پیش‌نیازهای جهاد تبیین که نیازمند یادگیری هستیم + صوت
مدیرعامل مؤسسه راه قرآن استان کرمان با بیان اینکه جهاد تبیین مخالف محافظه‌کاری است به بیان پیش‌نیازهایی که مؤسسات قرآنی در مقوله جهاد تبیین نیازمند یادگیری هستند، پرداخت.
جهاد تبیین کلیدواژه‌ای است که بارها در بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است و ایشان ابعاد مختلف آن را توصیف کرده و فرموده‌اند: «جهاد تبیین یک فریضه است. جهاد تبیین یک فریضه قطعی و یک فریضه فوری است و هر کسی که می‌تواند باید اقدام کند.»
سخنان ایشان خطابی عمومی است و همه افراد جامعه را دربرمی‌گیرد. از این رو شاید مؤسسات فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت را به سبب ارتباط با مخاطبان بی‌شمار بتوان عناصر اثرگذاری دانست. به همین دلیل در قالب سوژه «نقش مؤسسات قرآنی در جهاد تبیین» در صحبت با محمدعلی مشهدی، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت راه قرآن استان کرمان، به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.
ایکنا ـ درباره جهاد تبیین چه تعریفی را میتوان ارائه داد و چه استنادهای قرآنی را میتوان برای این کلیدواژه مطرح کرد؟
ابتدا باید مفهوم کلیدواژه‌های تبیین را استخراج و بررسی کنیم. تبیین به معنای روشنگری و بیان حقیقت است. این اولین مرتبه‌ای نیست که مقام معظم رهبری مفهوم و اصطلاح جهاد تبیین را مطرح کرده‌اند، ایشان در سال‌های قبل بارها این تعبیر را به کار برده‌اند. ضمن اینکه واژه تبیین نیز بارها در بیانات ایشان و مباحث متفکران انقلاب اسلامی به کار رفته است.
منظور از جهاد تبیین، برطرف کردن یا زدودن غبار کج‌فهمی، بدفهمی و تحریف‌ها از تعریف‌ها و مفاهیم و معارف انقلاب اسلامی است تا بفهمیم که تحلیل‌‌های نادرست از اتفاقات و جریانات چیست و از آن جلوگیری کنیم. انقلاب اسلامی نتیجه تبیین حضرت امام(ره) بود، واقعیاتی که رژیم منحوس پهلوی آنها را از چشم و فهم مردم دور می‌کرد. به همین دلیل مبنای تفکر اسلامی تبیین است و امتداد آن هم باید تبیین باشد.
حرکت جامعه، در مسیر تعالی و پیشرفت، بدون حضور مردم امکان ندارد و همراهی مردم با انقلاب بدون تبیین ممکن نیست. خدای متعال برای بیان معارف اسلامی و الهی، پیامبرانی را مبعوث کرده است. لذا پیامبران برای تبیین آمده‌اند تا حقایق عالم، وجود انسان، ظرفیت انسان، آن راهی که باید برود تا به سعادت و کمال برسد و... را تبیین کنند. برای قرآن، قریب صد نام بیان شده است که یکی از نام‌ها «هَٰذَا بَیانٌ لِلنَّاسِ»(آل‌عمران/ 138) است. اگر به بیانات رهبر انقلاب توجه کنیم، می‌بینیم که به عنوان یک اسلام‌شناس و معتقد به معارف انقلابی و اسلامی، قصدشان از جهاد تبیین این است که راه و روش انبیا و اولیای الهی را ادامه دهند.
توجه کنید که مهم‌تر از تبیین گسترده، مستند و مستدل بودن است و جوانان امروز سؤالات زیادی دارند که باید پاسخ داده شوند.
