والدین چه سبکی را برای تربیت فرزندان برگزینند

خانواده فقط حضور تعدادی از افراد در یک فضای فیزیکی و در کنار یکدیگر نیست، بلکه یک سیستم اجتماعی و فرهنگی است که اعضای آن براساس قواعد و مقررات در کنار یکدیگر و برای رسیدن به هدف یا اهداف مشترک نقش‌های خاصی را عهده‌دار هستند. نهاد خانواده به قدری حائز اهمیت است که محیط سالم یا ناسالم آن تأثیر عمیقی در پرورش فضائل اخلاقی، یا رشد رذائل دارد؛ به گونه‌ای که باید سنگ زیربنای اخلاق انسان در خانواده بنا نهاده شود. توجه به زندگی انسان‌های موفق و متعالی نشان می‌دهد خانواده در توفیق آنها نقش‌آفرین بوده است.

قرآن کریم در آیات متعدد به جایگاه خانواده پرداخته و به پیوند خانوادگی، احترام و اکرام پدر و مادر و توجه به تربیت فرزندان تأکید کرده است؛ چراکه جامعه بزرگ انسانی از واحد‌های کوچکتری به نام «خانواده» تشکیل شده است و برآیند خانواده‌ها، جامعه را خواهد ساخت؛ بنابراین توجه به امر فرزندپروری ضروری است.

در این راستا خبرگزاری ایکنا با حجت‌الاسلام ابراهیم اخوی، مدرس حوزه و دانشگاه و دکترای روانشناسی به گفت‌وگو پرداخته است. وی در این مجال نکات مهمی درباره فرزندپروری را تبیین کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

ایکنا ـ والدین برای اینکه بتوانند خانواده سالم و موفقی داشته باشند و فرزندان خوبی تربیت کنند، چه شیوه‌ای را برگزینند؟

تربیت متعادل زمانی شکل می‌گیرد که والدین زندگی متعادلی داشته باشند؛ والدینی که نیاز‌های خود را فراموش کرده‌اند، نمی‌توانند تربیت موفقی را رقم بزنند. مادری که می‌گوید من همه موفقیت‌هایم را تعطیل کرده‌ام و فقط می‌خواهم فرزندانم را تربیت کنم، در امر تربیت با چالش‌های زیادی برخورد خواهد کرد. چرا که وقتی والدین روحیه خوبی داشته باشند، تربیت خوبی نیز خواهند داشت. روحیه خوب نیز از یک زندگی متعادل برمی‌آید که همه نیاز‌های والدین در آن دیده و تأمین شده است.

وقتی والدین مراقبت کافی از خود نداشته باشند، توان والدگری آنها ضعیف خواهد شد. فرض کنید، یکی از والدین چند روز مریض باشد، آیا آنها در این شرایط می‌توانند به وظایف مادری و پدری خود عمل کنند؟ قطعاً پاسخ منفی است. همین مثال را به سایر بخش‌های زندگی نیز می‌توان تسری داد. وقتی والدین نمی‌توانند آرام باشند یا از زندگی خود راضی نیستند، وقتی زمینه‌های زندگی به گونه‌ای نیست که احساس پیشرفت در آنها ایجاد کند و یا زندگی بر مدار تکرار و روزمرگی پیش می‌رود، بنابراین برای تربیت فرزندان نیز انگیزه‌ای نخواهند داشت.

ایکنا ـ رابطه والدین با هم چه تأثیری در تربیت فرزندان دارد؟ 

والدین مانند پاوربانک برای فرزندان هستند، وقتی والدین پر از انرژی هستند، می‌توانند انرژی منتقل کنند. در والدگری چه در نقش مادر چه در نقش پدر، نیاز به رابطه مناسب، احساس ارزشمندی و دیده شدن وجود دارد تا بتوانند در نقش والدگری پویا و فعال باشند. والدینی که نسبت به زندگی احساس خوبی ندارند و شرایط زندگی برای آنها مطلوب نیست، این حال بد را به فرزندان نیز منتقل می‌کنند. نمی‌توانیم برای خوب بودن، نقش بازی کنیم؛ چراکه فرزندان با واقعیت شخصیت ما رشد می‌کنند نه آنچه به نمایش می‌گذاریم.

