دینی که با گذشته ازدواج کند، در جهان جدید بیوه خواهد ماند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهراب صادق‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب یادداشتی درباره نسبت دین و جامعه در کانال تلگرامی خود منتشر کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

«معنویّت‌های نوپدید»، «ادیان بدیل»، «جنبش‌های نوپدید دینی»، و یا به قول بعضی‌ها و البته به‌نادرست، «عرفان‌های کاذب» در جهان جدید به موضوعی نگران‌کننده برای نهادها و سازمان‌های ادیان سنتی تبدیل شده‌اند. کلیسای مسیحی و جهان مسیحیّت، برابر انتظار، بسیار زودتر از ما مسلمانان با این پدیده درگیر شده و نسبت به آن واکنش نشان داد. افزون بر کلیسا، اندیشمندان علوم انسانی، به‌ویژه جامعه‌شناسان و روان‌شناسان نیز این جنبش‌ها را موضوعی مناسب برای مطالعه یافته و نظریه‌هایی در این باب ارائه کرده‌اند.

مروری بر ادبیات علمی و الاهیاتی تولید شده در این زمینه برای ما می‌تواند درس‌آموز و تا اندازه‌ای راه‌گشا باشد. این ادبیات حکایت از آن دارد که کلیسای کاتولیک، معنویت‌های نوپدید را بهانه کرد تا در منطق و زبان تعالیم خویش بازاندیشی کند. الاهیات‌دان‌های مسیحی بیش از آن‌که ادیان و عرفان‌های بدیل را دسیسه‌ی دشمنان و بدخواهان بدانند، آن‌ها را یک واقعیّت اجتماعی قلمداد کردند که ممکن است نشانه‌ی ضعف کلیسا در دفاع از سنّت و تعالیم سنّتی خود باشند، و یا به قول پاپ فرانسیس، شاید آن‌ها فروشنده‌ کالایی هستند که در جهان جدید مشتری ندارد.

در ایران اما ماجرا فرق می‌کند. علوم انسانی به هزار دلیل موجّه و ناموجّه در حد بیان همان نظریه‌های جامعه‌شناسان، مردم‌شناسان، و روان‌شناسانِ غربی باقی مانده‌ و کمتر به بررسی این پدیده‌ها در ایران پرداخته‌اند. تازه اگر هم می‌پرداختند کسی گوشش به علم و دانشگاه بدهکار نبود. در حوزه‌های علمیّه هم اگر به این موضوع توجّه کرده باشند، بیشتر با دید نقد و بررسیِ محتوایی و ارزیابی مدّعی‌های به قول خودشان «عرفان‌های کاذب» است.

حوزویان کم‌تر حاضر شده‌اند به این بیاندیشند که ممکن است گُسست ادراکی موجود میانِ جامعه و تعالیم حوزه سبب پیدایش این معنویّت‌ها شده باشد. گسستی که ممکن است ریشه در ناتوانی مبلّغان دین در توضیح و توجیه آن برای جهان جدید باشد. باز هم به قول پاپ فرانسیس، دینی که با گذشته ازدواج کند، در دنیای جدید بیوه خواهد ماند!

دلبستگی عمیق به گذشته و تلاش برای نگه‌داشتن آن و اصرار بر محتواها و روش‌های آموزشی کُهَن به پیدایش دگراندیشی‌های دینی و معنوی خواهد انجامید و به معنویّت‌های جدید امکان ظهور می‌دهد. معنویّت‌هایی که بیش از آن‌که به اصالت و پیشینه‌ی خود افتخار کنند و ببالند، به مسکّن بودن خود تکیه می‌کنند.