تجربه کرونا اثبات تداوم روند قدرت‌محور در روابط بین‌الملل است

افشار سلیمانی، سفیر اسبق کشورمان در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل بین‌المللی، در گفت‌وگو با ایکنا، وضعیت روابط بین‌الملل در دوران «پساکرونا» و سمت و سوی تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های کارشناسان بر دوگانه انزواگرایی و تقویت ناسیونالیسم یا افزایش همکاری‌ها و روابط میان کشورها در آن دوره گفت: الان برای صحبت در دوره پساکرونا کمی زود است، چون ابعاد این ویروس و زمان پایان و فروکش آن ناشناخته است، اما با توجه به روندی که در حدود صد سال اخیر روابط بین‌الملل طی کرده، نظریات مختلفی که در این حوزه منتشر شده و حوادث و تحولات بزرگی که رخ داده و پیشرفت‌های تکنولوژیک، ارتباطاتی، نظامی و اقتصادی که تغییرات عمیقی را ایجاد کرده، می‌توان به اهمیت یک مؤلفه ثابت در این مدت پی برد و آن هم «قدرت» است؛ تا زمانی که مقوله قدرت و به تبع آن رقابت، آن هم رقابت غیراخلاقی در سایه قدرت عریان، وجود دارد نمی‌توان تصور کرد که تغییر چندانی در دوره پساکرونا در روابط بین‌الملل در قیاس با پیشاکرونا رخ دهد.

اصلاح ذهنیت رهبران جهان

وی ابراز کرد:‌ یک سری کشورها در جهان به مثابه «سیستم» هستند و برخی کشورها‌ «زیر(ساب) ـ سیستم» محسوب می‌شوند؛ کشوری مانند ایران و ونزوئلا که به دنبال پیشبرد سیاست‌های ضد آمریکایی هستند، چه بخواهند چه نخواهند، تحت تأثیر کشورهای سیستم قرار می‌گیرند و لذا مقوله قدرت از این منظر بسیار مهم است. در همین وضعیت بحران کرونا که همه کشورها درگیر آن شده‌ا‌ند میزان همکاری کشورها چقدر است؟ در همین وضعیت رقابت بین دولت‌ها باز هم وجود دارد و لذا تا زمانی که ذهنیت‌ها و اندیشه‌ها تغییر نکند و رویکردهای انسانی در ذهن رهبران شکل نگیرد تحول و تغییر عمیقی در پساکرونا به وقوع نمی‌پیوندد.

سلیمانی تأکید کرد: در واقع مشکل اصلی در اندیشه‌ها و اراده‌های رهبران جهان است که باعث می‌شود یک بحران فراگیر و جهانی مانند کرونا نتواند به تغییرات اساسی در روابط بین‌الملل بینجامد. برای نمونه الان آمریکا در مقابل تحریم ایران چگونه عمل می‌کند و سایر کشورها چه اقدامات مؤثری در این رابطه انجام داده‌اند؟ در واقع روابط بین‌الملل روند قدرت‌محور خود را ادامه خواهد داد. البته شاید این روند در مدت کوتاهی فروکش کند اما تا زمانی که مقوله قدرت وجود دارد و اصلاحی در تفکرات و اراده‌های قدرتمندان ایجاد نشود مشکلات امروز در عرصه‌های جهانی ادامه پیدا می‌کند و همچنان سلطه قوی بر ضعیف ادامه خواهد یافت.

سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان بیان کرد: کرونا ثابت کرد تنها در سایه همکاری می‌توان به صلح، ثبات و امنیت جمعی رسید تا نفع آن به همه کشورها برسد که البته تجربه رفتار کشورهای قدرتمند نشان داد این اتفاق رخ نمی‌دهد. در واقع در دوره ضعف مبتلابه کشورها ممکن است بازی‌ها و معادلات سیاسی تغییر پیدا کرده و محدود شود اما پس از گذشت این دوره، دوباره رقابت‌های تسلیحاتی و اقتصادی و سلطه‌گری‌ها به روند پیشین خود برمی‌گردد.

وی افزود: در عین حال در پساکرونا کشورها به توجه به بیشتر به وضعیت داخلی و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و بهداشتی و درمانی متمایل می‌شوند تا مانند این بحران غافلگیر نشوند. اما مشکل اساسی ویروسی است که در ذهن رهبران کشورهای صاحب قدرت وجود دارد.

بحران کرونا؛ تجربه الگوهای جدید همکاری بین‌المللی

این کارشناس مسائل بین‌المللی اظهار کرد: الان کمابیش همکاری‌هایی بین کشورها شکل گرفته هرچند راضی‌کننده نیست و می‌توانست سطح روابط و همکاری کشورها بیش از این گسترش پیدا کند، یا سازمان ملل در این زمان بیش از همیشه می‌توانست مؤثر ورود پیدا کند. در واقع امروز زمان مناسبی برای جهان بود که الگوی همکاری‌های جدیدی را برای دوره پساکرونا تمرین و تجربه کند و کمک‌های انسانی را در ابعاد مختلف اقتصادی، درمانی، بهداشتی توسعه دهد.

