6 الزام مهم تحقق سند الگوی پیشرفت از دیدگاه مقام معظم رهبری

به گزارش ایکنا؛ میزگرد تخصصی اندیشکده فقه و حقوق اسلامی، از سری میزگردهای نهمین کنفرانس ایرانی اسلامی پیشرفت، زمینه‌های تحقق و ضمانت‌های اجرا با موضوع «الزامات و بایسته‌های الگوی پیشرفت، موانع و دشواری‌های اجرای الگوی پیشرفت»، امروز، 24 خرداد به صورت مجازی برگزار شد.

ابوالقاسم نقیبی، عضو هیئت علمی مدرسه عالی شهید مطهری، در این نشست به طرح بحث در زمینه الزامات تحقق سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از دیدگاه مقام معظم رهبری پرداخت که در ادامه می‌خوانید؛

مقام معظم رهبری، در سال 1395، در یکی از دیدارهای خود، شش الزام را در راستای تحقق این سند بیان کردند که البته برخی از اینها، الزامات در مرحله تدوین سند نیست، بلکه در مرحله اجرا هم می‌شود این الزامات مطرح باشد. اولین الزام ایشان نسبت به تنظیم و تدوین علمی سند است. فکر می‌کنم که این الزام بسیار مهم است، به این دلیل که تنظیم و تدوین علمی، نیازمند اسناد پشتیبان علمی است. یعنی سند، مولود فعالیت گسترده علمیِ اندیشمندان کشور خواهد بود و در آن فرایند تدوین علمی، اسناد فراوانی تولید شده است.

مهم‌ترین الزامات تحقق سند پیشرفت از دیدگاه رهبر انقلاب

تحقیقاتی که محققین انجام داده‌اند، دستاورد مهمی است که از آن تعبیر به اسناد پشتیبانی می‌کنیم. هر یک از گزاره‌های مندرج در سند، با صدها صفحه مطالب تحقیقاتی و علمی روش‌مند، باید پشتیبانی شود و آن هم در مرحله تفسیر به کار می‌آید و در ابهام‌زدایی و پایداری سند، از نظر زمان موثر است. چون این سند برای 50 سال آینده است و نیازمند عقبه علمی و نرم‌افزاری عمیق است.

در همه مراحل، اعم از تدوین یا اجرا، نیازمند به کار علمی مداوم هستیم و یکی از چالش‌هایی که ممکن است با آن روبه‌رو شویم، فراموشی کار علمی عمیق است و فکر می‌کنم همواره باید سفارش‌های پژوهشی برای هر یک از گزاره‌های مندرج در سند وجود داشته باشد یا گزاره‌هایی که نیاز دارد به سند تا ملحق شود، باید مورد توجه قرار گیرد. لذا برای اسناد پشتیبان علمی، اهمیت قائل هستم و حتماً در فرایند پژوهش‌های علمی باید مورد توجه باشد تا سند از پویایی لازم برخوردار باشد.

جایگاه تضارب آراء در تحقق سند پیشرفت

در آن جلسه، مقام معظم رهبری فرمودند، الزام دوم، ایجاد زمینه برای بسط و تضارب آرا برای تهیه الگو است. بحث زمانی رخ می‌دهد که حتماً باید در زمینه گزاره‌های شکل‌دهنده و سازنده الگو، کار علمی انجام شده باشد، پس خود علم پیشینی، مقدمه‌ای برای بحث و تضارب آرا در مورد الگو است، به این دلیل باید مرکز الگو یک ظرفیت لازم را پدید بیاورد و یکی از راه‌ها ایجاد همین گفت‌وگوها است. نشریات تخصصی نیز باید امکان به وجود آمدن تضارب آراء را فراهم کنند، یعنی ذهن اندیشمندان و دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی باید در زمینه این الگوی پیشرفت درگیر شود و پایان‌نامه‌هایی تدوین شود.

