لزوم توجه به بهزیستی دیجیتال خانواده

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ چهارمین دوره نشست ملی فعالان سواد فضای مجازی صبح چهارشنبه 11 مهرماه با حضور فعالان و کنشگران حوزه فضای مجازی در مجموعه فرهنگی باغ زیبا آغاز شد.

بهاره نصیری، دبیر پنل «کودک و خانواده در فضای مجازی» در چهارمین دوره نشست فعالان سواد فضای مجازی کشور با اشاره به بخش‌های گوناگون این پنل گفت: این پنل در چهار بخش معرفی سکوهای تخصصی کودک، رده‌بندی سنی استفاده از انواع محتوا در ففضای مجازی، مدیریت مصرف شبکه‌های اجتماعی در خانواده و معرفی ابزارهای نظارت والدین در فضای مجازی ارائه می‌شود. این مباحث می‌تواند مؤثر و سازنده باشد و جای انجمن اولیا و مربیان و مدیران مدارس را خالی می‌بینم و امیدوارم این نشست ضبط شده و محتوای آن به اطلاع مدیران مدارس و انجمن اولیا و مربیان برسد. 

وی با اشاره به موضوع خانواده دیجیتال گفت: با توجه به تحولات سبک زندگی با یکسری کلیدواژه‌هایی مانند خانواده دیجیتال مواجه هستیم که باعث تغییر سبک زندگی خانواده‌ها شده است و آنها می‌توانند به تولید، توزیع و تکثیر پیام‌ها بپردازند و این مسئله تغییرات تکنولوژیکی و زندگی را به همراه دارد و این موضوع یک فرآیند جهانی است و در هر کشوری متناسب با فرهنگ هر کشور ‌می‌تواند تجربه متفاوتی داشته باشد.

نصیری ادامه داد: این تغییرات تکنولوژیک منجر به از دست رفتن فر‌صت‌ها و نادیده گرفتن تهدیدهایی می‌شود که نیاز است در این نوع زندگی به ملزوماتی توجه شود که از جمله این ملزمات می‌توان به بهزیستی دیجیتال اشاره کرد. یعنی اینکه یک خانواده باید بداند چگونه می‌تواند از این فرصت‌ها استفاده کند تا زندگی بهتری داشته باشد.

در ادامه پنل، مجید شفیعی از مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی با اشاره به محتوا و خدمات مناسب کودکان و نوجوانان در فضای مجازی گفت: سواد فضای مجازی، ابزار استفاده سالم و ایمن از فضای مجازی است و بخشی از این سواد مربوط به تعامل اولیا با کودک در تنظیم استفاده و رفع نیازهای کودک از فضای مجازی است. برای مواجهه فعال و اعمال سواد رسانه‌ای که اولیا وظیفه جدی در این زمینه دارد، باید شناخت مناسبی از نیازهای کودک داشته باشند، عمده نیازهای کودک شامل آموزش، بازی و سرگرمی، خدمات عمومی، ابزارهای کاربردی، رفع کنجکاوی و تعامل و ارتباط با دوستان و تولید محتوا است که اولیا برای رفع این نیازها باید در ابتدا محتوای مناسب این قشر را بشناسند.

صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی

وی افزود: والدین باید ابزار کنترل نصبی را بشناسند. از سوی دیگر کنترل‌های پلتفرمی نیز در راستای صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی از سوی پلتفرم‌ها انجام می‌شود؛ اما همراهی و آموزش در حوزه توجه انتقادی به تبلیغات در برنامه‌ها، حفظ حریم خصوصی، ایمنی و امنیت در فضای مجازی، ردپای دیجیتال و حفاظت از داده‌ها و تناسب محتوا با سن و فرهنگ را به کودکان و نوجوانان آموزش دهیم.

