تحلیل گفتمان خطبه فدکیه در «نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان»

به گزارش ایکنا؛ جدیدترین شماره دوفصلنامه علمی پژوهشی «نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان» ویژه پاییزو زمستان 99 به صاحب‌امتیازی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مدیرمسئولی سیدمهدی اعتمادی‌فرد منتشر شود.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «تحلیل گفتمان خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)»، «اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر»، «جایگاه اقشار محروم و مستضعف در اندیشه اجتماعی امام خمینی»، «بررسی جایگاه اصل منع اختلال درنظام اجتماعی از منظر امام خمینی(ره)»، «تحلیل و آسیب‌شناسی مسئله وحدت و دانشگاه در حوزه بومی‌سازی علوم انسانی در کشور»، «بازشناسی مفهوم «عقل معاش» و وجوه آن از منظر دانشمندان اسلامی» و «بازخوانی نظریه اعتباریات اجتماعی علامه طباطبائی و نسبت آن با جاودانگی نفس».

تحلیل گفتمان خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)

در چکیده مقاله «تحلیل گفتمان خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)» می‌خوانیم: «هدف این پژوهش استخراج و شرح روایتی است که در گفتمان دینی حضرت زهرا(س)، به ویژه خطبه فدکیه، از ماهیت «‌توحید، نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» ارایه شده است. از این‌رو، مهمترین پرسش این پژوهش به این شیوه صورت‌بندی شده است: چه تصویری از توحید،نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) ارائه شده است‌؟ به عبارت دیگر، روایت گفتمان دینی حضرت زهرا(س) از توحید، نبوت‌ و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر چه بوده ودر درون گفتمان دینی ایشان به ارائه چه تصویری از این پدیده پرداخته است‌؟ به منظور پاسخ گفتن به پنج پرسش بالا، محقق نخست به مطالعه نظریه‌های مربوط به رابطه متن و واقعیت پرداخته و پس از بررسی انتقادی نظریه های مزبور و جای دادن آنها در قالب دو رویکرد کلی 1- نظریه بازتاب(گفتمان دینی تقلید واقعیت است) و 2- نظریه گفتمان ( گفتمان دینی به تولید واقعیت در قالب منطق درونی خود می پردازد) و استخراج مولفه‌های فرمی و مضمونی که تاکنون از آن‌ها به عنوان «مکانیسم های بازنمایی واقعیت در دنیای زبان» سخن گفته شده است، کوشیده است با استفاده از روش «تحلیل گفتمان» تئون ون دایک، جیمز پل جی و روث وداک نشان دهد که در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) به چه شیوه یا شیوه هایی به بازنمایی چهار مساله «‌توحید، نبوت، ‌و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» پرداخته شده است.»

آسیب‌شناسی مساله وحدت و دانشگاه

در طلیعه مقاله «تحلیل و آسیب‌شناسی مساله وحدت و دانشگاه در حوزه بومی‌سازی علوم انسانی در کشور» آمده است: «دیرزمانی است که به موازات پیروزی انقلاب اسلامی ایران مسئله‌ای کلیدی با عنوان وحدت حوزه و دانشگاه برای پیشبرد فرهنگ متعالی اسلامی مجال بحث یافت که می‌توانست علاوه بر بومی‌سازی علوم انسانی در کشور، مسبب اجماع و همنشینی هر چه بیشتر عالمان دینی و نخبگان دانشگاهی شود. با این حال این ایده، طی دهه‌های اخیر نتوانسته به مرحله اجرایی برسد و با مشکلات زیادی تاکنون روبرو بوده است. بر این اساس، این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی/تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه‌ای، درصدد واکاوی چالش‌های اصلی وحدت حوزه و دانشگاه در راستای بومی‌سازی علوم انسانی در کشور و ارائه برخی راهکارها است. بر این اساس یافته‌های این جستار نشانگر آن است که چالش‌هایی چون عدم توجه کافی محیط‌های دانشگاهی و حوزوی به جایگاه علم بومی، سیطره روش‌های پوزیتویستی در دانشگاه‌ها، عدم وجود و یا تربیت نخبگان مورد اجماع در محیط حوزه و دانشگاه (نظیر شهید مطهری یا علامه طباطبایی)، فقدان تدوین آثار مشترک حوزه و دانشگاه در حوزه علوم انسانی و عدم پاسخگویی به موقع و مناسب به شبهات حوزه دین باعث شده وحدت حوزه و دانشگاه در تدوین علوم انسانی بومی در حیطه نظری و حتی آرمانی باقی مانده و به مرحله عملیاتی نرسد. در چنین شرایطی بهره‌گیری اصولی از رسانه‌ها، طرح مباحث نوین علمی و اجتماعی توسط نخبگان علمی و حوزوی و برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی می‌تواند رهگشای بومی سازی علوم انسانی از رهگذر پیوند حوزه و دانشگاه گردد.»

اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر

در چکیده مقاله «اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر» آمده است: «اعتماد اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در روابط و تعاملات انسانی نقشی حیاتی دارد و همچون روان‌کننده‌ای چرخ‌های پیوندهای اجتماعی را راحت‌تر به حرکت درمی‌آورد. بر این مبنا می‌توان گفت اعتماد، تسهیل‌کننده تعاملات اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مفهوم اعتماد اجتماعی در منظومه فکری امام موسی صدر شکل گرفته است. در همین راستا به مطالعه آثار او که دستاورد تجربه همزیستی رهبری دینی در یک جامعۀ متشکل از مذاهب و فرقه‌های گوناگون است پرداخته و به این نتیجه رسیده است که؛ اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر با مؤلفه‌ «کرامت انسان» تولید، در نهاد «خانواده» آموخته و درونی شده و با مؤلفه‌های «اندیشه دینی»، «اخلاق» و «ولایت» در جامعه گسترش پیدا می‌کند. «عدالت» نیز با کارکرد خود جامعه را قابل اعتماد می‌کند و با پشتیبانی و تقویت دو مؤلفه‌ «وطن‌دوستی» و «گفت‌وگو» اعتماد در جامعه تثبیت می‌شود. در باور صدر با وجود اعتماد اجتماعی جامعه‌ای ساخته خواهد شد با کرامت، والا و محکم که در آن لیاقت‌ها و استعدادها رشد کرده و فساد و ریا نابود می‌شود.»