دستور خداوند به انسان‌ برای کنشگری محیط زیست + فیلم

پس از چندین دهه تقابل و سوء استفاده گسترده بشر از محیط زیست و برتری این تفکر در جهان که به هر نحو باید از محیط زیست در جهت توسعه استفاده کرد، بشر بالاخره متوجه عواقب بسیار خطرناک صدماتی که به محیط زیست وارده کرده، شده است. 

تشکیل نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های مردمی متعدد برای حفاظت از محیط زیست و امضای توافق‌نامه‌های بین‌المللی متعدد(اگرچه بسیاری از دولت‌ها به این تعهدات پایبند نیستند) نشان دهنده توجه جهانی به مراقبت از محیط زیست است؛ اما نگاه اسلام به محیط زیست چگونه است؟ آیا اسلام در قبال محیط زیست سکوت کرده یا آموزه‌هایی در این زمینه دارد که متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته است؟

خبرگزاری ایکنا در راستای عمل به وظیفه اطلاع‌رسانی در حوزه دینی و برای دریافت پاسخ‌ به این سؤالات درس‌گفتارهای «محیط زیست در اسلام» را با ارائه حجت‌الاسلام سلمان بهجتی‌اردکانی، پژوهشگر محیط زیست در اسلام طی ۱۳ قسمت تهیه کرده و در معرض مطالعه و آگاهی مخاطبان قرار می‌دهد.

هفتمین بخش از این درس گفتار در خصوص «آبادی زمین» است که در ادامه با هم آن را می‌بینیم و می‌خوانیم.

خداوند در آیه 61 از سوره مبارکه هود می‌فرماید: «هوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا» یعنی خداوند شما را از زمین آفرید و آباد ساختن زمین را از شما طلب کرد. برخی از مفسران فرموده‌اند که این آیه در واقع به انسان امر کرده و دستور می‌دهد که برای آباد کردن زمین فعال باشند، به پا خیزند و کنشگر باشند. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که ما چگونه در راستای آبادانی زمین قدم برداریم و زمین را آباد کنیم و بهترین راه و بارزترین مصداق برای آباد کردن زمین چه چیزی است؟

من به پنج تفسیر برای درک معنی این آیه مراجعه کردم اگرچه نظرات مختلفی در رابطه با این آیه وجود داشت اما در هر پنج تفسیر یک عنصر مشترک وجود دارد و آن اینکه همگی به اتفاق بر این نکته تأکید داشتند که بهترین راه برای آباد کردن زمین کاشت درخت است.

وقتی به ادبیات فقه مسلمانان مراجعه می‌کنیم وقف محیط زیستی، نذر محیط زیستی و صدقه محیط زیستی وجود دارد و همیشه وقف‌‌هایی برای درخت‌کاری، آبیاری و مراقبت از درختان انجام شده است. نذر برای محیط زیست هم یک نذر شرعی است و باید به آن ملتزم و پایبند بود.

مثلاً کسی نذر می‌کند که اگر بیمار من خوب شد پنج اصله نهال زیتون می‌کارم؛ به این نذر، نذر مشروط می‌‌گویند و اگر بیمار خوب شد، این نذر باید ادا شود. البته می‌توان نذر کرد که 10 اصله نهال زیتون می‌کارم تا مشکل من حل شود(این نذر غیر مشروط است).

پس در اسلام نذر برای محیط زیست امری مجاز، مشروع، دینی و قابل ستایش است. همچنین صدقه محیط زیستی معمول بوده است. ما گاهی فکر می‌کنیم صدقه دادن صرفاً بذل و بخشش مالی است، در حالی که در روایات آمده است که آبرسانی به گیاهان و درختان هم صدقه محسوب می‌شود و آثار و برکات صدقه را برای صدقه دهنده به دنبال دارد.

در تفاسیری که مطرح کردم، علاوه بر کاشت درخت، آبرسانی به گیاهان، حفر چاه و قنات هم مطرح شده است. البته در عصر کنونی که با کمبود آب و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی مواجه هستیم، حفر چاه و استفاده از آب‌های زیرزمینی باید کاملاً حساب شده و ضابطه‌مند باشد. 

امیدوارم بتوانیم به این دستورات الهی برای آبادانی زمین ملتزم باشیم و خودمان را پایبند و مسئول بدانیم.