ظرفیت‌های کتاب در انتقال فرهنگ عاشورا به کودک و نوجوان

 

 

 

 

هر محصول فرهنگی قابلیت‌هایی دارد که دیگری ندارد، یعنی فیلم قابلیت‌هایی دارد که کتاب ندارد و کتاب قابلیت‌هایی دارد که فیلم ندارد؛ یا درس‌گفتار قابلیت‌هایی دارد که هیچ یک از این موارد ندارد. نقاشی، عکاسی، سینما و ... نیز همینطور است. هر یک از ابزار‌ها نوعی از بیان و ظرفیت‌های تربیتی را دارند که دیگری ندارد. یکی از ویژگی‌های کتاب این است که زمان گفت‌وگو با کتاب دست خواننده است و می‌تواند روی عبارت‌ها تأمل و تمرکز کند، آن را چندین بار بخواند، تکرار و مقایسه کند. می‌تواند موضوع آن را به گفت‌وگو بگذارد، مباحثه کند و این کمک خوبی است که مخاطبان بتوانند از جنبه‌های مختلف آگاهی‌های خود را در حوزه‌های مختلف تکمیل کنند. البته برای مخاطبان کودک و نوجوان شاید قدری متفاوت باشد و در این زمینه والدین نقش مؤثری دارند و می‌توانند هدایتگر و مشاور خوبی برای فرزندان خود باشند.

 

همواره کتاب جایگاه مهمی داشته است و بسیاری از فیلم‌ها، تئاترها، نقاشی‌ها و ... از روی کتاب یا اقتباس از آن ساخته و تولید می‌شوند و از گذشته تاکنون به عنوان یک ابزار آموزشی و تربیتی مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از نکات مهم در رابطه با کتاب، محتوای آن است، لزوماً همه کتاب‌های با محتوای دینی ممکن است دارای ظرفیت‌های تربیتی نباشد و از این نظر باید به محتوای کتاب هم توجه شود تا برای کودکان و نوجوانان مفید واقع شود.

 

کتاب‌ها بسته به نوع بیان و محتوا می‌تواند در اختیار مخاطبان کودک و نوجوان قرار گیرد، یعنی ما می‌توانیم کتاب شعر، داستان، پرسش و پاسخ، علمی و ... با موضوع دینی و عاشورایی داشته باشیم و برای همه انواع سلیقه‌ها می‌تواند کتاب ویژه آنها را تهیه کنیم، بنابراین کتاب صرفاً در انحصار یک قالب نیست، برخی از مخاطبان ممکن است علاقه‌مند به داستان، شعر یا قالب دیگری باشند، اما مسئله مهم توجه به ظرفیت ذهنی و زبانی آنهاست که باید رعایت شود.

 

 

با توجه به اینکه نویسنده‌ها در تأمل درباره عاشورا، کربلا، امام حسین(ع) و ... وقت چندانی را صرف نمی‌کنند تا با تحقیق، تأمل و ... اثر مناسبی را به کودکان و نوجوانان عرضه کنند، از این رو محصول با کیفیت اندکی را در این زمینه شاهد هستیم. عاشورا پیچیدگی‌های تاریخی، اعتقادی، کلامی و فلسفی دارد که پرداختن به آن برای کودکان و نوجوان قدری دشوار است و شاید این سختی‌هاست که نویسنده‌ها از ورود به آن ترس دارند و یا نمی‌خواهند خود را درگیر چنین موضوعاتی کنند و آثاری هم که تولید شده است، اغلب قطعاتی از مقتل‌ها را شامل می‌شود که روایت کرده‌اند؛ از این رو چندان نتوانسته‌اند به این مسئله بپردازند.

 

امروزه در بازار نشر ایران کمتر کتابی را می‌توان یافت که هدفمند، هوشمند و اثرگذار باشد، در حالی که با توجه به سن مخاطبان کودک و نوجوان، کتابی برای آنها مفید و مؤثر خواهد بود که متناسب با اهداف آموزشی و تربیتی آنها باشد و کمتر نویسنده‌ای این مسائل را مورد توجه قرار می‌دهد. برخی معتقدند به دلیل همین پیچیدگی‌های موضوعی چون عاشورا نمی‌توان آن را برای کودکان بیان کرد، در حالی که الگوهایی که در واقعه عاشورا حضور داشتند، می‌توانند برای کودکان مورد توجه قرار گیرند و لازم نیست همه اتفاقاتی که در این واقعه افتاده است را برای آنها بیان کرد.

 

 

هر یک از قالب‌ها دارای ظرفیت‌های هنری، بیانی و... بسیاری هستند که بستگی به نوع پرداختن به این مسئله برای کودکان دارد، به طور مثال حمیدرضا برقعی، شاعر است و شعر‌های گوناگونی درباره مفهوم عاشورا سروده است، اما شعرهایش متفاوت است و عمقی‌تر به هر مسئله‌ای می‌پردازد. یعنی مطالعه یک صفحه شعر برقعی با مطالعه یک صفحه از کتاب «الغدیر» برابری می‌کند. بنابراین شاعر و نویسنده‌ای شعری می‌سراید، مطلبی می‌نویسد، داستانی روایت می‌کند و ... اهمیت دارد، زاویه ورود به موضوع را باید بداند و در این زمینه تأمل بیشتری کند، تا اثری که به دست مخاطبان کودک و نوجوان می‌دهد مؤثر باشد و بتواند ذهن این مخاطب را روشن کند.

 

برای گروه سنی کودک، رنگ‌آمیزی و یا تصویرگری حتی تصویرگری صرف که کتاب بدون متن است، می‌تواند مفید و با هدف آموزشی باشد؛ چراکه بخش زیادی از آموزش در کتاب کودک به تصویر برمی‌گردد و متن سهم اندکی دارد، بنابراین باید توجه شود که تصویرگری در کتاب‌های کودک و نوجوان با دقت فراوانی انجام شود، چراکه تصویر تأثیر زیادی بر آنها می‌گذارد. برای گروه سنی نوجوان نیز نثر ادبی و داستان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه نسل نوجوان امروز از نظر ذائقه و زبان تغییر کرده‌اند و مهم است که بدانیم با چه زبانی با آنها سخن بگوییم و از چه زاویه‌ای به موضوع مهم عاشورا و امام حسین(ع) بپردازیم. 

 

 

وظیفه والدین است که در رابطه با انتخاب کتاب برای فرزندان خود تحقیق کنند و مشاوره بگیرند و این مشاوره می‌تواند از معلم، نویسنده، مجموعه رشد آموزش و پرورش و ... و یا کتاب‌هایی که در جشنواره‌های گوناگون انتخاب می‌شوند باشد. البته نیاز است کتاب‌های با مفاهیم دینی برای آنها رده‌بندی شود و والدین و حتی مخاطبان بتوانند به راحتی به کتاب مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.