ایکنا ـ چرا در این عبارت از واژه جهاد وام‌گیری شده است؟
جهد به معنای تلاش و کوشش جدی است. در اسلام جهاد به معنای تلاش جدی در برابر دشمن است که نمونه بارز آن تلاش نظامی در میدان رزم و جنگ سخت است. ولی این جهاد نه تنها در میدان نظامی اتفاق می‌افتد، بلکه در عرصه‌هایی مثل اقتصاد، فرهنگ و غیره هم به کار می‌رود. چون بعضی از این عرصه‌ها و ابعاد نیاز به تبیین و تلاش جدی دارند. وقتی که در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تربیتی و غیره تلاش جدی کنیم، تبیین به جهاد تبدیل می‌شود و این کار وظیفه همه مخصوصاً علما، اساتید، نخبگان و حتی رسانه‌هاست.
گاهی اوقات ابهام و تردیدی در ذهن مردم ایجاد یا شرایط فتنه‌انگیزی روی می‌دهد؛ مثل اتفاقاتی که در چند روز اخیر در خصوص مرحوم مهسا امینی رخ داد. اگر کسی بخواهد حقیقتی را بگوید، باید متحمل هزینه معنوی شود و صراحتش برای او هزینه خواهد داشت. وقتی که در عرصه‌ای نیاز به جهد، کوشش و پرداخت هزینه‌های معنوی، مادی و حیثیتی داریم، جهاد محسوب می‌شود. عرصه‌های مختلف جامعه را ببینید. گاهی اوقات افرادی به میدان آمده و واقعیاتی را بیان کرده‌اند که باعث هجمه شدید دشمن به آنها شد، اما آنها دست از ملاحظه و محافظه‌کاری برنداشتند و جهاد تبیین را ادامه دادند.
ایکنا ـ موفقیت در عرصه جهاد تبیین نیازمند چه پیش‌نیازهایی است و توجه به چه ضرورت‌هایی اهمیت دارد؟
رهبر انقلاب در کنار کلمه تبیین یکسری واژه‌های دیگری را در سخنرانی‌ها و فرمایشات خودشان به کار برده‌اند که اگر دقت کنیم، می‌بینیم یکسری واژه‌هایی از این دست تکرار می‌شود مثل مطالبه‌گری، تحول، کار فرهنگی، گفتمان‌سازی و... اگر ما این کلمات را در کنار همدیگر قرار دهیم، نتیجه می‌گیریم که تبیین مقدمه‌ای برای اصلاح، تحول و مطالبه درست است. پیش‌نیاز جهاد تبیین این است که ما مطالعه درستی از اتفاقات، بینش درستی درباره حوادث جامعه و دشمن‌شناسی خوبی داشته باشیم. کسانی که می‌خواهند در عرصه جهاد تبیین وارد شوند اگر دشمن‌شناسی قوی‌ای نداشته باشند، مطمئناً به بن‌بست می‌خورند.
بصیرت ولایی یکی از پیش‌نیازهای جدی جهاد تبیین است که اگر با مطالبه‌گری، کار فرهنگی، گفتمان‌سازی و... همراه شود، به معنای عمیق جهاد تبیین خواهیم رسید. جهاد تبیین مخالف محافظه‌کاری است. حقیقتاً اگر بخواهیم در بعضی از عرصه‌ها محافظه‌کار باشیم، نمی‌توانیم جهاد تبیین داشته باشیم، چون گاهی اوقات بیان سخن حق در برابر یکسری جریاناتی که به صورت نادرست در جامعه اتفاق می‌افتد نیاز به از خودگذشتگی دارد. تاکنون صدماتی از این قضیه دیده‌ام. در موضوعاتی که نیاز به جهاد تبیین داشته از دستورات و فرمایشات حضرت آقا گرفته تا مسائل مرتبط با انقلاب حتی از خودی‌های انقلاب توهین‌هایی شنیده‌ایم.
یکی از پیش‌نیازهای بسیار مهم جهاد تبیین محاسبه‌گری و برنامه داشتن و عقلانیت است. انسان نباید ناپخته وارد جهاد تبیین شود. متأسفانه بسیاری از رویکردهای افراد مذهبی احساسی است، در حالی که انقلاب اسلامی ما کاملاً عقلانی است و اگر به گوشه‌ای از فعالیت‌های کشور، نظام و انقلاب نقد داریم، باید بدانیم که با عقلانیت میتوان گفت‌و‌گو و مسائل را برطرف کرد. در آغاز بیانیه گام دوم تأکید می‌شود که انقلاب اسلامی باید بماند، اما اینکه چگونه بماند هم برایشان مهم است، یعنی انقلاب اسلامی استمرار و تقویت خودش را در بستر عقلانیت، منطق و مردم‌سالاری پیش‌بینی کند.
