بحران کرونا دولت‌ها را به اقتدارگرایی سوق می‌دهد

سیدامیرمسعود شهرام‌نیا، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان، با بیان اینکه تمام مباحث و نظریات مربوط به تأثیرات بیماری کرونا بر ساحت‌های مختلف زندگی در قالب ظنّ و گمان مطرح می‌شود، اظهار کرد: هنوز به شدت درگیر این بیماری هستیم و بسیاری از ابعاد و وجوه آن ناشناخته است. تنها حوزه‌ای که می‌توان با قطعیت راجع به تأثیرات کرونا بر آن صحبت کرد، حوزه اقتصادی و زیست‌محیطی است که آثار خود را نشان داده و بیشتر قابل پیش‌بینی است.

کرونا بعد عقلانی دین را تقویت می‌کند

وی افزود: در مورد تأثیرات کرونا بر حوزه اجتماعی و فرهنگی هنوز نمی‌توان پیش‌بینی قطعی کرد. از آنجا که بسیاری از مناسک معمول تعطیل شده است و برخی افراد بر این تصور بودند که استمرار مناسک می‌تواند بر میزان پرهیز یا جلوگیری از ورود این بیماری تأثیر بگذارد، ممکن است گفته شود که اعتقادات کمرنگ شده که این سخن را قبول ندارم و تصورم این است که شاید به عقلانی‌تر شدن دین کمک کرده و باعث کمرنگ شدن جنبه‌های خرافی اعتقادات به ظاهر دینی شود، یعنی بُعد عقلانی دین را از دین مناسکی و خرافات آغشته به دین برجسته‌تر کند. اما قطعاً تاثیر منفی بر اعتقادات دینی نخواهد گذاشت و حتی شاید بتوان گفت که بر ضرورت دستیابی به ایمان واقعی تأثیرگذار است و بسیاری از مردم به عبادت‌های واقعی، رجوع به خدا و ایمان واقعی رویکرد جدی‌تری دارند.

کرونا باعث تقویت سکولاریسم نمی‌شود

عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان افزود: به این نکته نیز باید توجه داشت که اتفاقاً این علم بشر بود که دست‌هایش را بالا برد و حداقل تاکنون عجزش را در برابر این مشکل و بحران نشان داده است. بنابراین اینکه بگوییم در اثر این بحران سکولاریسم تقویت می‌شود، حرف درستی نیست یا حداقل تا این زمان نوعی پیش‌بینی سطحی و غیرآکادمیک است و حداکثر تأثیری که در حوزه دینی خواهد گذاشت این است که امکان دارد جنبه‌های خرافی و مناسکی دین کمرنگ‌تر و بُعد عقلانی و عرفانی دین برجسته‌تر شود.

شهرام‌نیا ادامه داد: همه ادیان از جمله اسلام سه لایه دارند. اگر دین را مانند یک کره یا توپ در نظر بگیریم، هسته اصلی و مرکز آن، عرفان و جنبه‌های شناختی و لایه بعدی که از مرکز به سطح می‌آید، مناسک و اعتقادات دینی است. بعد عرفانی دین عمیق‌تر و محکم‌تر و بعد اعتقادات عقلانی‌تر می‌شود. البته تأکید می‌کنم که همه این‌ها در حد گمانه‌زنی است.

وی به تأثیرات اقتصادی بحران کرونا اشاره کرد و گفت: اینکه در سطح کلان و بین‌المللی وارد یک بحران اقتصادی و بحران بیکاری شده‌ایم، تردیدی نیست. علاوه بر این، در بسیاری از کشورها رشد اقتصادی و ارزش سهام حداقل در کوتاه‌مدت افت سنگینی خواهد کرد، اما پیش‌بینی‌ام این است که این دوره چندان طولانی نیست و مثل بحران‌های قبلی، شرایط دوباره به وضع سابق برمی‌گردد. اینکه برخی می‌گویند لیبرالیسم شکست خورد، قضاوت‌های عجولانه است و با بهبود اوضاع، شاهد بهتر شدن شرایط در بعد اقتصادی خواهیم بود.

عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: در کشور ما شرایط تا اندازه‌ای خاص است. به دلیل فشار سخت تحریم‌ها و مشکلات وخیم اقتصادی امیدوار به نجات از این شرایط بودیم که متأسفانه این ویروس بر مشکلات قبلی افزود. دولت برای سال جاری، هزینه‌ای در حدود ۴۸۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی کرده بود و در برآورد بودجه به دلیل محدود شدن فروش نفت تقریبا برای یک سوم این عدد منبعی در اختیار نداشتیم. در حال حاضر، پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که از این ۴۸۰ هزار میلیارد تومان که هزینه‌های جاری و معمول دولت محسوب می‌شود، حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان آن باید برای جبران خسارت‌های ناشی از بحران کرونا هزینه شود. در واقع شرایط کشور ما نسبت به کشورهای دیگر بحرانی‌تر است، امیدوارم بتوان راهکارهایی اتخاذ کرد و با وجود تدبیری که رهبر انقلاب در پیش گرفتند که هم از مردم کمک خواستند و هم دولت وارد میدان شده و درصدد اخذ وام‌های خارجی است، ولی با این حال خطرات بحران اقتصادی در کشور ما بیشتر است و به دلیل شرایط خاص اقتصادی ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا آسیب‌پذیرتریم.

