کودکی‌های گمشده در هزارتوی تکنولوژی

نفوذ تکنولوژی و استفاده بی‌حد و مرز از ابزار‌های آن نه تنها زندگی والدین و بزرگتر‌ها را تحت تأثیر قرار داده، بلکه زندگی کودکان را نیز دچار اختلال کرده است، کودکانی که تا پیش از این، صدا و هیاهویشان را از کوچه‌ها و پارک‌ها می‌شنیدید، این روزها آنها را در گیم‌نت‌ها و دست به موبایل و تبلت می‌بینید. نفوذ این ابزار‌ها تا حدی است که بازی‌های موبایلی به کودک زیر دو سال نیز رسیده است، در حالی که کودک در این سن به هیچ وجه نباید به صفحه نمایشگر نگاه کند، چراکه دچار آسیب‌های مغزی می‌شود. همچنین خلق رویا‌ها و تخیل آنها که به واسطه بازی‌های فیزیکی و اجتماعی رخ می‌دهد، به تعویق می‌افتد، آنها در سنین بالاتر در برخورد با همسالان خود دچار مشکل می‌شوند، چون فرصت ارتباط و تعامل با آنها را نداشته‌اند و کودکی خود را کشف نکرده‌اند.

هفته ملی کودک، گروه اجتماعی ایکنا را بر آن داشت تا در این زمینه با شیما قبا، روانشناس کودک و روان‌درمانگر گفت‌وگو کند و درباره آثار کودکی کردن و یا محرومیت از این دوره مهم جویا شود. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

ایکنا ـ به واسطه شرایطی که همه ما با آن مواجه هستیم، کودکان با فضای مجازی و دستگاه‌های الکترونیک همچون موبایل، تبلت و ... مواجه هستند و دوران کودکی که اکثر ما در گذشته داشتیم را تجربه نکردند، یعنی والدین کودکان خود را از این فضا محروم می‌کنند. از دیدگاه شما کودکی کردن چگونه است و چه آثار مثبتی دارد؟

استفاده کمتر از رسانه‌های اجتماعی و بازی کمتر با موبایل و تبلت به این معناست که بچه‌ها می‌توانند زمان بیشتری را صرف تعامل با دوستان، خانواده، بیرون رفتن، ورزش کردن یا کتاب خواندن کنند. امروزه متاسفانه تعداد زیادی از کودکان به جای بازی با همسالانشان، با بازی‌های موبایلی وقت خودشان را پر می‌کنند، در حالی که بازی‌های حقیقی برای رشد سالم کودک ضروری هستند. این نوع بازی‌ها که در کودکان زیادی محدود شده است، باعث می‌شود کودک تجارب و احساسات خودش را بهتر مدیریت کند و حتی موقعیت‌هایی که برایش آزاردهنده بوده را برون‌ریزی کند. در واقع کودکی کردن همین تجربه‌های زیسته زندگی است که در شادی و بازی با همسالان به وجود می‌آید تا شخصیت کودک درونش را رقم بزند و والدین خواسته یا ناخواسته فرزندان خود را از این امر مهم محروم می‌کنند.  

با ارائه زودهنگام و بی‌رویه مدیا به کودکان، حقوق کودک را نادیده می‌گیریم، بازی کردن حق کودکان است. با بازی‌های حرکتی ماهیچه‌های کودک تقویت می‌شوند، هماهنگی چشم و دست و پا به وجود می‌آید، کودک حل مسئله را یاد می‌گیرد، ارتباط اجتماعی‌اش رشد می‌کند، احساساتش را بیشتر می‌شناسد و همه اینها لازمه رشد سالم کودک است و والدین باید آن را فراهم کنند، والدین باید شرایط و موقعیت بازی را برای کودکان خود فراهم کنند.

ایکنا ـ بچه‌هایی که فرصت کودکی کردن را از دست می‌دهند، از چه چیزهایی محروم می‌مانند؟

وقتی کودک ساعت‌های زیادی را پشت انواع نمایشگر‌ها سپری می‌کند، در واقع از بودن در دنیای واقعی محروم می‌شود. اکثر این کودکان در دنیای واقعی و در برخورد با انسان‌ها و داشتن روابط اجتماعی دچار مشکلاتی می‌شوند؛ چراکه هر کودکی در معاشرت با دیگران روابط اجتماعی‌اش را ارتقا می‌دهد و این کودکان به جای داشتن روابط دو طرفه، مدام رابطه‌ای یک طرفه با صفحات نمایش را تجربه کرده‌اند. این کودکان در شناخت احساسات دیگران ناتوان‌تر هستند.  