وی ابراز کرد: الان در بحث کشف و ساخت واکسن ضد کرونا بیشتر کشورها از جمله ایران در حال تلاش هستند، اما امکان این وجود داشت که کشورها در کنار هم و با به اشتراک گذاشتن اطلاعات زیر نظر یک کمیته زیر نظر سازمان ملل در مسیر کشف و ساخت واکسن قدم بردارند نه اینکه هر کشور به تنهایی عمل کند. به عبارتی حتی رقابت در سخت‌ترین لحظات پیش روی بشر در حساس‌ترین مسئله، کشف واکسن، وجود دارد و نگاه تجاری به این امر میان کشورها، به ویژه، کشورهای قدرتمند کاملا مشاهده می‌شود، به طوری که آقای ترامپ به دنبال این است که زودتر خبر کشف واکسن را اعلام کند تا از آن به عنوان برگ برنده‌ای در انتخابات استفاده کند و آن را به قیمت گزاف به سایر کشورها به فروش برساند.

سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان یادآور شد: حال وقتی در همین دوران کرونا رقابت‌ میان کشورها و دولت‌ها حتی در زمینه کشف و تولید واکسن به منزله یک امر انسان‌دوستانه وجود دارد و کشورها به دنبال آن هستند که از آن به عنوان ابزار استفاده کنند چگونه می‌توان به بهبود روابط بین‌الملل در پساکرونا امید داشت.

وی تأکید کرد: در واقع برای اینکه عصر پساکرونا دوران متفاوتی نسبت به امروز باشد باید در استراتژی‌ها و اندیشه‌ها تغییر و تحولات اساسی رخ دهد وگرنه قطعاً تغییرات تاکتیکی در اداره امور کشورها و سیاست خارجی در آن دوره را شاهد خواهیم بود که ناکافی است.

چرایی مخالفت با اقدامات دولت برای لغو تحریم‌های آمریکا

افشار سلیمانی درباره بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های ایران برای لغو تحریم‌های آمریکا با وجود اذعان همه کشورها به ظالمانه بودن این تحریم‌ها در دوره بحران کرونا گفت: این اتفاق نشان داد که همچنان روابط بین‌الملل قدرت‌محور است نه حق‌محور و عدالت‌محور و این خاصیت را هنوز در اوج شیوع کرونا به عیان نشان می‌دهد.

وی با بیان اینکه مخالف اقدامات و نامه‌نگاری‌های ایران برای لغو تحریم‌‌ها بودم، گفت: دیدیم آمریکا تحریم‌ها را برنداشت و مدعی شد که اصلاً اقلام بهداشتی و درمانی هیچ وقت تحریم نبوده است. چون آمریکا به دنبال مابه‌ازا برای لغو تحریم‌هاست و تنها راه این بود که یک سری از تحریم‌ها را آمریکا لغو کند و ایران هم از گام‌هایی که در جهت کاهش تعهدات برجامی برداشته عقب‌نشینی کند. وقتی مقامات کشور اصرار به لغو تحریم‌ها می‌کنند و بیان می‌‌دارند تحریم‌ها جان مردم ایران به خطر انداخته و اقتصاد کشور را ضعیف کرده، آمریکا این‌گونه برداشت می‌کند که تحریم‌ها اثر کرده و اتفاقاً بر حفظ و تداوم آن بیشتر ترغیب می‌شود.

سلیمانی تصریح کرد: البته سیاست آمریکا غلط است اما این گونه اقدامات نیز منجر به لغو تحریم‌ها نمی‌شد. شاید راهش این بود که در فضای شیوع کرونا زمینه گفت‌وگوهایی از طریق برخی کشورها فراهم می‌شد یا کمک‌هایی ارسال شود که ایران البته آن را نپذیرفت. اتفاقا همین عدم لغو تحریم‌های ایران اثبات می‌کند در عرصه روابط بین‌الملل درها همچنان بر پاشنه قبلی خواهد چرخید و کشورهای مختلف و سازمان ملل نیز نتوانستند آمریکا را به لغو تحریم‌ها حداقل در همین وضعیت کرونا سوق دهند. اگر در سایه کرونا همکاری‌‌های جدید بین‌المللی برپایه نگاه انسانی شکل بگیرد می‌توان امیدوار شد که تحت تأثیر این همکاری‌های مثبت این روند در پساکرونا تداوم پیدا کند.

گفت‌وگو از مهدی مخبری