یکی دیگر از پیش‌نیازهای مهم جهاد تبیین، شناخت ظرفیت و منطق مخاطب و باورپذیر بودن مطلبی است که بیان می‌کنیم؛ یعنی استدلالی که ما برای تبیینمان به کار می‌بریم این خیلی نکته مهمی است. گاهی اوقات مطالبی را به بعضی از مخاطبان می‌گوییم که در ظرفیت او نمی‌گنجد. لذا باعث می‌شود آن فرد در برابر حرف‌های ما موضع بگیرد یا اگر منطق مخاطب را در نظر نگیریم، ممکن است به چالش کشیده شویم.
نکته مهم دیگر مردمی بودن تبیین است. جهاد تبیین یک فریضه است که از سوی هرکسی و در هر جایی باید اتفاق بیفتد. اینطور نیست که جهاد تبیین یعنی جلسه‌ای برگزار و عده‌ای را دعوت کنند که ما می‌خواهیم جهاد تبیین انجام دهیم. این تفکر اشتباهی است. جهاد تبیین صورت مردمی دارد و باید از سوی هر کسی و در هر جا اتفاق بیفتد.
ایکنا ـ نهادهای مردمی و مؤسسات قرآنی چگونه می‌توانند در مورد جهاد تبیین مؤثر باشند؟
حدود یکی دو قرن است که گرایش جدیدی در تفاسیر قرآن اتفاق افتاده که متأسفانه بسیاری از مؤسسات قرآنی این گرایش و تأثیر آن را در جامعه نادیده گرفته‌اند و آن «گرایش اجتماعی به تفاسیر قرآنی» است. گرایش اجتماعی یکی از گرایش‌های مهم و تأثیرگذار در دانش تفسیر قرآن کریم در دوره معاصر و یعنی بازگشت به قرآن و تلاش برای درک و فهم مسائل جدید براساس آیات است. این گرایش باعث نهضت بیداری جهان اسلام در سده چهاردهم و پانزدهم قمری شد.
مؤسسات قرآنی می‌توانند با مراجعه به آیات قرآن و درک و فهم جدید از آنها، اصول فکری زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم را از قرآن استخراج کنند و به آنها ارائه دهند.
ایکنا ـ در مورد این گرایش توضیح می‌دهید. آیا در میان تفاسیر موجود میتوان به موردی به عنوان مرجع اشاره کرد؟
روی یکسری مباحث کار شده است. اگر به پیشینه این گرایش نگاه کنیم، می‌بینیم که سیدجمال‌الدین اسدآبادی با نگرش و اعتقاد به این اصل فعالیت‌های خود را شروع کرد. قرآن منبع معارف اسلامی و معجزه جاودان پیامبر اکرم(ص) است که از هرگونه تحریفی مصون مانده است. از آنجا که قرآن منبع اساسی دین و ایمان هر مسلمانی است، شناخت آن اهمیت والایی دارد.
به جمله‌ای از فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان الرومی اشاره می‌کنم که در کتابش با عنوان «بحوث فی اصول التفسیر و مناهجه» بیان کرده است. او می‌گوید که قرآن دربردارنده نحوه درمان امراض اجتماعی و مشکلات سیاسی است. البته بهاء‌الدین خرمشاهی هم در این زمینه فعالیت کرده و سیده‌فاطمه حسینی میرصفی نیز کتابی به نام «گرایش اجتماعی در تفاسیر قرآن کریم» دارد که در آن جریان‌های اجتماعی را تفسیر کرده است و مبانی گرایش اجتماعی آنها را معرفی و نیز حوزه‌های مختلف تفسیر و گرایش را بیان می‌کند و کتاب مفیدی است.