والدین در اکثر شرایطی که نیاز به صبوری است، مدیا را در اختیار کودک قرار می‌دهند (مثلاً در راه سفر یا اتاق انتظار دکتر) و کودک تمرین تاب‌آوری نمی‌کند و در جایی که نیاز به صبوری است و مدیایی هم در کار نیست، نمی‌تواند شرایط را مدیریت کند.

کودکی که کودکی نمی‌کند، یعنی از حق طبیعی خودش که بازی کردن است، محروم می‌شود و زمانی هم که در کنار همسالان یا بزرگسالان قرار می‌گیرد، معمولاً نمی‌تواند ارتباط خوبی با آنها داشته باشد و به همین علت ارتباطات اجتماعی‌اش به خوبی رشد نمی‌کند و شکل نمی‌گیرد. مهارت‌های حرکتی این کودکان هم به دلیل زیاد نشستن و فعالیت نکردن ارتقا نمی‌یابد.

ایکنا ـ فرزندانی که کودکی کردن را تجربه نمی‌کنند در سنین بالاتر با چه مشکلاتی مواجه می‌شوند؟

این کودکان با ورود به مدرسه دچار مشکلات زیادی می‌شوند، چون محیط مدرسه تنها جایی است که به هیچ وجه نمی‌توانند موبایل، تبلت و تلویزیون داشته باشند. از طرفی هم مهارت‌های لازم برای حضور در چنین محیطی را هم به خوبی کسب نکرده‌اند. بسیاری از اوقات شاهد این موضوع هستیم که مدرسه را دوست ندارند، چون باعث شده امکان استفاده از مدیایی که تا مرز اعتیاد نیز پیش رفته را از دست بدهند و مهارت‌های اجتماعی پایینی دارند، در نتیجه نمی‌توانند به خوبی با همسالان و معلم‌ها ارتباط برقرار کنند، تمرکز و توجهشان به دلیل استفاده زیاد از نمایشگر‌ها دچار اختلال شده و همه این موارد باعث می‌شود، مانند بقیه همکلاسی‌ها از بودن در فضای مدرسه لذت نبرند.

ایکنا ـ راهکار پیشنهادی شما به والدین چیست؟ 

این واقعیت را باید بپذیریم که والدین، کودک را با دنیای مجازی آشنا می‌کنند و این مدیریت بر عهده والدین است. اگر کودک زیر دو سال دارید، لطفاً تا دو سالگی هیچ صفحه نمایشی در اختیارش نگذارید. طبق گفته سازمان بهداشت جهانی کودکان بالای دو سال تا پنج سال فقط می‌توانند یک ساعت از انواع صفحات نمایشی استفاده کنند. لطفا این توصیه را جدی بگیرید. اگر از کودکی این قاعده را رعایت کنید، قطعاً کودک با شما همراه خواهد شد و در سنین بالاتر بابت این مسئله مشکلی نخواهید داشت و اگر اکنون کودکتان زمان زیادی را صرف مدیا می‌کند، به مرور و با جایگزین کردن فعالیت‌های مختلف، گذاشتن وقت کیفی برایش این زمان را کاهش دهید و سپس به کمک کودک، قاعده‌ای را برای مدیریت زمان تنظیم کنید و پای آن قاعده بایستید. آنچه باعث آسیب به کودکانمان شده است، مدیریت زمان مصرفشان نیست، بلکه بی‌حد و مرز استفاده کردن از این وسایل است.

ایکنا ـ چطور کودکان را به بازی در فضای واقعی ترغیب کنیم؟ چه بازی‌هایی در این زمینه مؤثر است؟

هر کودکی متناسب با ویژگی‌های شخصیتی‌اش به بازی‌های متفاوتی علاقه دارد. فوتبال بازی کردن، رنگ بازی، خمیر بازی، پازل و لگو، کاردستی، آشپزی کردن و... همه فعالیت‌هایی هستند که معمولاً کودکان به آنها علاقه نشان می‌دهند. 

گفت‌وگو از سمیه قربانی