نگاهی به وضعیت ترجمه در حوزه مطالعات قرآنی معاصر در غرب
یک مدرس دانشگاه الازهر معتقد است که در موضوع قرآن و به‌طور خاص علوم قرآنی، نیازمند ترجمه برخی آثار مهم عربی در زمینه مطالعات قرآنی و روش‌های نزدیک شدن آنها به زبان‌های خارجی هستیم. زیرا این آثار مهم می‌توانند بر دیدگاه غرب نسبت به مطالعات قرآنی تأثیر بگذارند و پرسش‌ها و مسائل مطرح‌شده در این زمینه را پاسخ دهند.
به گزارش ایکنا به نقل از تفسیر نت، اسامه نبیل، استاد و رئیس گروه زبان فرانسه دانشکده زبان‌ها در دانشگاه الازهر، در گفت‌وگویی به بررسی وضعیت ترجمه در حوزه مطالعات قرآنی معاصر و ترجمه‌های قرآنی موجود در کشورهای غربی پرداخته است.
وی درباره وضعیت ترجمه مطالعات معاصر عربی در غرب و علت تأخیر ترجمه این کتب در کشورهای غربی توضیح داد: در غرب کتاب‌های زیادی به‌طور مرتب در حوزه مطالعات اسلامی منتشر می‌شوند که برخی از آنها ارزش خواندن و ترجمه را دارند اما برخی دیگر منعکس کننده دیدگاه‌های منفی نسبت به دین اسلام هستند و لازم است به شبهاتی که توسط چنین آثاری مطرح می‌شود پاسخ داده شود.
بیشتر بخوانید:
این استاد دانشگاه ادامه داد: من به سهم خود کتاب‌هایی را انتخاب می‌کنم که در خدمت اندیشه اسلامی باشند و آنها را به عربی ترجمه می‌کنم. اما تلاش فردی برای ترجمه تعداد بسیار زیادی از این کتاب‌ها که هر ساله منتشر می‌شوند، کافی نیست.
وی افزود: ما در ترجمه کتاب‌های منتشر شده در غرب در حوزه مطالعات اسلامی کوتاهی می‌کنیم. دلیل این کوتاهی، فقدان یک برنامه ترجمه واضح برای کتاب‌هایی است که در آینده در غرب به‌ویژه در فرانسه منتشر خواهند شد؛ و همچنین نبود بودجه از سوی ناشران عرب که به این چارچوب اختصاص داده شده است، نیز دلیل دیگر این کوتاهی است.
اسامه نبیل در ادامه توضیح داد: خاورشناسان غربی تلاش کردند اسلام را از طریق نظریه تاریخی ـ انتقادی که قرآن را متنی ساخته دست بشر می‌داند، معرفی کنند تا به نتیجه‌ای برسند که اندیشه سکولار را راضی کند، یعنی همگام نبودن دین با پیشرفت عصرها!
وی افزود: این ایده توسط اکثر علمای دین رد شد. زیرا آنچه بر پایه باطل بنا شده، باطل است. چگونه دینی مانند اسلام که در دوران‌های طولانی در ساختن تمدن بشری نقش داشته است، می‌تواند تابع نظریه‌ای با چنین دیدگاه محدودی باشد؟! اما علی‌رغم این رد صریح توسط بیشتر علمای دین، تعداد کمی از اندیشمندان تحت تأثیر تفکر غربی قرار گرفته‌اند و به نام اصلاحات و برابری بین زن و مرد خواستار تغییر در اصول ثابت دین مانند ارث و ازدواج شده‌اند. ما این تفکر را تأیید نمی‌کنیم، زیرا آشکارا مبانی و اصول ثابت دین را نقض می‌کند.
این استاد دانشگاه الازهر اظهار کرد: در هر صورت، من در 10 سال اخیر، تحولی مثبت در اندیشه غربی در نگاه خاورشناسان جدید به اسلام مشاهده می‌کنم و امیدوارم علمای مسلمان و به‌ویژه علمای عرب به این تحول واکنش نشان دهند و با مطالعه، بحث و تبادل نظر و با استفاده از رویکرد قرآنی که بر استدلال به بهترین شکل تکیه دارد، به این مطالعات بپردازند. زیرا این کار می‌تواند از یک سو تأثیر مثبتی بر روابط مسلمانان با غیرمسلمانان در جوامع غربی گذاشته و از سوی دیگر بر گفت‌وگوی اندیشمندانه بین شرق و غرب و همچنین بر متفکران شرقی تأثیر داشته باشد.
وی در خصوص تلاش‌های صورت گرفته برای ترجمه قرآن و کتب علوم قرآنی از زبان عربی به سایر زبان‌ها بیان کرد: ترجمه‌هایی از کتب اصلی در حوزه علوم قرآنی و فقه وجود دارد، اما این ترجمه‌ها از کتب قدیمی صورت گرفته که در زمان خود بسیار قابل ملاحظه بوده‌اند و حتی اگر در زمان‌های دیگر به عنوان مرجع مهم باشند، ما به ترجمه فقه جدید نیاز داریم که با تحولات عصر جدید و مشکلات مسلمانان در غرب همسو باشد.
