مسئولان! تاریخ دفاع مقدس را مطالعه کنید

امروز آغاز هفته دفاع مقدس است؛ 41 سال پیش در چنین روزی دشمن بعثی با این خیال خام به خاک کشور حمله کرد که در عرض چند هفته می‌تواند تهران را فتح و انقلاب اسلامی و نظام نوپای برخاسته از این انقلاب را سرنگون کند اما در همان لحظه ورود با مقاومت شیرمردان و شیرزنانی مواجه شد که دست خالی و با حداقل امکانات مقابل ارتشی تا بن دندان مسلح که حمایت قدرت‌های شرق و غرب جهان و اعراب منطقه را پشت سر خود داشت، ایستادند و جلوی پیشروی بعثی‌ها را گرفتند و در این میان خوزستان اصلی‌ترین نیرو و خط مقدم این مقاومت جانانه 8 ساله بود.

شاید بازخوانی دفاع مقدس فرصتی برای بررسی سهم خوزستان در طی هشت سال جنگ تحمیلی و صدمات و خسارات وارده به این استان و وضعیت فعلی نامطلوب امروز آن و لزوم نگاه ویژه مسئولان کشور به آن باشد؛ استانی که دین خود را به ایران و اسلام و نظام در طی هشت سال ادا کرد و جایگاه امروز آن به هیچ وجه در شأن مردمان مقاوم آن نیست و نباید اجازه داد خوزستان عزیز به جایی برسد که با مشکلات اولیه‌ای مانند وضعیت نامطلوب آب و فاضلاب، مشکلات زیست‌محیطی، خشکسالی، بیکاری گسترده، فقر و مدیریت ناکارآمد روبرو باشد.

لذا برای فهم اینکه امروز نباید خوزستان به چنین وضع نامناسبی مبتلا باشد بهتر است به سهم خوزستان از دفاع مقدس و خسارات و آسیب‌های وارده انسانی، اقتصادی و زیرساختی آن اشاره کرد تا چرایی نگاه و رسیدگی ویژه به این استان و مردمان آن روشن شود.

بررسی خسارات کلی جنگ تحمیلی براساس منابع جمع آوری شده در کتاب «اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی» به قلم فرهاد دژپسند، نشان می‌دهد که میزان خسارت‌های مستقیم وارد شده به ایران از محل تخریب ساختمان‌ها و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات و مواد کالاها سر جمع رقمی بالغ بر 3081 میلیارد تومان به نرخ جاری سال 59 تا 67 است. همچنین خسارات غیرمستقیم جنگ شامل خسارات ناشی از عدم تولید بر اثر از بین رفتن ذخایر سرمایه‌ای حدود ۳ هزار و ۴۵۴ میلیارد تومان خسارات غیرمستقیم به همراه داشته است که بدین ترتیب مجموع خسارات ایجاد شده در این دوران به ۶ هزار و ۵۳۵ میلیارد تومان می‌‌‌رسد که اگر این خسارت‌ها بر مبنای دلار ۲۶ هزار تومان محاسبه شود، خسارات ریالی جنگ به بیش از ۶ هزار و ۴۵۹ هزار میلیارد تومان می‌‌‌رسد که حدود سه برابر حجم نقدینگی کشور است.

میزان حملات عراق به خوزستان

در این میان خوزستان از همان آغازین روز جنگ تحمیلی با حمله مواجه شد و این حملات تا آخرین روز‌های جنگ ادامه داشت و خسارت انسانی و اقتصادی زیادی در این استان برجای گذاشت. کتاب «جنگ شهرها در استان خوزستان» به قلم هاشم رئیسی و محمدرضا علم در این باره می‌نویسد: « جنگنده‌های عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (روز آغاز رسمی جنگ) شهرهای اهواز، دزفول، امیدیه، آبادان، خرمشهر، شوش... را بمباران کردند. بمباران و بعدها موشک‌باران شهرها به حدی بود که شهر دزفول به عنوان «بلد الصوایخ» یعنی شهر موشک‌ها نام گرفت. علاوه بر نیرو، بمباران هوایی، نیروهای زمینی عراق نیز به خوزستان هجوم آوردند و شهرهای خرمشهر، سوسنگرد، بستان، و هویزه را تصرف نموده و تا منطقهٔ دب حردان در نزدیکی اهواز پیشروی کردند. شهر آبادان نیز به محاصرهٔ ۲۷۰ درجه درآمد و شهرهای شوش، دزفول، اندیمشک در تیررس دشمن قرارگرفت. از آغاز تا پایان «جنگ شهرها» بالغ بر ۱۲۷ شهر کشور مورد تهاجم هوایی و موشکی دشمن قرار گرفت. در این میان آبادان با بیش از ۱۰۱۷ بار، بیش از همه مورد تهاجم واقع شد. این تعداد معادل ۳/۲۱ درصد از کل مجموع حملات به شهرهای کشور است. شهر اهواز ۳۱۶ بار حمله و ۶/۶ درصد از کل حملات به شهرها در درجه دوم قرار گرفته و سپس دزفول با ۲۴۱ بار حمله ۱/۵ از کل حملات را متحمل شده‌است.به طور کلی استان خوزستان با ۲۰۰۸ مورد بیش از ۴۲درصد از حملات هوایی دشمن را در طول جنگ متحمل بوده‌است.»