لذا ارتباط مرکز الگو با مراکز علمی، مخصوصا در مقطع تحصیلات تکمیلی، کم است و انبوهی از عناوین در سند باید بیایند و در قالب عناوین پژوهشی در اختیار دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی قرار گیرد. مخصوصاً اینکه نباید فقط از نظر ماهوی این اقدامات صورت گیرد، بلکه از منظر اجرایی هم باید باشد و این مطالعات صرفاً در حوزه تدوین نیست، بلکه هم در حوزه تدوین سند است و هم مطالعاتی است که در زمینه اجرای سند و موانع آن می‌شود مورد نظر قرار گیرد.

الزام سومی که رهبر انقلاب فرمودند، مشخص شدن مرزبندی‌ها و تمایزات الگو، با نسخه‌های فراوان و مکاتب موجود در دنیا است. این مسئله نیز فقط در مرحله تدوین نیست و در مرحله اجرا نیز با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شویم. افکار عمومی و نسل جوان، پرسش‌های زیادی در زمینه موفقیت این سند دارند که آیا برای آینده ایران سازنده است، یا خیر. لذا فکر می‌کنم که در اینجا مشخص کردن مرزبندی‌ها نیازمند کار علمی است و کار رسانه‌ای را طلب می‌کند.

مطلب چهارم، توجه توأمان به آرمان‌ها و واقعیت‌ها است. توجه به آرمان‌ها و واقعیت‌ها، فقط در حوزه تدوین سند نیست و در مقام اجرا نیز اگر فقط توجه به آرمان‌ها پیدا کنیم و واقعیت‌های جامعه را در زمینه اجرایی‌سازی این الگو مورد توجه قرار ندهیم، معلوم نیست بتوانیم به نتیجه برسیم.

کاربردی بودن سند پیشرفت نباید مغفول باشد

مورد پنجمی که رهبر انقلاب در آن جلسه فرمودند، کاربردی بودن سند است. بخش مهم سند، نظری است و یکی از نارسایی‌هایی که در حوزه اجرا در رابطه با سند با آن روبه‌رو هستیم، کمبود جنبه کاربردی سند است که به نظر می‌رسد جنبه اصلی سند نظری است و بر این جنبه کاربردی غلبه دارد. البته جنبه نظری نیز مهم است و باید به مبانی اسلامی در این بخش توجه کرد، اما به جنبه کاربردی سند توجه کمتری صورت گرفته است.

یکی از مسائل مهم در این زمینه محیط زیست است که به مقدار شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. آن اهمیتی که محیط زیست برای پایداری کشور دارد، در سند مورد توجه نیست. مهم‌ترین دغدغه ایرانیان مخصوصاً در دوره 40 سال انقلاب، بحث معیشت است. یعنی مردم با یک چالش بزرگی در ذهن خود روبه‌رو هستند و آن اینکه آیا الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، توان اداره زندگی اقتصادی ما را دارد یا خیر. برای اینکه عمده مردم با مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستند و سند باید از نظر کارآمدی، مقوله اقتصاد را در دورن خودش به صورت برجسته داشته باشد و این مقوله نیز آن‌طور که بایسته است، مورد توجه قرار نگرفته است و یکی از بسترهای نارسایی سند، عدم اهتمام متناسب سند با نیازهای واقعی و فراگیر کشور است.

مطلب دیگری که رهبر انقلاب فرمودند، برخورداری از قوت و مقاومت علمی سند در برابر منتقدان است. معلوم می‌شود که این الگو بعد از طراحی، مورد نقد جدی قرار خواهد گرفت. یعنی الگوهای هم‌عرض که خاستگاه لیبرالیستی دارند، کارآمدی این سند را مورد نقد قرار می‌دهند. من فکر می‌کنم که همان بحث‌های الزمات ابتدایی، در اینجا خواهد بود و آن وقت است که این سند، کم کارآمد تلقی می‌شود که در مقام اجرا مثلاً یک دهه گذشته باشد و ببینیم تحولی در زندگی مردم رخ نداده باشد و در آن صورت طی چهار دهه آینده، برای مردم یا مسئولین تردیدهایی را ایجاد می‌کند.