تاریخچه مطالعات میان‌رشته‌ای در تمدن اسلامی و نسبت بین زبان قرآن و زبان علم

به گزارش ایکنا، نشست رونمایی و نقد کتاب «روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآنی» که به قلم قاسم درزی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و احدفرامرز قراملکی،‌ استاد دانشگاه تهران به رشته تحریر درآمده امشب، ۱۶ دی‌ماه، با سخنرانی احمد پاکتچی، رئیس بنیاد دانشنامه نگاری و پژوهشکده نهج البلاغه، مجید معارف، استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران و قاسم درزی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

درزی به عنوان یکی از مولفان این کتاب با اشاره به برخی از ویژگی‌های اثر بیان کرد: این کتاب بخشی از محصول 10 سال تلاشی است که در کنار بزرگان، مشغول مطالعات میان‌رشته‌ای، به ویژه در حوزه مطالعات دینی هستم. ابتدای این 10 سال نیز در خدمت استادانی مانند دکتر پاکتچی و دکتر قراملکی بودم و از برکات این همراهی، تأسیس حلقه میان‌رشتگی تهران هم بود که به فرایند پیش‌برد بحث مطالعات میان‌رشته‌ای قرآنی کمک می‌کرد. همچنین کانالی که تحت عنوان مطالعات میان‌رشته‌ای داشتم و در جمع‌بندی مطالب موثر بود، بخشی از پیشرفت در این حوزه را رقم زد.

تمایزهای کتاب با رساله دکتری

وی با اشاره به تمایزهای این کتاب با رساله دکتری خود تصریح کرد: این کتاب با رساله دکتری من متفاوت است. 6 سال قبل، از رساله دکتری‌ام دفاع کردم و اگر قرار بود رساله منتشر شود، همان روزها منتشر می‌شد، اما سوالات متعددی از من در مورد ارتباط این کتاب با رساله صورت گرفت که باید بگویم، تفاوت اینها بسیار زیاد است. تمام بخش اول که مفاهیم است، با مباحث رساله تفاوت دارد و در رساله اثری از آن نیست. بخش دوم نیز، گونه‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای نیز کاملاً جدید بوده که هفت فصل کتاب را به خود اختصاص داده است. در بخش سوم، یعنی مقتضیات و الزامات مطالعات میان‌رشته‌ای، الزامات روش‌شناختی در رساله هم بود، اما در این کتاب تغییرات ماهوی یافته است. فرایند مطالعات میان‌رشته‌ای نیز در رساله نبوده و الزام‌های زبان‌شناسی هم از جمله مباحث جدید است. فصول 13 و 14 هم با تغییرات اساسی نسبت به رساله در این کتاب درج شده است.

درزی افزود: این کتاب با رساله، تفاوت زیاد و بنیادینی دارد و از این حیث جدید محسوب می‌شود. تاکنون کتابی با چنین عنوانی نداشته‌ایم که به صورت مستقل در حوزه مطالعات دینی پیرامون مطالعات میان‌رشته‌ای و روش‌شناسی آن منتشر شده باشد. همیشه اولین کارها نقایصی دارند و می‌توانست برخی از بحث‌ها در آن قرار گیرد که قرار نگرفته است. از این جمله، آسیب‌ها و چالش‌های مطالعات میان‌رشته‌ای است که می‌توانست در این کتاب جای بگیرد، اما این اتفاق نیفتاده است. به بخش‌هایی نیز پرداخته‌ام که در ابعاد بین‌المللی مطالعات میان‌رشته‌ای نیز به آن پرداخته نشده است، مانند تاریخچه مطالعات میان‌رشته‌ای که در این کتاب به تمدن اسلامی اشاره شده است که در کتاب‌های دیگر این بخش مغفول مانده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: تصریح شده که در آن زمان، با رشته و میان‌رشته رو‌به‌رو نبوده‌ایم، اما با مفاهیمی مرتبط با میان‌رشتگی می‌توانیم روبه‌رو باشیم، مانند سنت دایره‌المعارفی یا معارف اینچنینی که این کلیدواژه‌ها در قرون وسطی دیده می‌شده و از طرفی در سنت اسلامی و دوره تمدن اسلامی هم با این مفاهیم روبه‌رو بودیم.

توجه به نسبت بین زبان قرآن و زبان علم

درزی بیان کرد: بحث طبقه‌بندی دانش نیز بسیار مهم است که به آن پرداخته‌ام. البته ارتباط وثیقی می‌تواند با نگاه کل‌نگر و میان‌رشتگی پیدا کند که به آن هم اشاره کرده‌ام. همچنین، بخش‌های دیگر مانند الزام‌های زبان‌شناحتی هم بسیار مهم است، به ویژه نسبت زبان قرآن و زبان علم که به عنوان یک بخش مهم در الزام‌های زبان‌شناختی به آن پرداخته شده است. در زمینه زبان قرآن، کتاب نوشته شده است، اما در مورد نسبت زبان قرآن و زبان علم به صورت مقایسه‌ای پراخته نشده و این تمایز می‌تواند در کیفیت برقراری ارتباط میان قرآن و دیگر علوم، اعم از انسانی و تجربی کمک کند و امیدوارم بتواند گام ابتدایی و اولیه‌ای در مسیر مطالعات میان‌رشته‌ای و روش‌شناسی بردارد.

مدل بین‌رشته‌ای نزد ملاصدرا

در ادامه، احد فرامرز قراملکی نیز در سخنان کوتاهی بیان کرد: حدوداً هفده سال قبل در کتاب روش‌شناسی مطالعات دینی، دو فصل را به مطالعات میان‌رشته‌ای اختصاص دادم و سپس کتاب مستقلی در تهران، به زبان فارسی و در بغداد، به عربی از بنده منتشر شد که در باب مدل‌های بین‌رشته‌ای ملاصدرا بود.

وی افزود: آنجا از آثار ملاصدرا این نکته را استخراج کردیم که چه مدل‌های بین‌رشته‌ای نزد وی رواج داشته است. در این سال‌ها در ایران نیز کارهای خوبی شده است و باید از دکتر علیخانی یاد کنم که بانی شدند که نشریه علمی - پژوهشی مطالعات بین‌رشته‌ای راه بیفتد تا اینکه حلقه میان‌رشتگی که حلقه غیررسمی متشکل از فحول معاصران است، تشکیل شد و امیدواریم که به حیات خودش بتواند ادامه دهد.