خسارت‌های انسانی خوزستان در جنگ تحمیلی

به لحاظ خسارت‌ها و تلفات انسانی نیز استان خوزستان وضعیت متمایزی با سایر نقاط کشور داشت به نحوی که «بیشترین آمار شهدا و مجروحین جنگ شهرها در طول جنگ، مربوط به شهر اهواز است که در مجموع 10/7 درصد از کل تلفات را به خود اختصاص داده‌است. بعد از آن به ترتیب شهر کرمانشاه با ۹/۷ درصد، دزفول با ۹/۶ درصد، آبادان با ۶/۶ درصد، اندیمشک با ۲/۶ درصد، همدان با ۴درصد و تهران با ۴/۳ درصد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند و در مجموع ۵/۴۰ درصد از شهدا و مجروحین جنگ شهرها درطول جنگ به استان خوزستان تعلق دارد.» (پورجباری، اطلس جغرافیایی حماسی 1: خوزستان در جنگ، ص 15)

در طول دوران جنگ تحمیلی تعداد 2 هزار و 8 مورد حمله به شهرها صورت گرفت، ۵ هزار و ۴۳۵ تن از شهروندان خوزستانی غیرنظامی به شهادت رسیدند، ۲۲ هزار و ۹۷۸ شهروند دچار مجروحیت‌های متفاوت شدند، شهر آبادان در طول هشت سال دفاع مقدس، یک هزار و 17 بار مورد بمباران و موشکباران قرار گرفت و سهم مردمان شریف دزفول نیز یک‌هزار و ۱۷۳ شهید و ۴ هزار و ۱۵۳ مجروح بود (فقط و فقط در شهر نه در جبهه‌ها). (همان)

پس از خوزستان، استان لرستان با سهم ۳,۴۲ درصدی در جایگاه دوم بیشترین سهم خسارات مستقیم قرار گرفته است. همچنین ایلام با ۲.۳۶ درصد، تهران با ۲.۳۵ درصد، کرمانشاه با ۱.۸۹ درصد و سیستان و بلوچستان با ۱.۰۲ درصد به ترتیب بیشترین سهم را از خسارات داشته‌اند.»

خسارت‌های اقتصادی و زیرساختی

براساس گزارش 204 صفحه‌ای دفتر اقتصاد کلان معاونت اقتصادی سازمان برنامه در سال 1369 «در سال‌های جنگ از میان استان‌های مختلف، آن‌هایی که در نقاط مرزی جنوبی کشور با عراق قرار داشتند بالاترین میزان خسارات را متحمل شدند و در این میان استان‌هایی نیز وجود داشت که آسیب بسیار ناچیزی از هشت سال جنگ دیدند. طبق محاسبات در مجموع از کل استان‌های کشور ۲۴ استان با سهم‌های متفاوت نیمی از خسارات جنگ را متحمل شده‌اند و سایر استان‌ها سهم ۴۹ درصدی داشته‌اند. در این میان بیشترین سهم خسارات جنگ مربوط به استان خوزستان است که با ۳۴,۲۷ درصد بالاترین سهم را دارد و سایر استان‌ها بسته به قرار داشتن در کانون درگیری‌ها در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بدین ترتیب استان خوزستان که کانون اصلی درگیری‌های جنگ بود و در این مدت بخش‌های بسیاری از آن نابود شد بیش از هزار میلیارد تومان از خسارات ۳ هزار میلیارد تومانی مستقیم جنگ (براساس نرخ دلار در سال 1369)  را داشته است.