شفیعی در ادامه يكسری از سایت‌ها و اپ‌های مناسب از نظر محتوایی را معرفی کرد و گفت: تارنماها و برنامه‌های مرتبط با آموزشگاه‌ها و مدارس طراحی شده است که بی‌خطر هستند و کودکان و نوجوانان می‌توانند از آنها استفاده کنند. سکوها، تارنماها و نرم‌افزارهای داخلی که به صورت تخصصی محتوا و ویدئوهای آموزشی در اختیار کودکان و نوجوان قرار می‌دهند، شامل فیلیمو مدرسه، فرادرس، مکتب خونه و ... است. در حوزه بازی نیز اپ استورهای اناردونی، بازار، مایکت چارخونه درسا و ... در راستای رده‌بندی سنی است و اغلب مخاطبان کودک و نوجوان از آن استفاده می‌کنند. اگر آنها می‌خواهند فیلم و سریال ببینند، نماوا و فیلیمو و اغلب اپ‌های دیگر کارهای خوبی در راستای رده‌بندی انجام داده‌اند که می‌تواند مورد توجه والدین نیز باشد. در رابطه با شبکه‌های اجتماعی نیز استفاده از آن برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد نمی‌شود.

سیدآرش وکیلیان، مدیرکل فرهنگی و اجتماعی توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی در این بخش به نظام رده‌بندی سنی، خدمات و محتوا برای برای کودک و نوجوان پرداخت و گفت: هنوز به الگوی مناسب در کنترل و نظارت بر محتوا نداریم، یکی از رویکردها رگولاتوری است و صدا و سیما یک الگوی محوری مناسب است و سکوها می‌توانند از آن استفاده کنند. یکی از چالش‌های رگولاتوری سکومحور، تعارض منافع است و به نظر می‌رسد الگوی کارگزارمحور مناسب است که ترکیبی از دو الگوی یادشده است و مهمترین چالش آن فقط تأمین منابع مالی آن است. 

وی در ادامه به برنامه اقدام در این زمینه اشاره کرد و افزود: در گام اول ترویج چارچوب اولیه تهیه شده توسط وزارت ارشاد و سایر سازمان‌ها و نهادها، هماهنگ‌سازی رگولاتوری در رده‌بندی سنی، جلب مشارکت عمومی برای رده‌بندی آثار و به‌کارگیری رده‌بندی در سکوها به صورت داوطلبانه توصیه می‌شود.

وکیلیان ادامه داد: کندی در زمینه وضع قوانین و مقررات در حوزه حمایت‌های اجتماعی، ضعف در تعامل هم‌افزا میان نهادهای دولتی و غیردولتی، ضعف در مدل اقتصادی مطلوب برای کسب و کارها و ... از چالش‌های اصلی زیست بوم کودک و نوجوان محسوب می‌شود.

در بخش دیگری از این پنل به معرفی سایت و اپ کدومو، ایمینو و کالج‌ساز پرداخته شد.

حسین امامی، دکترای علوم ارتباطات و مدرس دانشگاه در بخش دیگری از پنل «کودک و خانواده در فضای مجازی» در چهارمین دوره نشست ملی فعالان سواد فضای مجازی به اخباری درباره حملات موشکی و ... اشاره کرد و گفت: یکی از آسیب‌هایی که ممکن است به کودکان وارد شود، استرس و نگرانی‌هایی است که به واسطه اخبار منفی به وجود می‌آید، چراکه آنها تحلیلی از جنگ، موشک، مرگ و ... ندارند و باید والدین مراقبت بیشتری از آنها کنند.
 
وی در ادامه درباره گوشی‌های هوشمند و کودکان گفت: سازمان بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان موسوم به «پی آی اس ای» همه دانش‌آموزان را در ۸۰ کشور در حوزه درک مطلب، ریاضی و علوم مورد ارزیابی قرار می‌دهد. از سال ۲۰۱۲ به بعد میانگین نمرات دانش‌آموزان در جهان به شدت کاهش یافته است. ابتدا تصور کردند این موضوع به دلیل کرونا بوده است، در حالی که این روند کاهشی قبل‌تر از کرونا آغاز شده است.
 
وی افزود: سه مسئله در این زمینه جدی بوده است؛ کیفیت آموزش در جهان کاهش یافته، دوم کرونا شیوع پیدا کرده و سوم استفاده از گوشی‌های هوشمند افزایش یافته است. این کاهش نمرات برای فردی که در روز ۵ ساعت از گوشی استفاده می‌کند، نسبت به کسی که یک ساعت استفاده می‌کند، بیشتر بوده است. همچنین کسی که گوشی به مدرسه می‌برد، علاوه بر حواس‌پرتی، دچار دلهره و اضطراب می‌شود.

