ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای؛ از وظایف تا موانع
مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه مهمترین علت بیماری‌های غیرواگیر که بیشترین آمار مرگ و میر در کشور را به خود اختصاص داده، تغذیه ناسالم است، گفت: اولین اقدامی که در این زمینه باید انجام شود ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای مردم است، به طوری که دانش و آگاهی کافی در مورد تغذیه سالم از طریق فرهنگسازی در اختیار مردم قرار گیرد تا به سمت غذاهای سالم و سنتی روند.
تغذیه سالم یکی از اصلی ترین عوامل مؤثر بر سلامتی و کیفیت زندگی افراد یک جامعه و به معنای اولویت بخسیدن به سلامتی خود با تأمین سوخت بدن با غذاهای مغذی است. مشخصات یک تغذیه سالم و مناسب ممکن است برای هر فرد بسته به موقعیت مکانی، وضعیت مالی، فرهنگ و جامعه و ترجیحات سلیقه متفاوت باشد؛ از این‌رو تغذیه سالم به معنای مصرف متعادل و مناسب انواع مواد غذایی است که بدن برای عملکرد صحیح خود به آن ها نیاز دارد.
این نوع تغذیه شامل دریافت پروتئین‌‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی به میزان کافی و در نسبت‌‌های مناسب است. انتخاب غذاهای تازه و طبیعی، محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده و شیرین و توجه به اندازه‌‌های مناسب وعده‌‌های غذایی از اهمیت فراوانی برخوردار است. بررسی‌های انجام شده حاکی از این است که کیفیت تغذیه بر خطر بیماری، طول عمر و سلامت روان تأثیر می‌گذارد. در حالی که رژیم‌های غذایی غنی از غذاهای فوق فرآوری شده با افزایش مرگ و میر و خطر بیشتر بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها مرتبط است.
ایکنا برای بررسی موضوع «نقش تغذیه سالم در سلامت» به گفت‌وگو با احمد اسماعیل‌زاده، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
اسماعیل‌زاده با اشاره به این مطلب که مطالعات و بررسی‌های انجام شده توسط محققان حوزه پزشکی گویای آن است که تغذیه مادر در دوران بارداری و پس از آن نقش مهمی در بروز و پیشگیری از بیماری‌ها دارد به طوری که باعث سلامت افراد طی دهه‌های دیگر زندگی نیز می‌شود، گفت: تحقیقات نشان می‌دهد در کشور ما مهمترین علت بیماری‌های غیرواگیر که بیشترین آمار مرگ و میر در کشور را به خود اختصاص داده، تغذیه ناسالم است. هر سال در کشور بیش از 400 هزار مرگ اتفاق می‌افتد که اولین علت آن مرگ و میر در اثر فشار خون و قند خون بالاست که به عوامل تغذیه‌ای برمی‌گردد. از این‌رو می‌توان گفت که تغذیه ناسالم مهمترین علت مرگ و میر در کشور است. متأسفانه امروزه چاقی یا عدم دریافت مواد غذایی مطلوب در کشور بیداد می‌کند به طوری که بیش از 60 هزار مورد از مرگ ومیرهایی که در کشور اتفاق می‌افتد، به دلیل چاقی و بیماری‌های مرتبط با آن است.
الگوهای غذایی
وی در مورد الگوهای غذایی جامعه گفت: در دهه‌های گذشته مردم از یک الگوی غذایی سنتی پیروی می‌کردند که نسبتا سالم بود؛ در دهه‌های اخیر با توجه به افزایش رفاه اقتصادی و گرایش به سمت شهرنشینی و زندگی ماشینی، الگوهای غذایی دچار تغییر و تحول شده و امروزه گذار تغذیه‌ای را طی می‌کنیم که نقش غذاهای سنتی ما کمرنگ شده و به سمت الگوهای غذاهای غربی رو آورده‌ایم که این غذاها متأسفانه غنی از کربوهیدرات‌ها، چربی‌های اشباع شده و میزان زیاد قند و نمک است که می‌توانند عوارض زیادی را برای سلامت افراد جامعه به‌دنبال داشته باشند. این الگوی غذایی در کنار کم‌تحرکی باعث شده است که بیماری‌های غیرواگیر علل اصلی مرگ و میر در کشور باشند. در الگوی سنتی تغذیه لبنیات، میوه، سبزیجات و حبوبات وجود داشت در حالی که امروزه مردم تمایل به غذاهای فست فود پیدا کرده‌اند که مملو از چربی و نمک فراوان هستند. عدم مصرف غلات کامل یکی از مهمترین معضلات تغذیه‌ای در کشور است و نانی که مصرف می‌کنیم سفید و فاقد غلات کامل است. مسئله دیگر عدم دریافت اسیدهای چرب امگا 3 است که از طریق روغن‌های سالم به‌دست می‌آید.
