عقلانیت، خردمندی و خردورزی مورد تأکید اسلام است

به گزارش خبرنگارایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی عباسی، رئیس جامعةالمصطفی العالمیه امروز طی سخنانی در همایش بین‌المللی «نقش عقلانیت و همگرایی مسلمانان در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی» ضمن تبریک موالید این ماه نورانی اظهارکرد: مسئله مهمی به عنوان موضوع این همایش انتخاب شده است؛ عقلانیت، همگرایی، تأثیر و نقشی که این دو عنصر در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی به عنوان آرمان بلند مسلمانان دارند، موضوع مهم و متناسب با ایامی است که در آن قرار داریم.

وی ادامه داد: موضوع تمدن نوین اسلامی و بنا نهادن تمدن جدید و مدنیت تازه، فراگیر و پاسخ‌گو به نیاز‌های انسان معاصر، بار‌ها در بیانات مقام معظم رهبری با همین عنوان و با عناوین دیگر، در کلام بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی‌(ره)، مطرح شده است. به گواهی تاریخ و اسناد خدشه‌ناپذیر، مسلمانان قرن‌ها پرچم‌دار تمدن عظیم بوده‌اند. ویل دورانت در کتاب خود تصریح می‌کند که مسلمانان از قرن ۷ تا ۱۲ م، پرچم تمدن و علم بشری را در اختیار داشتند.

رئیس المصطفی تمدن اسلامی را حقیقت تاریخی انکارناپذیر خواند و ابراز کرد: در این پنج قرن، شاهد آثار تمدنی برجسته در تاریخ اسلام هستیم. تأسیس دانشگاه‌ها، رصدخانه‌ها، کتابخانه‌ها، مراکز درمانی پیشرفته و نیز ظهور شخصیت‌های علمی مهم و ماندگاری همچون ابن‌سینا، فارابی، ابن‌هیثم، خواجه نصیرالدین طوسی، خوارزمی، رازی و...، که آثار علمی آنان در رشته‌های گوناگون طبیعت‌شناسی، ریاضی، فیزیک، فقه، هیئت، نجوم، جغرافی، معماری و... تا امروز نیز مورد استفاده مراکز و مجامع علمی جهان است، گواهی می‌دهد که مسلمانان و اندیشه اسلامی، موفق به ساختن چنین تمدن عظیمی شده است و دلالت می‌نماید این جامعه و فرهنگ توان آن را دارد که امروز نیز تمدن‌آفرین باشد.

وی، با اشاره به افول تمدن اسلامی به دلایل داخلی و خارجی، اذعان کرد: متأسفانه، به دلایلی، این تمدن افول کرد و مسلمانان از قافله علم عقب ماندند که در جای خود باید به تحلیل این واقعیت و دلایل این عقب‌ماندگی پرداخت. هر چند بخشی از عوامل عقب‌ماندگی مسلمانان، تهاجمات بیرونی به دنیای اسلام از شرق و غرب عالم بود، ولی باید پذیرفت برخی ضعف‌های درونی مانند ضعف حکومت‌ها و بی‌کفایتی برخی حاکمان و البته تضعیف روحیه عمومی و فرهنگ علم‌خواهی و عزت‌طلبی نیز از داخل به این روند سرعت بخشید.

رئیس جامعةالمصطفی، با اشاره به آغاز روند جدیدی از بیداری در جهان اسلام از حدود دو قرن گذشته و ظهور اندیشمندان و رهبرانی در میان مسلمانان برای دعوت به سوی تمدن جدید اسلامی، تصریح کرد: بی‌شک، انقلاب اسلامی نقطه عطف تاریخی در این حرکت بیداری مسلمانان است. در چند دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران اسلامی و نظام اسلامی پرچم‌دار تحقق این آرمان بزرگ بوده است، همان‌گونه که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، رهبر فرزانه انقلاب، مهم‌ترین هدف و آرمان انقلاب اسلامی را تحقق و ساخت تمدن نوین اسلامی مطرح کردند.

وی تمدن اسلامی را واجد ویژگی‌هایی دانست که می‌تواند به عنوان آرمان جهانی و بشری مطرح باشد و گفت: تمدن اسلامی مبتنی بر حقایق و ارزش‌های مشترک بشری است که همه انسان‌ها از آن استقبال می‌نمایند. عقلانیت، معنویت و عدالت، ارزش‌های بشری و انسانی است و تمدن نوین اسلامی نیز با این شاخصه‌ها در تراز جهانی مطرح است و می‌تواند نیاز بشر خسته از تمدن مادی را پاسخ گوید.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی ادامه داد: سال‌هاست تمدنی جدید با شاخص‌های خاص خود بر جهان ما تسلط یافته است؛ تمدنی مادی‌گرا، فردمحور و منفعت‌طلب که حاضر است برای منافع خود، بسیاری از ارزش‌های انسانی را قربانی نماید. یکی از آثار و محصولات زیان‌بار و تلخ این تمدن مادی، پدیده استعمار بوده که قرن‌ها همه بشریت و بخشی از جهان اسلام از آن رنج کشیده‌اند و هنوز نیز زخم‌های استعمار بر پیکره جهان بشری دیده می‌شود.