ایکنا ـ در تربیت فرزندان باید چه سبک و شیوه‌ای را برگزینیم تا فرزندان ما نیز در آینده بتوانند پدر و مادر‌های موفقی باشند؟

سبک‌های فرزندپروری براساس دو محور چیده شده است؛ محور اول میزان حمایت، پاسخگویی و رسیدگی والدین به فرزندان است و محور دوم، انتظار و توقعی است که والدین از فرزندان خود دارند. برای توفیق در امر تربیت باید این دو محور به موازات هم پیش برود. کم توجهی یا توجه بیش از اندازه به یکی از محورها، والدین را در تربیت فرزندان دچار مشکل خواهد کرد.

والدینی که از فرزندان خود حمایت می‌کنند، اما توقعی از آنها چه در امر مشارکت و چه انجام رفتار شایسته ندارند، جزء والدین سهل‌گیر بوده و فرزندان آنها ضعیف خواهند بود. در واقع این فرزندان قانون‌پذیری کمتری خواهند داشت. والدینی که فقط از فرزندان خود توقع دارند و در رسیدگی به آنها و یا حمایت از آنها کم‌توجهی می‌کنند نیز فرزندانی با اعتماد به نفس کمتر خواهند داشت.  

والدینی که نه حمایت می‌کنند و نه توقعی از فرزندان خود دارند، در واقع به فرزندان خود می‌گویند؛ تو در مدار زندگی ما نیستی و ما کار‌های مهمتری داریم، این فرزندان هم از لحاظ شخصیتی ضعیف خواهند بود.

بهترین والدین، والدینی هستند که هم حمایت می‌کنند و هم توقع دارند. وقتی هر دو محور در مسیر رشد باشد، فرزندان این خانواده با اعتماد به نفس، پیشرفت و انگیزه قوی برای بالندگی پیش خواهند رفت. این فرزندان از لحاظ اجتماعی مؤدب، مسئولیت‌پذیر، اهل مدارا کردن، قدرت تعامل بالا و اثرگذار خواهند بود.

ایکنا ـ توصیه تربیتی قرآن در زمینه فرزندپروری چیست؟

در قرآن کریم نمونه‌های بسیاری از تربیت یافتگان وجود دارد که ویژگی‌های مطلوبی نظیر خدامحوری، خویشتنداری، آراستگی به فضایل اخلاقی، پندپذیری و ... دارند که در این راستا به آسیب‌های تربیتی همچون تبعیض عاطفی میان فرزندان، نقش تخریبی مادر در شکل‌گیری منفی شخصیت فرزند و ... نیز پرداخته شده است. از جمله الگو‌هایی که قرآن معرفی می‌کند، ایراهیم و اسماعیل، یعقوب و یوسف، یحیی و زکریا و ... است. در آیه ۱۰۲ سوره صافات که درباره حضرت ابراهیم و اسماعیل است، نشان می‌دهد؛ اسماعیل اسوه ایمان‌آوری و تسلیم در برابر امر خداوند است و پدر را فارغ از نقش پدری، به عنوان پیامبر خود پذیرفته است و به گفته‌های او باور قطعی دارد.

قرآن کریم بعد از معرفی لقمان و مقام علمی و حکمی او به نخستین اندرز وی اشاره کرده است؛ «به خاطر بیاور هنگامی را که لقمان به فرزندش، در حالی که او را موعظه می‌کرد؛ گفت: پسرم هیچ چیز را شریک خدا قرار نده که شرک ظلم عظیمی است.» بنابراین حکمت لقمان ایجاب می‌کند که قبل از هر موضوعی به سراغ مسئله عقیدتی یعنی «توحید» برود؛ چراکه اساس همه حرکت‌های صحیح و سازنده است. 

نکته مهم دیگر در قرآن تکریم است، یکی از شیوه‌های تربیتی در قرآن شخصیت دادن به افراد است. نکته مهم دیگر موعظه است که از پند‌های لقمان می‌توان بهره برد. همچنین درخواست یاری از خداوند و دعا برای موفقیت در پرورش فرزندان صالح و برخوردار شدن از این نعمت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد که در آیات متعدد به این نوع خواسته‌ها از سوی انبیا الهی برمی‌خوریم. 

گفت‌وگو از سمیه قربانی