پویش ملی تغذیه سالم
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به پویش ملی تغذیه سالم اشاره و اظهار کرد: پویش‌های ملی اطلاع رسانه‌ای تغذیه‌ای با هدف ارتقای دانش و سلامت از طرف دفتر بهبود تغذیه حدود 15 سال است که در کشور اجرا می‌شود و هر سال در آذرماه دو هفته‌ای را به پویش‌های اطلاع‌رسانی در مورد تغذیه اختصاص می‌دهیم که سال گذشته با هدف تمرکز بر روغن و اصلاح استفاده از آن برگزار شد. هدف اصلی این پویش اصلاح اطلاعات غلط و ارائه اطلاعات صحیح به مردم درباره انتخاب روغن مناسب برای جامعه بود. متأسفانه فضای مجازی اطلاعات نادرستی در مورد استفاده از روغن‌های حیوانی کرمانشاهی و زرد که غنی از اسیدهای چرب اشباع هستند و برای سلامتشان مضر است به مردم ارائه می‌دهد؛ در حالی که بررسی‌های متعدد نشان می‌دهد چنین روغن‌هایی که باعث افزایش سطح کلسترول خون و افزایش خطر سکته‌های قلبی و مغزی می‌شوند. به‌طور کلی روغن سالم روغنی است که از منابع گیاهی تهیه شده باشد و حاوی اسیدهای چرب و امگا 6 و امگا 3 باشد و میزان ترانس آن صفر یا خیلی پایین باشد و همچنین میزان اسیدهای چرب اشباع آن تا حد امکان پایین باشد.
وی ادامه داد: خوشبختانه طی 20 اخیر میزان دریافت اسیدهای چرب ترانس که در جامعه بسیار زیاد بود کاهش پیدا کرده است اما هنوز هم در مورد میزان لازم اسیدهای چرب اشباع مشکل داریم. از این رو باید به مردم هشدار دهیم که روغن مناسب برای سلامت خودشان را تهیه کنند، متأسفانه ایرانی‌ها ماهی و آبزیان کمتری مصرف می‌کنند و باید برای تأمین اسیدهای چرب امگا 3 روغن مناسب در اختیار آنان قرار دهیم.
وی با بیان این مطلب که متأسفانه در این پویش شاهد همکاری سازمان‌ها نبودیم، گفت: صدا و سیما در مورد این پویش هیچ کاری را انجام نداد در حالی‌که باید تمام دستگاه‌های اجرایی در امر فرهنگسازی تغذیه کمک کنند. واقعیت این است که دغدغه وزارت بهداشت سلامت مردم است و اگر پویشی برگزار می‌کنند هدفشان سلامت مردم است، از این‌رو دستگاه‌های اجرایی دیگر باید با ما همکاری کنند.
ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای
اسماعیل‌زاده در پاسخ به این پرسش که مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای این مسئله چه راهکاری اندیشیده‌اند، تصریح کرد: اولین کاری که در این زمینه باید انجام شود ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای مردم است، به طوری که دانش و آگاهی کافی در مورد تغذیه سالم از طریق فرهنگسازی در اختیار مردم قرار گیرد که به سمت غذاهای سالم و سنتی بروند تا جلوی پیشرفت بیماری‌هایی مانند؛ دیابت و انواع سرطان‌ها گرفته شود. دانش و آگاهی مردم برای اینکه بدانند کدام مواد غذایی می‌توانند باعث بروز بیماری و پیشگیری از بیماری‌ها می‌شوند افزایش پیدا کند؛ از این رو فرهنگسازی باید انجام شود. افراد جامعه باید به خودمراقبتی روی بیاورند. در کشورهای غربی هم الگوی غذایی سالم را بین مردم ترویج می‌کنند. مصرف میوه و سبزیجات، لبنیات، حبوبات و غذاهای کم کالری و عدم استفاده از غذاهای فست‌فود بسیار مهم است. در واقع یکی از علل گرایش مردم به سمت غذاهای فست‌فود محدودیت زمان و کم شدن تفریحات است؛ از این‌رو امروزه مردم بیشتر سعی می‌کنند که خارج از منزل غذا صرف کنند در حالی همه این غذاها ناسالم هستند و سلامت افراد را به خطر می‌اندازد.