تأثیرات سیاسی بحران کرونا

وی با اشاره به تأثیرات سیاسی بحران کرونا در سطح جهانی و ملی، گفت: تجربه این بیماری و مقایسه کشوری مثل چین با نظام سیاسی بسته و کشورهای اروپایی و آمریکا با ساختار دموکراتیک، نشان داد که گویا نظام‌های خودکامه‌تر توانایی بیشتری در کنترل و مراقبت داشته‌اند و اقتدار دولت مرکزی به آنها کمک کرده است. از طرف دیگر، دولت‌های غربی نیز سعی کردند با ابزارهای مختلف مثل سامانه‌های اطلاع‌رسانی، استیلای اطلاعاتی بیشتری پیدا کنند که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت، شدیدتر و در درازمدت به صورت رقیق‌تر، بهانه‌ای برای مداخله‌گری بیشتر دولت‌ها در حریم خصوصی افراد ایجاد خواهد کرد و تا حدودی دست‌وپای سازمان‌های حقوق بشری و سازمان‌هایی که مخالف دخالت دولت‌ها در همه مسائل هستند، بسته خواهد شد.

شهرام‌نیا افزود: در کشور ما چون این مسائل خیلی پررنگ نبود، فکر نمی‌کنم شاهد تأثیر سیاسی عمیقی باشیم و کرونا به خودی خود تأثیر چندانی بر ساختار نظام سیاسی نمی‌گذارد. به نظر نمی‌رسد بحران کرونا موجب تغییرات فاحش و به هم ریختگی در ساختار روابط بین‌الملل یا به راه افتادن یک جنگ جهانی، تنش گسترده و بحران‌هایی از این دست شود. ممکن است رقابت‌ها را شدیدتر کند و به تعبیر دیگر، درگیری‌هایی در چارچوب جنگ سرد وجود داشته باشد، اما با توجه به واقعیت‌های موجود، وضعیت خیلی سیاه و تار نیست. اینکه تأثیرات اقتصادی به جا می‌گذارد و در سطح خرد، آسیب‌های زیادی را باعث می‌شود درست است، ولی اینکه بگوییم ساختار نظام اقتصادی جهان به هم می‌خورد یا اینکه این بحران خیلی ادامه‌دار می‌شود، بعید می‌دانم چنین اتفاقاتی رخ دهد. چون جنس این بحران، اقتصادی نیست و حوزه اقتصاد صرفاً از آن تأثیر پذیرفته است، عمق اقتصادی آن را خیلی عمیق نمی‌بینم. البته این تحلیل من است و با توجه به واقعیت‌ها و اطلاعات موجود و تأثیرات بحران، هنوز برای قضاوت زود است. طبیعتاً طولانی‌تر شدن بحران، عمق آن را بیشتر می‌کند، یعنی هر چه دیرتر بتوان با آن مبارزه کرد، مشکلات بیشتر می‌شود، چنان‌که زمزمه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این ویروس مدت‌ها مهمان ما خواهد بود و شاید تا سپتامبر سال آینده نیز ادامه یابد.

تأثیر کرونا بر نظم نوین جهانی

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با تأکید بر اینکه معتقد نیستم بحران کرونا می‌تواند بر نظم نوین جهانی تأثیر بگذارد، اضافه کرد: این بحران تأثیرات درازمدت عمیق نخواهد گذاشت. ساختار دولت‌ها به سمت مداخله‌گری بیشتر، گسترش اقتدار و بعد توتالیتاریستی پیش خواهد رفت که چالش پررنگی در مسیر جهانی شدن محسوب می‌شود و این تأثیرات در حال حاضر قابل احصا و پیش‌بینی است، اما بعید می‌دانم بحران درازمدتی را ایجاد کند.

وی اظهار کرد: آن دسته از نظام‌های ایدئولوژیک که خودشان را تصمیم‌گیرنده و حل‌کننده تمام مشکلات می‌دانند، این بحران تا حدودی اقتدار آنها را کمتر می‌کند، ولی از طرف دیگر، بهانه برای مداخله در اختیار آنها قرار می‌دهد. یعنی می‌خواهند بگویند که اگر مداخله می‌کنیم، برای شما تصمیم می‌گیریم و در حوزه خصوصی‌تان دخالت می‌کنیم، به نفع شماست و در چنین بحران‌هایی بهتر می‌توانیم مدیریت کنیم. در واقع به ابزارهای قدرت آنها مشروعیت بیشتری می‌بخشد و این جنبه منفی‌ را در خصوص تأثیر بحران کرونا بر نظام‌های ایدئولوژیک می‌توان پیش‌بینی کرد.