وی تمدن جدید را ناتوان از پاسخ‌گویی به خواسته‌ها و مطلوبات بشر دانست و گفت: انسان امروز به دنبال صلح، آرامش و آسایش در سایه معنویت، اخلاق و عدالت است. تمدن اسلامی با چنین ویژگی‌هایی، تمدن انسانی و جهانی است که می‌تواند به نیاز همه بشریت پاسخ دهد. برخلاف آنان که ادعا نموده‌اند ما در پایان تاریخ قرار داریم و بشر با تمدن مادیِ سرمایه‌داریِ لیبرال به اوج مطالبات تاریخی خود دست یافته است، امروز نه تنها در پایان تاریخ قرار نداریم، که در آغاز حرکت جدید برای دستیابی بشر به ارزش‌های والا هستیم و این نقش تاریخی است که مسلمانان می‌توانند در این مقطع تاریخی ایفا کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی، جامعه اسلامی را تنها مکتب و اندیشه داعیه‌دار تمدن تازه براساس ارزش‌های معنوی و الهی دانست و افزود: برای شکل‌گیری هر تمدن، پیش‌نیاز‌های متعددی بیان شده است. یکی از آنها، داشتن سرزمین پهناور و دارای منابع سرشار است. یکی دیگر از این پیش‌نیازها، برخورداری از کثرت جمعیت است. هر چند ارزش‌های تمدن اسلامی میان همه بشریت مشترک است، ولی مسلمانان علاوه بر داشتن سرزمین‌های گسترده، امروز نزدیک به یک‌سوم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند که برای رقم زدن تمدن جدید کافی است.

وی برخورداری از شالوده فرهنگی و انسانی را پیش‌نیاز بعدی شکل‌گیری تمدن برشمرد و اظهارکرد: مسلمانان از فرهنگ معنوی و الهی برخوردارند. نگاه عقلانی به عالم، توحید و الگوی زندگی اجتماعی، از پیش‌نیاز‌های شکل‌گیری تمدن است که همه آن‌ها در میان مسلمانان وجود دارد. البته نقد نمودن این سرمایه‌ها، به تلاش، عقلانیت، وحدت، همگرایی و انسجام نیاز دارد؛ از این رو، برای محقق نمودن آرمان تمدن اسلامی، ما به دو عنصری که در این همایش مورد تأکید قرار گرفته است، یعنی عقلانیت که خردورزی، دیدن و شناختن حقایق، مصلحت‌سنجی‌ها و دشمن‌شناسی، از نمود‌های آن است و نیز انسجام و همگرایی و پرهیز از تفرقه نیازمندیم.

رئیس المصطفی، در ادامه خاطرنشان کرد: عقلانیت، خردمندی و خردورزی، بیش از هر مکتبی در اندیشه اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است. جایگاه عقل در میان مسلمانان نکته روشنی است و آیات متعددی بر آن تأکید دارد. پرهیز از تعصب‌ورزی و جمود و توجه به واقعیت‌ها و آرمان‌ها، نظم بخشیدن به ابزار و توانمندی‌ها برای رسیدن به آرمان‌ها، از مصادیق عقلانیت است. امت ما، مراکز علمی و نخبگان، به این عقلانیت نیازمندند؛ البته عقلانیتی روشن‌شده به نور ایمان و نه عقلانیتی مادی‌محور. ایمان خود حقیقتی عقلانی است و هرگز در برابر آن قرار ندارد.

وی جریا‌ن‌هایی را که در دنیای اسلام در برابر این مسیر عقلانی قرار دارند، موانعی در برابر تحقق تمدن نوین اسلامی دانست و ابرازکرد: از جریان‌هایی که حتی برادران ایمانی خود را نمی‌توانند تحمل کنند، چگونه می‌توان انتظار پایبندی به تمدنی جهان‌شمول داشت؟ خردمندی، پیش‌نیاز اساسی تمدن جدید اسلامی است و همگرایی نیز از مصادیق همین عقلانیت و خردورزی است که امروز بیش از هر زمانی نیازمند آن هستیم.

رئیس المصطفی تنوع میان امت اسلامی در اندیشه‌ها و آداب و رسوم را حقیقتی انکارناپذیر خواند و تصریح کرد: باید به این واقعیت توجه داشته باشیم که جهان اسلام، جامعه‌ای متشکل از قومیت‌ها، زبان‌ها، نژادها، خرده‌فرهنگ‌ها، مذاهب و فرق متنوع است، ولی اشتراکات این مجموعه متنوع به اندازه‌ای فراوان است که نمی‌توان با تفاوت‌ها مقایسه کرد. این همگرایی و وحدت، که از آرمان‌های انقلاب اسلامی به شمار می‌آید، پیش‌نیازی است که در خلق تمدن جدید باید از آن استفاده شود. تعصبات قومی، مذهبی و نژادی، موانعی در این مسیر تمدنی است که باید در رفع آن بکوشیم و توجه داشته باشیم دشمنان بیرونی جهان اسلام نیز از همین روزنه‌ها برای پیشگیری از تحقق این تمدن بهره می‌برند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی، جامعةالمصطفی را متعهد به آرمان‌های بلند انقلاب اسلامی دانست و تأکید کرد: المصطفی به عنوان مرکز روییده و بالیده از دامن انقلاب اسلامی، خود را مکلف می‌داند در تبیین عالمانه این آرمان بزرگ و کمک به تحقق آن، با تربیت عالمانی که امت اسلامی را به وحدت، اخوت، برادری و همگرایی دعوت می‌نمایند، از هیچ کوششی کوتاهی نمی‌کند.