وی با تأکید بر اینکه فرهنگسازی تغدیه سالم فقط وظیفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیست، بلکه وظیفه تمام ارگان‌هایی است که به نحوی با تغذیه مردم سروکار دارند، گفت: از وزارت جهاد گرفته تا سازمانهای مردم نهاد باید در این زمینه کوشش کنند. وزارت بهداشت برای ارتقای دانش تغذیه مردم در کشور از کارشناسان تغذیه در مراکز بهداشتی استفاده کرده است و کشور ما جزو معدود کشورهایی دنیاست که ارائه آموزش‌های تغذیه را به صورت رایگان در اختیار مردم قرار داده است. حدود هزار و 500 کارشناس تغذیه در کل کشور داریم که در نقاط شهری و روستایی مشغول خدمات‌رسانی به مردم هستند و کسانی که به مراکز بهداشتی مراجعه می‌کنند، آموزش‌های تغذیه سالم را دریافت می‌کنند. آموزش و پرورش و صدا و سیما در مورد فرهنگسازی در مورد تغذیه سالم نقش مهمی دارند و این در حالی است که فرهنگسازی نیازمند زمان است و ارتقای فرهنگ و دانش تغذیه مردم زمانبر است؛ از این رو همه باید دست به دست هم دهند تا پیشرفت کنیم.
عدم همکاری سازمان‌ها
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد موانعی که بر سر راه فرهنگسازی وجود دارد گفت: به عنوان متولی فرهنگسازی باید از وزارت آموزش و پرورش بخواهیم که مفاهیم تغذیه سالم را در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان بگنجانند؛ چون کودکان در ابتدای تحصیل باید با این مفاهیم آشنا شوند. شهرداری‌ها می‌توانند با بیلبوردهای تبلیغاتی در زمینه فرهنگ تغذیه سالم ما را یاری دهند و برای مردم پیام‌های بهداشتی تهیه کنند. متأسفانه این سازمان‌ها دغدغه‌های مالی را مطرح می‌کنند. حتی صدا و سیما هم در زمینه تغذیه سالم تبلیغات انجام نمی‌دهد و بحث مسائل مالی را پیش می‌کشند؛ حتی در قوانین آمده است که غذاهای آسیب‌رسان منع تبلیغات دارند اما همین قانون هم رعایت نمی‌شود و هر روزه شاهد تبلیغ چیپس، پفک و نوشیدنی‌های شیرین در رسانه‌ها هستیم و پشت پرده این تبلیغات اعتبارات و منابع مالی است؛ این در حالی است که وزارت بهداشت برای تبلیغات سلامت بودجه کافی ندارد و اعتبارات فرهنگسازی در موارد صحیح مصرف نمی‌شود؛ این امر باعث می‌شود دانش و مهارت تغذیه مردم پیشرفت نکند. از طرفی مراجعه مردم به کارشناسان تغذیه وزارت بهداشت صد درصد نیست و امید است که برنامه پزشک خانواده سواد تغذیه و خود مراقبتی را بین مردم نهادینه کند.
وی در پایان یادآور شد: واقعیت این است که تغییر یکباره عادت‌های غذایی ناسالم مشکل است و معمولاً افراد به سختی می‌توانند عادت‌های همیشگی را کنار بگذارند؛ از این رو باید به تدریج تغییرات غذایی را ایجاد کنند تا بتوانند به سبک تغذیه سالم برسند. روش دسترسی به مواد غذایی ناسالم را محدود و مصرف غذاهای سالم را افزایش دهند تا عادت‌های ناسالم مانند مصرف نوشیدنی‌های گاز‌دار یا فست فود‌ها را کنار بگذارند.
گفت‌وگو از بیتا مهدوی