اسامه نبیل ادامه داد: این رویکرد اصلاح‌طلبانه با مفهوم اسلامی که دین اسلام را برای همه زمان‌ها و مکان‌ها دارای صلاحیت می‌داند، همسو است. علاوه بر این، ما در موضوع قرآن و به طور خاص علوم قرآنی، نیازمند تلاش برای ترجمه برخی از آثار مهم عربی در زمینه مطالعات قرآنی و روش‌های نزدیک شدن آنها به زبان‌های خارجی هستیم. زیرا این آثار مهم می‌توانند بر دیدگاه غرب نسبت به مطالعات قرآنی تأثیر بگذارند و می‌توانند پرسش‌ها و مسائل مطرح‌شده در این زمینه را پاسخ دهند.
وی در خصوص نیاز جوامع غربی به ترجمه کتب علوم قرآنی تأکید کرد: با توجه به تغییرات عمده‌ای که در جوامع غربی رخ داده است و جوانان در این دوران رسانه‌های اجتماعی را بر کتاب ترجیح می‌دهند، کتاب‌ها به شکل قدیمی خود دیگر به اندازه کافی در جامعه مدرن تأثیرگذار نیستند، لذا نیاز مبرمی به ارائه محتوای دینی با سبکی سازگار با فهم و دانش نوین وجود دارد.
این استاد دانشگاه الازهر درباره تلاش مؤسسات دینی جهان اسلام مانند الازهر برای انتشار ترجمه‌هایی از قرآن و علوم قرآنی که بتوان از آنها به عنوان مرجع استفاده کرد، گفت: تا آنجا که اطلاع دارم، الازهر شریف تلاش‌های بسیاری برای انتشار ترجمه مفاهیم قرآن انجام می‌دهد و سعی دارد بر دشواری‌ها و مشکلات بزرگی که بر سر راه مترجمان قرآن است فائق آید. این مشکلات به دلیل دشواری ترجمه برخی واژگان قرآنی به زبان‌های خارجی، با توجه به غنای زبان عربی و معجزه بودن قرآن کریم به وجود می‌آید.
وی در زمینه جایگاه قرآن، علوم قرآنی و روش‌های تفسیری از منظر اصلاحات دینی توضیح داد: هدف اصلاحات، تضعیف اصول ثابتی نیست که امت اسلامی بر اساس قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) بر آن اجماع کرده‌اند. بلکه به تحولات زندگی و رفتارهای مردم و تجدید گفتمان دینی و روش ارائه آن به عموم مردم ارتباط دارد تا مردم در دام اندیشه‌های افراطی و متعصبانه نیفتند. بنابراین، از دیدگاه من، اصلاحات به معنای نوسازی اندیشه است، نه نوسازی دین. همچنین اصلاحات به معنای اجتهاد، یکی از ارکان تفکر اسلامی است.
اسامه نبیل در خصوص تلاش‌های صورت گرفته برای تفسیر قرآن که با رویکردهای مختلف انجام شده است، اظهار کرد: در تفسیر قرآن کریم تحول چشمگیری رخ داده است. مسلمانان باید آگاه باشند که تفاسیر چیزی جز تلاش‌های بشری برای فهم قرآن کریم نیستند و این تحول در تفاسیر همچنان ادامه خواهد داشت و ادامه داشتن تفاسیر، استمرار دین اسلام در خدمت به بشریت است.
استاد دانشگاه الازهر در پایان این گفت‌وگو در خصوص آینده حوزه مطالعات قرآنی و آنچه در غرب درباره قرآن و علوم قرآنی نگاشته می‌شود بیان کرد: بی‌شک رویکرد مطالعات قرآنی در غرب با رویکرد مشابه آن در جهان اسلام، به دلیل تفاوت در عقاید، متفاوت است. در غرب، یک خاورشناس، قرآن را از ویژگی الهی آن در نظر نمی‌گیرد، بلکه آن را متنی بشری می‌داند و به خود اجازه می‌دهد که آن را در این چارچوب تحلیل کند. اما در جهان اسلام، روحانیون قرآن را به عنوان اینکه وحی الهی است تفسیر می‌کنند و به تقدس آن اعتقاد دارند. بنابراین من امکان هم‌فرهنگ شدن را نمی‌بینم. بلکه، با توجه به رویکرد اکثر علما، با در نظر گرفتن تحولات معاصر و اهمیت پیدا کردن راه‌حل‌های عملی برگرفته از قرآن و سنت پیامبر(ص)، نیاز به خوانش نوینی از قرآن را احساس می‌کنم.
ترجمه از فرشته صدیقی
مطالب مرتبط
