چهار مهارت طلایی عصر جدید + فیلم

اوقات فراغت، زمانی است که آن را فارغ از مسئولیت‌های روزمره و کار‌های اجباری، به خودمان اختصاص می‌دهیم. این زمان نه تنها فرصتی برای استراحت و تجدید قواست، بلکه زمینه‌ای برای کشف علایق، پرورش خلاقیت و بهبود کیفیت زندگی است. این زمان می‌تواند به ما کمک کند تا از روزمرگی فاصله بگیریم و با انرژی بیشتری به چالش‌های زندگی بازگردیم.

درواقع، فراغت مؤثر رازی ساده اما عمیق دارد و در میان نوجوانان از اهمیت چندبرابری برخوردار است؛ انتخاب فعالیت‌هایی که نه تنها ذهن و بدن را آرامش دهد، بلکه به رشد شخصی و خلاقیت آنان نیز منجر شود. فعالیت‌هایی مانند مطالعه، ورزش، هنر یا حتی قدم زدن در طبیعت می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای بازسازی روحیه و تقویت تمرکز عمل کند.

در ایام نوروز والدین و فرزندان، اوقات فراغت بیشتری در اختیار دارند؛ در همین راستا خبرگزاری ایکنا بنابر رسالت آگاهی‌بخشی، مجموعه دوم آموزشی اوقات فراغت با عنوان «رازهای فراغت مؤثر» را تهیه کرده است تا کودکان و نوجوانان به ویژه والدین اوقات خوش‌تر و مفیدتری را سپری کنند.

رضا تبریزی، نویسنده و پژوهشگر حوزه اوقات فراغت کودک و نوجوان در این درس‌گفتار‌ها به بیان نکاتی مهمی در موضوع یاد شده می‌پردازد. در قسمت هشتم از این مجموعه «سرگرم‌آموزی جذاب» تبیین شده است که مشروح آن را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید:‌ 

درس‌گفتار هشتم به موضوع سرگرم‌آموزی اختصاص دارد، موضوعی که خانواده‌ها حتی در منزل نیز می‌توان از آن استفاده کرد و فضای پرنشاطی را ایجاد کرد. به عنوان زمانی که کودکان در دورهمی‌های خانوادگی شبانه شرکت می‌کنند، خانواده‌ها می‌توانند به شادی و نشاط بیشتری دست یابند. همیشه تأکید می‌شود که زمان اوقات فراغت، زمان لذت بردن است و می‌توان آن را به مطالعه، بازی، ورزش یا سرگرمی اختصاص داد.

بحث سرگرم‌آموزی این است که مهارت‌های ارتباطی کودکان را از طریق سرگرمی به آنها منتقل کنیم و یا در بحث گیم‌فیکیشن یا بازی‌واره‌سازی می‌توان هر فعالیتی را به بازی تبدیل به بازی‌واره کنیم تا بتوانیم کودکان را از طریق این محتوا سرگرم کنیم. این روش‌ها نه تنها سرگرم‌کننده هستند، بلکه ارتباط مؤثری بین افراد ایجاد و کار را لذت‌بخش می‌کنند.

این روش‌ها را می‌توان به فضای اجتماعی نیز تعمیم داد. مهارت‌های قرن بیست‌ویکم بیشتر بر چهار مهارت اصلی تمرکز دارند: همکاری (Collaboration)، ارتباط (Communication)، تفکر انتقادی (Critical Thinking) و خلاقیت (Creativity). اگر خانواده به عنوان هسته اولیه جامعه، کار گروهی را تمرین کند، می‌توان این مهارت‌ها را به مدرسه، محله و دیگر سطوح جامعه گسترش داد. بنابراین، توجه به سرگرم‌آموزی و کار گروهی در برنامه‌ریزی اوقات فراغت خانواده‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند.

بخش دوم این بحث، ارتباط مؤثر است که در درس‌گفتار قبلی به آن پرداختیم. تفکر انتقادی نیز یکی از مهارت‌های کلیدی است که به کودکان کمک می‌کند تا علایق و توانمندی‌های خود را شناسایی کنند و بدون قضاوت دیگران، مسیر خود را انتخاب کنند. در بحث اوقات فراغت، استفاده صحیح از تفکر انتقادی می‌تواند به رشد شخصیتی افراد خانواده، به ویژه کودکان و نوجوانان، کمک کند. بنابراین نباید بگوییم چون فرزندان اقوام این مسیر را طی کرده‌اند، فرزندان ما نیز باید همان مسیر را طی کنند.

در نهایت، خلاقیت در رأس هرم مهارت‌ها قرار دارد. آینده به افراد خلاق نیاز دارد، نه صرفاً به افراد باهوش. ما باید فرزندانی تربیت کنیم که بتوانند از جعبه ابزار مهارت‌های خود برای حل مشکلات و چالش‌ها استفاده کنند. والدین می‌توانند با ایجاد مسائل و چالش‌های مختلف در زندگی فرزندانشان، به آن‌ها کمک کنند تا تجربیات بیشتری کسب کنند. والدین باید به طور مستمر چالش‌هایی را برای فرزندان خود با مطرح کردن سؤال‌های گوناگون، قرار دادن آنها در شرایط مختلف ایجاد کنند تا تجربه زیسته آنها بیشتر شود. متأسفانه، بسیاری از کودکان در سنین پایین از حضور در مهد کودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها محروم هستند. اگر والدین محتوای مناسبی در خانه ارائه ندهند، کودکان در سن شکل‌گیری شخصیت خود با مشکلاتی مواجه خواهند شد.

دوره دبستان نیز زمان مهمی است. اگر در این دوره، کودکان به درستی هدایت نشوند، ممکن است در سن بلوغ به سمت رفتارهای پرخطر گرایش پیدا کنند. بنابراین، خانواده‌ها باید با ایجاد نشاط و تمرکز بر مهارت‌های شناختی، به کودکان کمک کنند تا خوب و بد را تشخیص دهند. به عنوان مثال، اگر فرزندی برای اولین بار با مواد مضر مانند قلیان، سیگار و ... مواجه شود، خانواده باید به جای برخورد مستقیم، در کنار او قرار گیرد و علت این گرایش را بررسی کند. این کار باعث می‌شود کودکان به جای پنهان‌کاری، با خانواده همکاری کنند. 

اگر فردی سبک زندگی سالمی دارد به دلیل فعالیت سالم نیست، بلکه نشئت گرفته از عادات خوبی است که به روتین زندگی آنها تبدیل شده است، اگر بتوانیم در خانواده ساختارهای گیم‌فیکیشن و سرگرم‌آموزی را ایجاد کنیم، می‌توانیم عادات خوب را به روتین زندگی کودکان تبدیل کنیم. به عنوان مثال، با استفاده از چک‌لیست‌ها، امتیازدهی و مشوق‌ها، می‌توانیم کودکان را به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی تشویق کنیم و آنها را وارد انجمن‌های مختلف کنیم. این کار نه تنها به رشد شخصیتی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه سبک زندگی سالم و ایرانی-اسلامی را نیز در آن‌ها نهادینه می‌کند.

در نهایت، مدیریت و برنامه‌ریزی اوقات فراغت با استفاده از روش‌های سرگرم‌آموزی و گیم‌فیکیشن، می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا فرزندانی خلاق، اجتماعی و مسئولیت‌پذیر تربیت کنند. این همان هدفی است که ما در این برنامه‌ها به دنبال آن هستیم.