ظرایف تعزیه مخاطب خارجی را جذب می‌کند
جواد انصافی گفت: تازگی و ظرایف تعزیه به‌راحتی مخاطب خارجی را جذب خود می‌کند و هرگاه گروهی از تعزیه به کشورهای اروپایی رفته‌اند مردم از آن استقبال وسیعی کرده‌اند.
تعزیه هنری ویژه است که قواعد اجرایش را در نمایش غربی نمی‌توان مشاهده کرد برای همین وقتی تعزیه در کشورهای اروپایی اجرا می‌شود از آن استقبال می‌شود. این خصیصه می‌تواند اهرمی باشد تا این هنر را به دیگر کشورها صادر کنیم.
خبرنگار ایکنا پیرامون این موضوع، با کارشناسان فن این حوزه گفت‌وگوهایی انجام داده که در هشتمین گام با جواد انصافی؛ بازیگر، کارگردان و نویسنده و پژوهشگر هنرهای نمایشی و تعزیه همراه شده‌ایم.
ایکنا – بحث اصلی ما در این مصاحبه‌ها پیرامون ظرفیت‌های صدور تعزیه است. به عنوان فردی که در حوزه نمایش‌های آیینی فعالیت ویژه دارید آیا تعزیه در زمان حال نسبت به گذشته رشد کیفی داشته یا خیر که همگام با هنر روز جهان و قابل صدور باشد؟
قاجار بهترین دورانی است که برای تعزیه می‌توان متصور شد. در آن زمان تعزیه به شکلی فاخر اجرا می‌شد. «تکیه دولت» از طرف ناصرالدین‌شاه ساخته شد. در زمان فتحعلی شاه نیز زنان تعزیههای مخصوص به خود را داشتند بنابراین اگر قیاسمان زمان قاجار باشد، نه پیشرفتی نداشته‌ایم اما اگر این قیاس زمان پهلوی باشد شاهد رشد محسوسی بوده‌ایم. در زمان طاغوت، تعزیه هنری مذموم شمرده می‌شد و به حاشیه رانده شده بود به‌نحوی‌که تنها در روستاها و شهرهای کوچک شاهد اجرای آن بودیم.
درباره اهمیت تعزیه در دوران قاجار به ویژه در زمان ناصرالدین‌شاه همین اندازه بگویم گاهی مواقع شاهد اجرای جشنواره تعزیه بودیم چراکه از شهرهای دیگر نیز برای اجرای تعزیه به پایتخت می‌آمدند. منظور از این مقدمه این است در آن ایام برخی مواقع تعزیه برای مهمانان خارجی هم اجرا می‌شد و از همان زمان، قدم‌های نخستین برای معرفی و صدور تعزیه برداشته شد.
در این هنر رنگ‌ها هم برای خود معنا و مفهوم دارند. در تعزیه سبزها اولیاخوان هستند. قرمزها اشقیا و زرد‌ها افرادی خنثی هستند که در ادامه راه خود را تغییر می‌دهند. بهترین مثال برای رنگ زرد «حر» است. او ابتدا در سپاه دشمن بود اما در ادامه به سپاه امام حسین (ع) پیوست و در نهایت به شهادت رسید. نکته دیگری که به زیبایی بصری تعزیه افزوده و آن را برای خارجیان جذاب می‌کند موسیقی است. در تعزیه اولیا یا اشقیا برای خود ردیف موسیقی خاص دارند. این عامل یک نظم ویژه به تعزیه می‌دهد که در دیگر اشکال هنر کمتر شاهد آن هستیم.
ایکنا – با توجه به ظرفیت‌هایی که برای تعزیه وجود دارد آیا این هنر می‌تواند به دیگر کشورها به ویژه کشورهای مسلمان صادر شود؟
این اتفاق اگر با حمایت مسئولان همراه باشد قابل دستیابی است زیرا تازگی و ظرایف ناگفته‌ای که در تعزیه می‌بینیم به‌راحتی مخاطب خارجی را جذب خود می‌کند. این اتفاق بارها رخ‌داده است و هرگاه گروهی از تعزیه به کشورهای اروپایی رفته‌اند مردم و هنرمندان آن کشور استقبالی وسیعی از آن به عمل آورده‌اند. این اتفاق به شدت بیشتری در کشورهای مسلمان می‌تواند رخ دهد اما همان‌گونه که گفتم نحوه ارائه آن اهمیت دارد.
ایکنا – چرا برخی از هنرمندان خارجی نظیر «پیتر بروک» لب به تحسین تعزیه گشوده‌اند؟
شبیه‌خوانی چه از نوع سوگواری آن باشد و چه از نوع شادی‌آور، تکنیکی را مورد استفاده قرار می‌دهد که مشابه آن را در کتاب «برشت» هم می‌توان مشاهده کرد. این بهره‌گیری را برشت خود معترف بوده و گفته که در کارهایش از تئاتر شرق الهام گرفته است. برای مثال در تعزیه دیواری بین بازیگر و تماشاگر وجود ندارد حتی در برخی مواقع تماشاگران با بازیگران، روی صحنه همراهی می‌کنند. این خصیصه مورد تأکید برشت نیز است. نکته دیگر به فاصله‌گذاری مربوط می‌شود که در تعزیه وجود دارد. در بخشی از تعزیه، وقتی شمر می‌خواهد سر امام حسین (ع) را از تن جدا کند خود بلند فریاد می‌زند؛ بر شمر لعنت. در اینجا بازیگر به مخاطب می‌گوید من تنها بازیگر نقش هستم وگرنه تمام عشقم امام حسین (ع) است. این ظریف‌کاری‌ها در تعزیه از جمله موضوعاتی است که باعث شده بسیاری از هنرمندان خارجی با دیدن تعزیه جذب آن شوند.
ایکنا – آیا غلوهایی که در تعزیه وجود دارد روی کیفیت کار تأثیر منفی می‌گذارد؟
غلو بخشی ویژه‌ای از تعزیه را شکل می‌دهد و این موضوع به‌هیچ‌وجه تأثیر منفی روی کیفیت ندارد چون جنس این نمایش ایرانی به نحوی است که این اغراق‌ها را طلب می‌کند. البته غلو بیشتر در تعزیههای مضحک دیده می‌شود.
ایکنا - در سال‌های اخیر شاهدیم در برخی تعزیه‌ها از فرهنگ و اسطوره‌های ایرانی در تعزیه استفاده شده است؟ آیا قادریم از تعزیه به عنوان ابزاری در جهت اشاعه فرهنگ ایرانی بهره ببریم؟
همان‌گونه که در سؤالتان آمده در تعزیههای امروز برخی اسطوره‌ها و مثال‌های ایرانی دیده می‌شود. این امر اتفاقی پسندیده است زیرا نزدیکی شیعه با ایرانیان را نشان داده و سبب جذابیت بیشتر می‌شود. پس اگر به شکل صحیحی از آموزه‌های ایرانی استفاده شود تعزیه می‌تواند ابزاری در جهت اشاعه فرهنگی ایرانی هم باشد.
بیشتر بخوانید:
نکته پایانی. اگر به دنبال جهانی کردن تعزیه هستیم نباید نگاهی کالایی به آن داشته باشیم و فکر کنیم، بلکه باید روی کیفیت کارمان توجه داشته باشیم. همچنین باید در موقعیت‌های مختلف تعزیه را در کشورهای دیگر هم به نمایش دربیاوریم. در این میان صداوسیما هم می‌تواند با برنامه‌های حمایتی خود به ویژه نشان دادن تعزیه به رونق این هنر کمک کند.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
