نگاهی به اندیشه‌ اقتصادی امام رضا(ع)

حجت‌الاسلام عباس مولوی، مدیر حوزه علمیه نهاوند، در گفت‌و‌گو با ایکنا از همدان، ضمن تبریک ایام میلاد امام رضا(ع) گفت: امام رضا(ع) به‌عنوان امام جامعه اسلامی، وظیفه هدایت و راهبرد جامعه را برعهده داشت. امام با وجود آنکه شرایط دستگیری زمام امور امت را نداشت اما راهبرد و هدایت کشور در بخش‌های مختلف از جمله، حوزه اقتصاد و سیاست را به انجام رساند.

وی اضافه کرد: طبق دستور اسلام، «پرهیز از بیکاری» و «تلاش» دو فرآیند اقتصادی هر جامعه‌ای و تأمین‌کننده نیازهای هر خانواده‌ای است. امام رضا(ع) در روایتی با اشاره به جایگاه کار و تلاش می‌فرمایند: «هر کس در راه تأمین نیازهای خانواده خود تلاش کند، پاداشش بیشتر از پاداش مجاهد در راه خدا است». این سخن امام نشان از اهمیت بالای «کار و تلاش فرد برای تأمین نیازهای خانواده» دارد، از منظر امام رضا(ع)، کار و پرهیز از بیکاری، در رشد معنوی انسان موثر است.

وی ادامه داد: بنابراین می‌توان گفت، از منظر امام رضا(ع) و اسلام، کار و تلاش چه از منظر زمینه‌ای برای تأمین نیازهای خانواده و چه از بعد دوری از تنبلی و بیکاری، امری مهم و مؤثر در جامعه است.

مولوی ابراز کرد: یکی دیگر از آرا و اندیشه‌های امام رضا(ع) در حوزه اقتصاد، سبک زندگی اقتصادی ایشان است، «پرهیز از اسراف و میانه مصرف کردن مال» یکی از اصول مهم اقتصادی امام رضا(ع) است. اسراف، به معنای اضافه و یا بیهوده مصرف کردن است؛ همانطور که امام رضا(ع) می‌فرمایند: «خداوند دشمن می‌دارد، بیهوده مصرف‌گران مال را».

تعریف اقتصاد از منظر امام رضا(ع)

وی گفت: «میانه مصرف کردن» یا میانه‌روی در مصرف مال، چیزی است که امام رضا(ع) از آن به‌عنوان اقتصاد یاد می‌کند، به عبارتی می‌توان گفت: «اقتصاد، مرز بین اسراف و خساست است»، همان چیزی که خداوند نیز در قرآن با واژه «اعتدال» از آن یاد می‌کند.

مولوی گفت: یکی دیگر از اندیشه‌های اقتصادی امام رضا(ع)، «پرهیز از فقر» است که امام در این خصوص می‌فرمایند: «فقر، کلید بدبختی و بیچارگی است» از دیدگاه ایشان، اسراف، یکی از عوامل و پایه‌های مهم فقر در جامعه است. از دیدگاه امام رضا(ع)، زیاده‌روی و اسراف در مال و یا هر چیز دیگری مایه فقر خواهد شد که فقر نیز خود سرچشمه بدبختی و بیچارگی یک ملت است، از طرفی مشاهده پیامدهای فقر (بدبختی و بیچارگی) می‌تواند فرد را به کار و تلاشی مضاعف وادار سازد.

وی ابراز کرد: یکی از اصولی که همواره مدنظر امام رضا(ع) در حکومت‌داری و مسائل اقتصادی است، «تخصص‌مداری و تعهد در امور کشوری» است، ایشان در حدیثی می‌فرمایند: «از افراد نادان و غیرمتخصص استفاده نکنید».

وی با بیان اینکه قرآن نیز در آیاتی می‌فرماید «مال خود را به دست سفها ندهید» گفت: تخصص و تعهد نیز از جمله مسائل مهمی است که قرآن نیز به آن توجه ویژه داشته است که این مهم را می‌توان در داستان حضرت یوسف(ع) و قبول خزانه‌داری مصر از سوی ایشان که خود را فردی «علیم» و «امین» عنوان می‌کند مشاهده کرد.

مولوی با اشاره به اینکه انسان باید سبک زندگی خود را در ابعاد مختلف طبق سیره اهل بیت(ع) تنظیم و طراحی کند، گفت: آنچه که باید در جامعه امروز در بحث اندیشه‌های اقتصادی امام رضا(ع) به آن توجه ویژه شود، «کار و تلاش» است، اما مقصود از کار و تلاش، «کار مفید» است، بنابراین باید سرانه کار مفید در کشور ارتقا یابد.

مناظره امام رضا(ع) با بزرگان

این مدرس حوزه ادامه داد: اوضاع کشورهای اسلامی در عهد مأمون بسیار آشفته و نگران‌کننده بود و مخالفت‌های علویان نیز که به دلیل سخت‌گیری‌های خلفای عباسی به خصوص هارون‌الرشید افزایش یافته بود، مأمون را به فکر واداشت تا اقدامات تازه‌ای را رقم زند. مأمون تصمیم گرفت امام رضا(ع) را به نوعی حتی برخلاف تمایل ایشان وارد حکومت عباسیان کند تا بتواند رضایت علویان را جلب کرده و آن‌ها را تحت کنترل درآورد. در این راستا واگذاری ولایتعهدی از طرف مأمون به حضرت رضا(ع) مطرح می‌شود و برخلاف مخالفت امام(ع) با این پیشنهاد، مأمون ایشان را با طرح و حتی تهدید به قتل از مدینه به مرو فرا می‌خواند.

مولوی گفت: ولایت امام رضا(ع) و هدایت جامعه در آن شرایط، نشان از هوشیاری و آموزه‌های اصلی امام در برابر دشمن دارد، دشمن در آن زمان به‌دنبال دادن امتیاز‌های بسیار به امام رضا(ع) اما در قالبی دیگر(محدود کردن ایشان و موجه جلوه دادن حکومت خود) بود. امام رضا(ع) نیز در آن زمان با زیرکی تمام از آن شرایط برای گسترش تشیع و ولایت خود استفاده کرد که نمونه بارز این مهم، مناظره امام رضا(ع) با بزرگان ادیان و فِرَق مختلفی بود که از سوی مأمون با هدف زیر سؤال بردن امام طراحی و برگزار شده بود اما امام(ع) در این مناظره موفق شد و نقشه‌های مأمون را نقش بر آب کرد.

وی گفت: در خصوص زندگی ائمه اطهار(ع) باید ابتدا تحقیق و سپس به سیره آنان عمل کنیم، زندگی اهل بیت و معصومین(ع) چیزی جز دستورات الهی نیست، دوری از اسراف، اهتمام به کار و تلاش و ... که همه و همه از نیازهای ضروری زندگی امروز ماست.