چرا گاهی دعا می‌کنیم ولی مستجاب نمی‌شود

به گزارش ایکنا، سومین جلسه شرح دعای ابوحمزه ثمالی توسط آیت‌الله سیدعلی میلانی شب گذشته، شانزدهم فروردین‌ماه در دفتر ایشان برگزار شد.

خلاصه متن جلسه را در ادامه می‌خوانید؛

از دعای ابوحمزه ثمالی دو نکته کلی به دست می‌آید. نکته اول اینکه امام می‌خواهند در این دعا عظمت خداوند متعال را بیان کنند، صفات خداوند متعال را بیان کنند. امام در مقام این هستند که معرفت ما را نسبت به خداوند متعال بالا ببرند. خودشان فرمودند اگر ما نبودیم خدا شناخته نمی‌شد. همچنین در برخی روایات داریم که اگر ما نبودیم خدا عبادت نمی‌شد. خداوند متعال به واسطه آیاتی که در قرآن نازل کرده و توسط انبیا و رسل و ائمه هدی، خودش را به ما معرفی کرده است. تحقیقا اگر انبیا و ائمه و آیات قرآن نبودند احدی از خداوند متعال خبری نداشت. این از باب تفضل خداوند است.

مطلب دومی که از دعای ابوحمزه به دست می‌آوریم این است که امام با اینکه از اشرف خلایق هستند، با اینکه اعلم جمیع خلائق و اعبدالناس هستند، در عین حال قصور و تقصیر خودشان را در برابر خداوند بیان می‌کنند و به فکر نزدیک شدن به خداوند هستند و از خدا می‌خواهند قربشان به سوی او بیشتر شود. البته بعضی از عبارات در دعای ابوحمزه قدری سنگین است و فهم آن عبارات برای ما آسان نیست. ما به قدر فهم خودمان از کلام امام در هر دو جهت استفاده می‌کنیم؛ هم در جهت معرفت به خدا و هم در جهت درخواست و تقاضای قرب خدا.

اول حمد الهی

دیروز عرض کردم ائمه ما نوعا وقتی دعا می‌کردند یا در خطبه‌هایشان، اول حمد الهی را به جای می‌آوردند. در دعای ابوحمزه هم همینطور است و دعا مشتمل بر هشت مورد حمد الهی است. امام در این هشت مورد عظمت و صفات باری تعالی را بیان می‌کنند و اینکه بین خالق و مخلوق هیچ‌گونه نسبتی وجود ندارد. اولین حمد امام این است: «اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي اَدْعوُهُ فَيجيبُني وَ اِنْ كُنْتُ بَطيـئاً حينَ يدْعوُني»، یعنی خدایی را حمد می‌کنم که وقتی با او مناجات می‌کنم به سرعت جواب می‌دهد. آیات قرآن هم در این مسئله ظهور دارد: «أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» یا «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ». اینطور نیست که ما الآن دعا کنیم و خداوند در آینده به دعای ما جواب بدهد بلکه آیات، ظهور در سرعت اجابت دارد.

بعد حضرت می‌فرمایند: «وَ اِنْ كُنْتُ بَطيـئاً حينَ يدْعوُني»، یعنی وقتی من مورد دعوت الهی قرارمی‌گیرم اینطور نیست مثل خداوند تسریع کنم. در خود قرآن این آیه مبارکه هست: «وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى». موذن که اذان می‌گوید ما را به نماز دعوت می‌کند ولی ما اینچنین هستیم که با کسالت اقامه نماز می‌کنیم. پس چقدر تفاوت میان خالق و مخلوق وجود دارد.

معانی «سوال» در آیات قرآن

حمد دوم این است: «وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي اَسْئَلُهُ فَيعْطيني وَاِنْ كُنْتُ بَخيلاً حينَ يسْتَقْرِضُني» یعنی خدایی را حمد می‌کنم که وقتی از او چیزی بخواهم به من عطا می‌کند. «سوال» چند جور است؛ گاهی به معنای این است که انسان نفرین یا دعا می‌کند. یک وقت سوال به معنای محاسبه است «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ». برخی بزرگان ما مثل شیخ مفید می‌گویند در روز قیامت حتی انبیا و مرسلین هم مورد سوال قرار می‌گیرند، مورد محاسبه قرار می‌گیرند. پس هم از امت‌ها سوال می‌شود، هم از مرسلین. یک سوال هم داریم که به معنای پرسش است: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ». یک سوال هم مربوط به حوایج دنیوی است «وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ». در عبارتی که در دعا آمده است، به قرینه «فیعطینی» سوال یا از علم است یا مربوط به حاجت دنیوی است. پس خداوند، هم درخواست انسان را پاسخ می‌دهد و هم به سرعت پاسخ می‌دهد.

نقش زمان و مکان 

وقتی امام می‌فرمایند «اَسْئَلُهُ فَيعْطيني» باید توجه داشته باشیم بایستی در اجابت دعا و در عطای خداوند متعال، لیاقت و آمادگی داشته باشیم. از آن طرف باید بدانیم بعضی از حالات ما، برخی ازمنه، بعضی از امکنه در اجابت دعا مدخلیت دارند. مثلا دعا در شب جمعه با غیر شب جمعه تفاوت دارد. دعا در حرم سیدالشهدا با غیر حرم سیدالشهدا تفاوت دارد. پس در «اَسْئَلُهُ فَيعْطيني» حالات خود انسان یا ازمنه یا امکنه مدخلیت دارند.

نکته دوم اینکه گاهی اوقات از خداوند سوال می‌کنیم ولی به سرعت اجابت حاصل نمی‌شود. آیا این امر با کلام امام منافات دارد؟ من داستانی را برایتان تعریف کنم. یکی از اساتید ما می‌گفت من در زمان جوانی از دختر عموی خودم خواستگاری کردم و خیلی هم علاقه‌مند بودم این کار صورت بگیرد ولی دختر عمویم را به من ندادند و من خیلی ناراحت شدم. کار به جایی رسید که به حرم امیرالمومنین(ع) رفتم و به ایشان عرض کردم من که چیز خلاف شرعی نخواستم چرا دعایم مستجاب نشد. آن دختر را به آقای دیگری دادند و پس از مدتی سرطان گرفت و فوت کرد. من آنقدر از عبارات تند خودم به امام خجالت کشیدم، معلوم شد مصلحت من در این نبوده است که این خانم زوجه من بشود. پس اینطور نیست که همیشه اجابت بلافاصله پس از دعا باشد بلکه مصالح و مفاسدی وجود دارد. گاهی ما متوجه مصالح و مفاسد می‌شویم ولی گاهی متوجه نمی‌شویم. بنابراین نباید در کرم و قدرت الهی شک و تردید پیدا کنیم.