نوآوری علامه طباطبایی در تفکیک دانش‌های عقلی و نقلی است
عضو هیئت‌علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر نوآوری علامه طباطبایی در تفکیک میان دانش‌های عقلی و نقلی، اظهار کرد: شهرت علامه به مفسر کبیر جهانی شده است؛ یک بعدش اینکه حرف‌های تازه و نوآوری‌هایی در روش استنباط فقهی از قرآن دارد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، همایش «اندیشه‌های فقهی و حقوقی علامه طباطبایی» صبح امروز دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه با حضور حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی؛ آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی؛ محمد حسین بیات، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ کاووس روحی‌برندق، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس؛ سجاد افشار، عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی؛ علی عابدی رنانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و تعدادی از اساتید دانشگاه به صورت وبیناری برگزار شد. در ادامه متن صحبت‌های محمدحسین بیات، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی را می‌خوانید:
نوآوری علامه طباطبایی در تفکیک میان دانش‌های عقلی و نقلی است. وی به مفسر معروف شده است و یک جنبه ایشان که جهانی شده مفسر کبیر است. واقعیت هم همین است چراکه علامه نوآور است و مسئله سیاق را به جایی می‌رساند که در کنار تفسیر قرآن به قرآن، یک منبع تفسیر می‌شود. البته برخی، از جمله در میان اهل سنت می‌خواهند همه چیز را با سیاق برطرف کنند، اما وی سیاق را محدود و از روش عرفانی بهره می‌گیرد.
درباره روش استنباط احکام شرعی باید گفت که علما از کتاب، سنت، اجماع و عقل استفاد می‌کنند. البته باید مستقلات عقلی وجود داشته باشد. علامه طباطبایی نیز این راه‌ها را رفته است اما حرف‌های تازه‌ای دارد که بنده چند نکته در روش استنباط فقهی و نوآوری‌های ایشان بیان می‌کنم. یکی در آیه 173 سوره بقره است که می‌فرماید: «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ به تحقیق، خدا حرام گردانید بر شما مردار و خون و گوشت خوک را و آنچه را که به اسم غیر خدا کشته باشند، پس هر کس که به خوردن آنها محتاج و مضطر شود در صورتی که به آن تمایل نداشته و (از اندازه رمق) تجاوز نکند گناهی بر او نخواهد بود (که به قدر احتیاج صرف کند که) محققا خدا آمرزنده و مهربان است».
در ذیل این آیه حکم جواز اکل میته آمده است. این آیه به فرموده مولی علی(ع) جزو آیات محکم و نص قرآن است و اجمال هم نیست. اکثر فقها گفته‌اند که این حکومت احکام ثانوی به احکام اولیه است, یعنی ذیل آیه بر صدر آیه حاکم است، اما نکته تازه علامه این است که از آخرین جمله این آیه استفاده می‌کند و می‌فرماید که درست است ذیل آیه بر صدر آن حاکمیت دارد اما خداوند در اینجا احکام تکلیفی را برداشته و گرنه احکام وضعی بر جای خود باقی است و آثار حکم اولی از بین نخواهد رفت بلکه صرفاً خدا عذاب نمی‌کند و مشکلاتی که برای انسان درست می‌کند سر جایش است.
نکته دیگر در تشریع حکم روزه است. در آیات 183، 184 و 185 سوره بقره در باب روزه آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ». در آیه اول روزه بر همه واجب شده است در آیه بعدی ایام معدودات و در آیه بعدی گفته اگر کسی مریض یا مسافر بود در ایام دیگری روزه بگیرد. بین علمای اهل سنت و حتی شیعه در این زمینه اختلاف بسیار است اما به صورت اجمالی باید گفت که آیه سوم، آیه دوم را نسخ کرده است. در اینجا بین مفسران اختلاف است و اهل سنت در الازهر در این زمینه فتوا داده‌اند که در اینجا نه به نحو عزیمت بلکه به نحو رخصت است.
علامه طباطبایی، تمام این اقوال را با تفسیر عالمانه رد کرده و گفته هیچ نسخی در کار نیست؛ چراکه در مقام تشریع و بیان ملاک حکم است و حکم را خداوند در آیه سوم و در آیه اول و دوم در مقام تشریع است. مقام تشریع و بیان هم یکی نیستند. پس کسانی‌که گفتند این آیه تکراری است و نسخ صورت گرفته است، مقام تشریع و بیان حکم را خلط کرده‌اند.
مورد سوم در آیه 4 سوره مائده است که خداوند فرموده است: «يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ ۖ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۙ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ ۖ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛ (ای پیغمبر) از تو سؤال می‌کنند که چه چیز بر آنها حلال گردیده؟ بگو: برای شما هر چه پاکیزه است حلال شده، و صیدی که به سگان شکاری از آنچه خدا به شما آموخته است آموخته‌اید که برای شما نگاه دارند و نام خدا را بر آن صید یاد کنید و بخورید حلال شده. و از خدا بترسید که زود به حساب (خلق) می‌رسد.»
این آیه در مورد حلیت جمیع خوردنی‌هاست. نکته مهم این است که آیه در اینجا یک نوآوری دارد و فرموده است که می‌پرسند چه چیزی بر شما حلال است، بگو هر چیزی که از نظر مردم طیب است، بر شما حلال است. علامه در این زمینه فرموده است که چیزهایی ممکن است شبیه ملازمه عقلیه باشد و در ادله نیامده باشد، اما باید ادله آن را کشف کنیم. در واقع در اینجا عرف مردم مهم است و ممکن است برخی از کرم‌ها یا گوشت خوک که در برخی کشورها خورده می‌شود، برای ما قابل خوردن نباشد.
انتهای پیام