با آسیب دیدن زیرساخت‌های اقتصادی، آموزشی، فرهنگی، درمانی ـ بهداشتی، کشاورزی استان از جنبه مالی میلیاردها تومان خسارت به خوزستان وارد شد که گاه هیچ‌گاه آنچنان که شایسته بود به وضعیت گذشته خود برنگشتند! به عنوان نمونه ۲۳ هزار واحد مسکونی تخریب شد که ۶۰ درصد آن قابل تعمیر نبود. ۱۲۰ مسجد، ۱۰۰ مدرسه، ۲ دانشکده و چهار بیمارستان نیز آسیب‌هایی جدی دیدند. از نظر مسایل زیست محیطی نیز هزاران اصله درخت نابود شد، هزاران حیوان از میان رفت، پهنه‌های وسیعی از زمین‌های استان دچار آلودگی‌های گوناگون تسلیحاتی و شیمیایی شد، به تاسیسات شهری استان زیان‌های جبران‌ناپذیری وارد شد که هنوز که هنوز است ۴۰ سال پس از جنگ همچنان درگیر آن‌ها هستیم. رودخانه‌ها و هورها دچار آلودگی شدند و در نتیجه مردمان بومی محل دچار صدها مشکل معیشتی، بیماری‌های تنفسی و بعضا ژنتیکی حاصل از جنگ شهرها گسترش یافت. (جنگ شهرها در استان خوزستان، ص ۱۸۲)

خسارات مستقیم و غیر مستقیم به زیرساخت‌ها و اقتصاد و کشاورزی خوزستان به نحوی بود که منجر به توقیف یا به طور کلی تعطیلی صدها پروژه و واحدهای مهم صنعتی و خدماتی و ساختمانی در سطح استان گردیدند. این مسئله باعث شد که اکثریت جمعیت استان، بیکار و اقدام به مهاجرت‌های داخلی به سمت مرکز ایران کنند و نیز برخی از پروژه‌ها و طرح‌های اقتصادی که با همکاری شرکت‌های خارجی فعالیت خود را آغاز کرده بودند، یا ناتمام ماندند یا هم به دلیل وقوع جنگ و بحران و بهانه عدم امنیت برای اتباع خارجی، متوقف یا ادامهٔ کار را منوط به افزایش مبلغ آن پروژه‌ها بیان کردند.

یکی دیگر از پیامدهای اقتصادی جنگ تحمیلی در استان خوزستان خسارت به بخش کشاورزی است که منجر به تخریب زمین‌های کشاورزی و ترک زمین‌ها توسط صاحبان آنها شد. خوزستان علاوه بر وجود منابع نفتی و گازی در آن، کشاورزی پررونقی دارد. در آبادان و خرمشهر بر اثر حملات توپخانه‌ای دشمن، هزاران درخت خرما تخریب و سوزانده شد و نیز در شهرستان دزفول و سوسنگرد که قطب کشاورزی استان خوزستان است، در نتیجه جنگ تحمیلی علاوه بر خسارات وارده، بسیاری از اراضی متروکه شد.

مجموعه این آمار و ارقام مستند گویای آن است که استان خوزستان کاملا دین خود را به کشور ادا کرده و پس از گذشت چهل سال از دفاع مقدس شایسته جایگاه و وضعیت بسیار بهتری است و اینکه این استان همچنان با وجود منابع نفتی و گازی فراوان، جمعیت جوان مستعد و یکی از قطب‌های کشاورزی کشور با مشکلاتی همچون خشکسالی شدید، وضعیت اسفناک آب و فاضلاب و بیکاری و مهاجرت جوانان دست و پنجه نرم کند بسیار آزاردهنده است.

مسئولان خوزستان را دریابند

امروز آمار رسمی حکایت از بیکاری 14.5 درصدی رسمی و 40 درصدی واقعی دارد. در زمینه وضعیت آبی نیز از اواخر بهار و تابستان سال جای حدود ۱۱ شهر استان خوزستان در بحران خشکسالی و بی‌آبی قرار داشتند، ۶۶۰ روستا فاقد لوله‌کشی آب و کل روستاهای استان با ۷۸ تانکر سیار آب‌رسانی می‌شدند. لذا امید آن می‌رود با انتخاب استاندار ویژه برای این استان از سوی رئیس‌جمهور یک تغییر نگاه و تحول ویژه نیز در عمل اتفاق بیفتد و دیگر شاهد دیدن و شنیدن چنین مشکلاتی در این استان از رسانه‌ها نباشیم.

خوزستان آن زمان که صدام بقای ایران اسلامی را هدف گرفته بود در صف اول مقاومت و ایستادگی پای کار آمد و با همه امکانات و سرمایه‌های انسانی خود هشت سال ایستاد و امروز این مسئولان کشور هستند که باید به طور خاص خوزستان را دریابند که تحول در خوزستان می‌تواند نقطه آغاز تحول در بسیاری از استان‌های دیگر، و به نوعی محرک حرکت تحولی در کشور شود.

گزارش از مهدی مخبری