المعجم آیت‌الله واعظ‌زاه؛ روشمندترین کتاب واژه‌شناسی قرآن
استاد دانشگاه تهران گفت: قرآن کریم به زبان عربی نازل شده ولی برخلاف تصور عده‌ای از محققان بعید است که با لهجه خاصی از عربی مانند قریش نازل شده باشد، بلکه زبان معیار عربی است که فضای فرهنگی و اندیشگی عربی را بیان می‌کند.
به گزارش ایکنا، بخش انتهایی همایش اندیشه‌های قرآنی ـ تقریبی آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی شامگاه، 29 آذر، با حضور حجج اسلام مهدوی‌راد و علی راد، استادان دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران و جمعی از پژوهشگران قرآنی در قالب وبینار از سوی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران، در این همایش گفت: «المعجم فی فقه اللغة القرآن و سر بلاغته» آیت‌الله واعظ‌زاه، حقاً و انصافاً بی‌بدیل است و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و سوگمندانه عمر ایشان برای تکمیل این اثر کفاف نداد. یکی از ویژگی‌های آن جامعیت اثر است؛ شاید برای مراجعه‌کنندگان این سؤال پیش بیاید که اگر این کتاب فقه لغت است، برای چه آرای مفسران با تسلسل تاریخی از آغاز تا امروز ذیل یک واژه محوری در آیه بیان شده است که با توضیحاتم روشن می‌شود.
وی با بیان اینکه رهبری از این کتاب به دایرةالمعارف تعبیر کردند، اظهار کرد: دانش‌پژوهان حوزه و دانشگاه در رشته‌های علوم قرآنی و تفسیر یک‌دهم کارآمدی و نقش این کتاب را در مطالعات قرآنی متوجه نیستند، چون به آن مراجعه نمی‌کنند، در حالی که سبک وی کارآمدترین سبک است. خداوند مکرراً در قرآن فرموده‌اند که این قرآن به زبان عربی «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» نازل شده است؛ در زمانی که عربی اوج فصاحت و بلاغت خود را می‌گذراند و قرآن نازل شد لهجه‌های متعدد مانند قریش و تمیم وجود داشت؛ حال این سؤال مطرح است که قرآن با کدام لهجه عربی بود؟ مطالعات گذشته عمدتاً معطوف به این بود که قرآن به عربی و با لهجه قریش است ولی برخی محققان و متفکران واژه‌پژوه نظر استوارتری دارند و آن اینکه قرآن به زبان معیار و نمونه عربی است و آقای واعظ‌زاده هم این نظر را پذیرفته است.
زبان قرآن؛ زبان معیار عربی
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: لهجه معیار لهجه‌ای است که خیلی عوامانه و متخصصانه نیست، بلکه میراث فرهنگی و اندیشگی جامعه با آن عرضه می‌شود؛ اگر این مبنا پذیرفته شود، در بسیاری از مباحث نظر انسان مثبت می‌شود؛ مثلاً از جمله داغ‌ترین مباحث از اواخر قرن اول تاکنون وجود واژگان غیرعربی در قرآن است؛ محمد بن ادریس شافعی و برخی از افراد دیگر گفته‌اند کسانی که بگویند در قرآن واژگان غیرعربی وجود دارد حرفی بزرگتر از دهانشان گفته‌اند؛ اما بسیاری که قائل به زبان معیارند معتقدند که این زبان زنده و پویا و در حال تعاطی و تعامل است و واژه می‌دهد و می‌گیرد.
وی افزود: آقای واعظ‌زاده در مورد واژه ابریق، سخن ابوعبیده را نقل کرده که با تکیه بر آیه انا جعلناه قرآنا عربیا گفته این واژه عربی است، ولی خود ایشان معتقد است که براساس زبان معیار، واژه‌های دخیل مانند ابریق، استبرق، آزر وجود دارد، ولی قرآن یا زبان عربی این واژگان را در خود هضم کرده است. مثلاً در واژه سبح که البته عربی‌الاصل است سه بار در دوره جاهلی دچار تطور و دوبار هم در دوره اسلامی متطور شده و 5 معنا یافته و همه این معانی هم در قرآن و احادیث به کار رفته است؛ یعنی یک زبان آن قدر قوی است که واژه را می‌گیرد و جزء زبان خود می‌کند.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به استعمال لغت در بیش از یک معنا، اظهار کرد: طبری در ذیل آیه «لَا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً» آورده که وقتی کلمه‌ای چند معنی دارد و خداوند یکی از این معانی را ویژه نکرده است، می‌توانیم همه آن معانی را مدنظر قرار دهیم؛ یعنی وقتی به زبان معیار معتقد باشیم که اگر کلمه‌ای شش معنا دارد می‌توانیم هر شش تا را لحاظ کنیم. آیت‌الله واعظ‌زاده در اینجا بحث دقیقی دارد و توجه عمیقی به سیاق کرده است.
وی افزود: اگر پذیرفتیم قرآن در خلأ به وجود نیامده و با زبان معیار است، در این صورت اگر واژه‌ای را معناکاوی کنیم، ابتدا باید آن را در عرب جاهلی و بعد کاربرد آن را در فرهنگ و عرف قرآنی با توجه به سیاق و .... فهم بیابیم و ارتباط میان آن دو را برقرار کنیم؛ لذا «المعجم» ابتدا واژه را در کتب لغت پیدا کرده و سپس سراغ نصوص تفسیری از ابتدا تا امروز رفته است. این کتاب تمامی تفاسیر را ملاحظه کرده و طوری نبوده است که فقط تفاسیر مشهور را مطالعه کرده باشد؛ حتی اگر یک کتاب تاریخی هم دو خط بحث تفسیری داشته آن را وارد کتاب کرده و انبوهی از داده‌ها را بیان کرده است.
روشمندترین کتاب برای واژه‌شناسی قرآن
مهدوی‌راد تأکید کرد: بنابراین روشمندترین متن برای واژه‌شناسی این کتاب است و اگر کسی بخواهد واژه‌شناسی داشته باشد، راهش این است که ابتدا آن واژه را در عرب جاهلی ببیند. سپس کاربرد آن را در قرآن ملاحظه کند تا بتواند با اطمینان قابل توجهی بگوید که معنای واژه همین است.
مهدوی‌راد تصریح کرد: آیت‌الله واعظ‌زاده از نظر منش علمی و ادب بحث و تفکر علمی و مرز شکستن در دانش بی‌نظیر بود و کمتر کسی به اندازه او از دانش بهره‌مند است؛ مقاله‌ای در مورد صحیح مسلم دارد که بعید است یک محقق اهل سنت تحصیل‌کرده در مدارس اهل سنت با این دقت و عمق بتواند در مورد آن بحث کند.
در نوبت عصر این همایش هم صادق واعظ‌زاده، رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، آیت‌الله بی‌آزار شیرازی و حجت‌الاسلام والمسلمین طیب حسینی سخنرانی کردند.
انتهای پیام