کاهش اثرات منفی گوشی‌های همراه
 

امامی با اشاره به راهکار‌های این سازمان برای کاهش اثرات منفی گوشی‌های همراه گفت: در این راستا ممنوعیت استفاده از گوشی همراه و آگاهی‌بخشی به دانش‌آموزان را پیشنهاد کردند. همچنین یونسکو به صراحت در بیانیه‌ای جدید اعلام کرد که استفاده از گوشی در مدارس ممنوع شود و تأکید کرد؛ ادعا‌هایی که در رابطه با مزایا و فواید گوشی‌های هوشمند مطرح می‌شود، اغراق‌آمیز است و نکات منفی آن بیشتر است. از این رو هلند طی ۱۲ شهریورماه اعلام کرد که تلفن همراه در مدرسه ممنوع است. همچنین فرانسه نیز طرح وقفه دیجیتال را اجرا کرد. این طرح‌ها موقتی است و می‌خواهند بدانند تأثیری در بهبود نمرات دانش‌آموزان خواهد داشت یا خیر. البته در ایتالیا و کشور‌های دیگر نیز اتفاقات مشابهی رخ داده است.
 
وی تصریح کرد: براساس این رویکردها، ۵ حالت را شاهدیم که برخی از کشور‌ها به طور کامل این گوشی را ممنوع کرده‌اند، برخی کشور‌ها این مسئله را به مدارس سپرده‌اند، برخی کشور‌ها نیز بین همراه داشتن گوشی و ممنوعیت تعادل ایجاد کرده‌اند و اجازه داده‌اند در برخی موارد همراه داشته باشند. برخی کشور‌ها نیز آموزش و آگاهی‌بخشی را مورد تأکید قرار داده‌اند.

تأثیر منفی استفاده از گوشی‌های هوشمند بر عملکرد دانش‌آموزان
 

این استاد ارتباطات با تأکید بر اینکه باید تعادلی میان فناوری، برنامه‌های کلاسی و کیفیت آموزش ایجاد کنیم بیان کرد: اغلب پژوهش‌های انجام شده در جهان نشان می‌دهد، استفاده از گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارد و وابستگی به این ابزار‌ها باعث افزایش اضطراب و کاهش رضایت از زندگی شده است. همچنین نیاز به مداخلات جدید در مدارس برای کنترل این ابزار‌ها و کاهش اثرات منفی آنها بر دانش‌آموزان ضروری شده است.
 
وی ادامه داد: موج ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس اروپا در سال ۲۰۲۴ نشانگر این است که آنها به سمت اعمال محدودیت در استفاده از تلفن همراه در مدارس حرکت کرده‌اند.  
 
حسین حق‌پناه، عضو شورای تألیف کتاب درسی سواد رسانه‌ای گفت: مفهوم سواد فضای مجازی تغییر یافته و تنها راه حل رشد فرزندان ما نیست. چالش اصلی این است که سواد رسانه‌ای مرده است، مگر اینکه بخواهیم دانش انباشته‌ای را تولید کنیم. رسانه باید مسئله‌محور شود و اجازه دهیم سواد رسانه‌ای از حصار آکادمیک خارج شود؛ از این رو باید در رشته‌های مختلف به صورت پایه مورد توجه قرار گیرد.
 
بهاره نصیری، دبیر پنل «کودک خانواده در فضای مجازی» در پاسخ به این نقد گفت: با عبارت «سواد رسانه‌ای مرده است» مخالفم؛ با توجه به اینکه هنوز بسیاری از المان‌های ارتباطات و ... را نمی‌دانیم، نمی‌توانیم بگوییم سواد رسانه‌ای مرده است. اگر تأکید بر خودآگاهی است، خودآگاهی از چه مسیری رخ می‌دهد، خودآگاهی از مسیر تفکر رخ می‌دهد. بسیاری از اوقات فرزندان فرصتی هستند تا والدین بیاموزند و بدانند در فضای مجازی چه رفتاری داشته باشند. اگر سواد رسانه‌ای مرده بود، یونسکو کتابی در این حوزه تألیف نمی‌کرد.
 
در ادامه این پنل سامانه «مراقبت از خانواده آنی کنترل» معرفی شد.