بررسی مولفه‌های توحید ناب در فصلنامه «پژوهش‌های فلسفی کلامی»

به گزارش ایکنا؛ هشتاد و سومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های فلسفی کلامی» به صاحب‌امتیازی دانشگاه قم منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «نقد و بررسی برهان اختفای الهی جان شلنبرگ، بر مبنای تناهی صفات فعلی و حکمت الهی»، «مؤلّفه‌های انحصارگرایی در سنّت مسیحی»، «خودآگاهی و ارتباط آن با عقلانیت‌؛ دفاعی از نظریه شفافیت ریچارد موران»، «توحید ناب؛ تحلیل و تبیین مؤلفه‌ها و مقایسه آن با دیدگاه‌های رقیب»، «بررسی نظریه تغییر مفهومی پل تاگارد و نتایج آن بر مسئله پیشرفت علمی»، «علیّتِ شبه‌اُکازیونالیستی در فلسفه دکارت»، «بررسی دیدگاه جان فیشر در باب نسبتِ علم پیشینِ الهی و مسئولیت اخلاقی انسان».

توحید ناب؛ تحلیل و تبیین مؤلفه‌ها

در چکیده مقاله «توحید ناب؛ تحلیل و تبیین مؤلفه‌ها و مقایسه آن با دیدگاه‌های رقیب» می‌خوانیم: «مسئله توحید خداوند در سه مقام مطرح می‌شود: ۱) وجوب؛ 2) الوهیت؛ 3) وجود حقیقی. در باب توحید در مقام وجود حقیقی‌‌، اعتقادات گوناگونی وجود دارد‌‌، از قبیل اعتقاد عامه مردم‌‌، فیلسوفان مشاء‌‌، جهله صوفیه و نیز اکابر ایشان‌‌، حکمای فهلویین‌‌، محقّق دوانی و میر‌داماد‌‌، عرفا و حکمای متألهین. صدرالمتألهین شیرازی به اقتضای مقام و در ابواب مختلف کتاب اسفار‌‌، اقوال متعددی در این باب داشته است. این مقاله به مقایسه آرا و اقوال مذکور با یکدیگر می‌پردازد و در نهایت، توحید ناب و خالص را در میان آن‌ها که بری و بدور از اِشکال و ایراد است، معرفی می‌نماید. توحید ناب، توحیدی است که مشوب به هیچ گونه شرکی در مقام وجود حقیقی نباشد و آن جز قول عرفای شامخین و حکمای متألّهین نیست‌‌؛ چنان که نظر نهایی ملاصدرا نیز بر آن است. دیدگاه مذکور مبتنی بر قول به وحدت وجود و موجود در عین کثرت آن دو است و بر پایه آن‌‌، وجود و موجودْ منحصر در ذات حق تعالی است و در عین حال، اشراقات و مظاهر گوناگون و حقیقی دارد و از سوی دیگر با این که وجود و موجود دارای اشراقات و مظاهر گوناگون و حقیقی است‌‌، در عین حال، واحد بوده و منحصر در ذات باریتعالی است. روش این پژوهش، توصیفی۔ تحلیلی است.».

مؤلّفه‌های انحصارگرایی در سنّت مسیحی

در طلیعه مقاله «مؤلّفه‌های انحصارگرایی در سنّت مسیحی» آمده است: «انحصارگرایی دینی از صفات ذاتی و مشخصه‌های تاریخی سنّت مسیحی است. در این دیدگاه بر دو ویژگی حقّانیت و نجات‌بخشی انحصاری دین مسیحیت، تأکید اساسی می‌شود. این نگرش، مؤلفه‌های مهم تاریخی و الهیاتی دارد که عبارتند از: 1) قابلیت استناد به کتاب مقدّس‌‌؛ 2) ابتنا بر واقعیت‌های تاریخی زندگی عیسیٰ مسیح‌‌؛ 3) لزوم دخالت مستقیم الهی‌‌؛ 4) محوریت آموزه‌های الهیاتی خاص‌‌‌‌؛ 5) محوریت شخص عیسی مسیح‌‌؛ 6) جایگاه مهم کلیسا و پاپ‌‌‌‌؛ 7) نقش فرعی شریعت و محوریت فیض و ایمان‌‌؛ 8) بی‌توجهی به آموزه‌های درست ادیان دیگر. انحصارگرایی مسیحی، به بروز پیامدهای مهمی در طول تاریخ این دین منجر شده است که برخی از آنها عبارتند از: 1) غفلت از ارزش‌های ادیان دیگر و استغنا از آموختن از آنها‌‌‌‌؛ 2) تقدس‌گرایی افراطی و دوری از عقلانیت‌‌‌‌؛ 3) اثبات هویت خودی و نفی هویت دیگری‌‌؛ 4) رسالت ایدئولوژیک‌‌، تهدید صلح و گسترش جنگ‌ها. راه برون‌رفت از این بحران‌‌، عدول از انحصارگرایی مسیحی و گشودگی نسبت به حقایقی است که ادیان دیگر حاوی و حامل آن هستند؛ حقایقی که با گفت‌و‌گو و احساس نیاز به شنیدن صدای دیگری قابل حصول‌اند.».

نسبت علم پیشین الهی و مسئولیت اخلاقی انسان

در چکیده مقاله «بررسی دیدگاه جان فیشر در باب نسبتِ علم پیشینِ الهی و مسئولیت اخلاقی انسان» می‌خوانیم: «این نوشتار متکفّل تبیین و بررسی رهیافت جدیدی از جان مارتین فیشر در حل تعارض احتمالی میان علم خطاناپذیر و سابق خداوند با مسئولیت اخلاقی عامل است. اگر چه فیشر از یک‌سو اوصافی چون علم را از ویژگی‌های ذاتی و خطاناپذیر الهی برشمرده و همچنین خداوند را متصف به ازلیت زمانی غیرتومیستی در همان چارچوب زمانی موجودات مادی می‌کند و در نهایت‌‌، اصل ثبات گذشته و فقدان کنترل انسان بر رخدادهای انقضاء یافته زمانی را می‌پذیرد و در بادی امر با تعارض چنین علم پیشینی با اراده آزاد انسان در کنش‌ها مواجه می‌شود‌‌، اما سنخ دیدگاه او در باب ماهیت اختیار انسان‌‌، او را از این چالش می‌رهاند. در تلقی فرانکفورتی فیشر، اختیار عامل مسبوق به توانایی او برای مبادرت به کنش بدیل در روندِ خلاف واقع نیست و از همین‌رو‌‌، اگر هم علم الهی مرادف با یکسویه شدن فعل باشد، چنین پیامدی برابر با انتفای اختیار و آزادی عمل انسان نخواهد بود. در این مقاله پس از تبیین مختصر دیدگاه فیشر - در باب علم پیشین الهی - ، بررسی اصل ثبات گذشته و امکان‌های بدیل و رهیافت فرانکفورتی فیشر در برابر آن‌‌، به ارزیابی راه حل فیشر می‌پردازیم و ملاحظه می‌کنیم که به هر حال، تصور وجود بدیل فعل برای تحقّق اختیار عامل‌‌، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.».