می‌کنند. بنابراین در دنیا و کشور ما با یک فاصله‌ای این درک ایجاد شد تا رشته‌های علوم انسانی نقش مؤثرتر و زیربنایی‌تری را ایفا کنند.

 

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: وقتی از توسعه صحبت می‌کنیم، به نظر بنده اولین گام برای توسعه کشور توجه به این است که توسعه پایدار، از توسعه اقتصادی و ... فراتر رفته و توسعه فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی را در برگرفته است، لذا تعریف توسعه اولین قدم است که عمدتاً نیز علوم انسانی درگیر این مسئله است و ایرادی که به مدیریت کشور می‌گیرند این است که بدون پشت سر گذاشتن این مرحله، برنامه دیگر کشورها را کپی می‌کنید؛ مثلاً توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را از غرب کپی می‌کنید، بدون اینکه زمینه‌ها و زیرساخت‌ها را در کشور خود گسترده باشید.

 

وی تصریح کرد: در حوزه آموزش عالی نیز این مسئله را داریم که می‌گفتند رشته‌ها و دانشگاه‌ها را توسعه می‌دهید، اما زیرساخت توسعه آموزش عالی در کشور چیست؟ همیشه عنوان می‌شود که فرهنگ، زیربنایی‌ترین لایه زیرساخت توسعه در کشور است، از همین اولین گام در توسعه، با نقش‌آفرینی علوم انسانی مواجه می‌شوید. به این سؤال می‌رسید که توسعه نیروی انسانی می‌خواهید، اما با چه ویژگی‌هایی باید باشد؟ ده‌ها سال قبل در دانشکده‌های دنیا این کار شروع شد و آنجا که می‌خواهند شایستگی‌های دانش‌آموختگان را نشان دهند، یک درصد کمی دانش و درصد بیشتر، مهارت‌ها و بینش آن دانش‌آموختگان است.

 

توفیقی بیان کرد: وقتی در صنعتی‌ترین دانشگاه‌های دنیا می‌روید و می‌بینید که وقتی فارغ‌التحصیلان لیست شده‌اند، درصد کمی از شایستگی آنها مربوط به بحث دانش است و بخش زیادی از این مسئله معطوف به مهارت‌های نرم و سخت است که همگی از علوم انسانی است.

 

وی در ادامه افزود: بنابراین الآن صحبت از تربیت انسان‌هایی با شایستگی‌های چندگانه است، برای اینکه، توسعه یک امر چندشخصیتی شده است. یعنی نمی‌توانید فارغ‌التحصیل رشته مهندسی را پیدا کنید که دانش فرهنگی، مدیریتی و تربیتی نداشته باشد و احساس مسئولیت نکند. همچنین امروز که صحبت از خلاقیت و نوآوری مطرح است، دانش این خلاقیت را در کجا باید جستجو کرد؟ با سخنرانی دانش تولید نمی‌شود، بلکه روش‌های خلاقیت و نوآوری، در رشته‌های علوم انسانی آموزش داده می‌شود، لذا در تربیت نیروهای شایسته، توجه به علوم انسانی غیرقابل انکار است.

 

توفیقی تصریح کرد: زمانی که بحث توسعه تکنولوژی در کشور مطرح بود و وزارت علوم، رشته‌های کارآفرین و سیاست‌گذاری علم و فناوری در کشور را راه انداخت، در دانشکده‌های علوم انسانی این مسئله پیگیری شد که می‌توان به دانشگاه علامه و یا دانشکده‌های مدیریت و اقتصاد دانشگاه‌های شریف و تهران اشاره کرد. لذا سیاست‌گذاری علم و فناوری در حوزه علوم انسانی صورت گرفت و هر چقدر ما به این مسئله بیشتر فکر کنیم، می‌بینید که چقدر نیاز به دانش علوم انسانی عمیق است.

 

وی در ادامه بیان کرد: باید سیاست‌هایی را اتخاذ کرد که نقش‌آفرینی رشته‌های علوم انسانی بیشتر دیده شود. چندی قبل، وزیر نفت در مورد مسئولیت‌های اجتماعی نفت سخنرانی داشت. چون بحثی بود که در صنعت نفت، اقدامات خوبی داشته‌ایم و برای نمونه علسویه را داریم که میلیاردها دلار پروژه در آنجا کلید خورده است، اما چیزی که کمتر توجه شده، مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی است و الآن در کنار یک توسعه صنعتی موفق، یک توسعه شهری ناموفق خودش را نشان می‌دهد که منجر به مهاجرت و این مسائل شده است. در اینجا یک بحث وزیر این بود که درهای صنعت را باز کنید که متخصصان علوم انسانی و جامعه‌شناسی و تربیت، وارد صنعت نفت شوند، چون به این نتیجه رسیده‌اند که جامعه دارد لطمه می‌خورد و ایشان کاملا این سیاست را به دانشگاه منتقل کردند.

 

این استاد دانشگاه تصریح کرد: بنابراین، روند مثبت است و روز به روز نیز نقش علوم انسانی روشن‌تر می‌شود و اینکه می‌بینیم جامعه سیاست‌گذاران دچار یک تحول پارادایمی می‌شود، علتش همین است و البته اینها نشانه‌های مثبتی است که نشان می‌دهد همان صنعتی که تصور می‌شود فقط مهندسی است، بحش عمده‌اش علوم انسانی است.