ایکنا ـ آیا باید برای مؤسسات پروژه‌های جدیدی تعریف شود یا فعالیت‌های روزمره آنها را میتوان جهاد تبیین دانست؟
این نگاه جدید به مسائل سیاسی و اجتماعی نگاهی است که سابقه زیادی ندارد. یکی دو قرن است که رواج دارد و نتایج خوبی داشته است. آنچه در کلاس‌های قرآنی به ویژه در بحث تفسیر استفاده می‌کنیم معمولاً به تفاسیری برمی‌گردد که از نیمه اول قرن دوم شروع شده و ادامه داشته است.
جهاد تبیین در کلاس‌های روزمره اتفاق نمی‌افتد، مگر اینکه نگاه دیگری به آیات قرآن داشته باشیم. امروزه نیازها و ابعاد اجتماعی، تربیتی و حل مشکلات جامعه باید از طریق آموزه‌های قرآنی اتفاق بیفتد. مهم‌ترین ویژگی قرآن این است که در سرتاسر شئونات زندگی انسان دخیل است. ما می‌گوییم قرآن معجزه‌ای جاویدان است، زیرا در تمام ساختار زندگی انسان نقش هدایت را برعهده دارد.
جهاد تبیین را به معنای روشنگری و بیان حقیقت می‌دانیم و باید از قرآن نمونه‌هایی را بیاوریم. اگر به این مسئله اعتقاد داشته باشیم که قرآن نمونه‌هایی را برای زندگی اجتماعی امروز ما دارد، باید آنها را استخراج و استفاده کنیم و پروژه‌های جدیدی مخصوصاً برای درک مفاهیم، تفسیر در کلاس‌هایی که از سطح روخوانی و روان‌خوانی بالاتر هستند اتفاق بیفتد تا به جهاد تبیین در مؤسسات قرآنی دست یابیم.
ایکنا ـ همان‌طور که اشاره کردید در جهاد تبیین محتوا اهمیت بسیاری دارد. به نظر شما محتوا باید از طرف چه کسی یا کسانی تهیه شود؟، چرا که یکدست نبودن آن می‌تواند خللی را در اهداف جهاد تبیین وارد کند.
لایه اساسی مخاطبان تبیین، نخبگان و مسئولان هستند، یعنی در مواجهه با نخبگان، مسئولان، روشنفکران، عالمان دینی و کسانی که در مسند هدایت قرار دارند و مردم به آنها به عنوان الگوهای جامعه نگاه می‌کنند، جهاد تبیین ارزش بسیاری دارد. محتوای جهاد تبیین باید اثربخش باشد. در اثربخشی آن باید به نکاتی دقت کرد، مثلاً فضای تعاملی و اعتمادآمیز مبتنی بر اندیشه‌ورزی بسیار اثرگذار است. اگر ما تبیین را رسالتی بدانیم که همه باید انجام دهیم، باید محتوای گوناگونی را به مخاطبان ارائه دهیم و کسانی که در عرصه‌های علمی و پژوهشی فعالیت می‌کنند، باید محتوای مختلف را برای منطق‌های متفاوت با استدلال‌های درست آماده کنند و در اختیار کسانی قرار دهند که مسئولیت بیان این محتوا را برعهده دارند.
ایکنا ـ سخن پایانی.
صدور بیانیه گام دوم را که در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی در سال 97 ارائه شد، بزرگترین جهاد تبیین می‌دانم. ایشان جهاد تبیین را مطرح و خودشان اولین نمونه را انجام دادند. ایشان در گام دوم انقلاب در مورد دفاع از حق، افشای طراحی‌های پیچیده‌ای که دشمنان انقلاب و اسلام مطرح می‌کنند صحبت کرده‌اند. در پایان از کسانی که جهاد تبیین انجام می‌دهند می‌خواهم که نگاه ویژه‌ای به بیانیه گام دوم انقلاب داشته باشند و آن را موضوع مهمی در راستای جهاد تبیین بدانند.
لیلا شرف
انتهای پیام
