ایمان به قیامت؛ معیاری محکم در ارزیابی انطباق انسان با گفتمان قرآن

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین در ادامه یادداشت‌هایی که با محور پرسشگری در قرآن کریم برای ایکنا ارسال کرده است، طی یادداشتی به تحلیل پرسش‌های مطرح شده در سوره نازعات پرداخته که با هم این یادداشت را می‌خوانیم.

پیش از تحلیل سوره نازعات، یادآوری می‌شود که طلب مغفرت، اصلی‌ترین توصیه برای دهه پایانی ماه شعبان است، کارکرد و ثمره مهم عمل به این سفارش، آمادگی و اشتیاق حضور در میهمانی الهی است.

چنانکه اشاره شد، سوره نازعات، چهار قلمروی اصلی دارد که با چهار پرسش محوری صورت‌بندی شده است. اولین پرسش این سوره، یکی از رایج‌ترین و عمومی‌ترین پرسش‌های کافران و مشرکان و... در طول تاریخ حیات دینی بوده است و مفاد آن تجدید حیات و بازگشت کافران برای محاسبه اعمال است؛ در حالیکه «معاد» یک امر و اصل مسلم و یقینی در گفتمان قرآن کریم است. این اصل و حقیقت همواره مورد انکار یا تردید حاملان گفتمان غیر دینی و اسلامی بوده است. در آیات مختلف قرآن کریم، این انکار و تردید با اسلوب‌های مختلف بازگو شده است.

در سوره نازعات به سخن منکران معاد و فرجام آنان پس از وقوع قیامت اشاره شده است. این واقعیت مسلم در این سوره در قالب دو پرسش پس از سوگند آیات نخستین این سوره و ذکر وقایع هنگام وقوع قیامت و وضعیت کافران پس از آن چنین طرح شده است که گویند آیا ما (پس از مردن) به همان حالت اول باز گردانده می‌شویم، آنگاه که ما استخوان‌های پوسیده شدیم؟ در ذیل پرسش مزبور ابتدا به اعلان خسارت بار بودن این بازگشت و سپس به قطعی بودن معاد و پس از آن به نحوه وقوع حضور آنان در قیامت اشاره کرده است.

در قرآن کریم ذیل این پرسش آمده است که این بازگشت با یک بانگ (نهیب) به وقوع می‌پیوندد و ناگهان آنان در صحرا (محشر) حاضر می‌شوند.

همانگونه که ملاحظه شد، ذیل این پرسش، دو نگاه مختلف درباره وقوع قیامت در گفتمان قرآن و غیر آن ترسیم شده است. وقوع قیامت اصل یقینی، مسلم، حتمی و تخلف‌ناپذیر در گفتمان قرآن کریم است؛ در حالیکه در گفتمان غیر قرآن، مورد انکار یا تردید است. به عبارت دیگر از ویژگی‌های شاخص منکران گفتمان قرآن کریم، انکار یا تردید معاد یا وقوع قیامت است.

با استناد به آیات مزبور همچنین، می‌توان استنباط کرد که میزان باورمندی (ایمان) به قطعی بودن وقوع قیامت، معیار و شاخص قابل اطمینانی برای سنجش و خودارزیابی افراد در میزان انطباق ایشان با گفتمان قرآن کریم است. در گفتار بعد به پرسش دیگری از سوره نازعات می‌پردازیم.