مذاکره باید از منظر عقلایی و دینی تحلیل شود

به گزارش خبرنگار ایکنا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در هم‌اندیشی تخصصی «مذاکره در اسلام» که به همت پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی و وزارت امور خارجه در سالن جلسات غدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، طی سخنانی در خصوص موضوع «مذاکره در اسلام»، به تبیین روش‌شناسی استنباط احکام مذاکره از متون دینی پرداخت و گفت: مذاکره یک تاکتیک و روش عقلایی است که بر اساس مصالح و مفاسد مشخص، ممکن است روا یا ناروا باشد. نباید در جستجوی پاسخ این سوال از تراث دینی باشیم که آیا مذاکره اسلامی است یا نه.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: برای بسیاری از افراد، ترکیب «مذاکره در اسلام» شاید نامفهوم به نظر رسد، چون مذاکره به عنوان یک روش عقلایی، فراتر از دین و مذهب بوده و به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف خاص شناخته می‌شود و به همین دلیل، نمی‌توان آن را به اسلام یا غیراسلام محدود کرد.

مذاکره از منظر عقلایی و دینی تحلیل شود

آیت‌الله علیدوست ابراز کرد: حتی اگر به سیره پیامبر(ص) در صلح حدیبیه یا دیگر نمونه‌ها استناد کنیم، باید توجه داشت که مذاکره در این موارد به عنوان یک روش عقلایی و عملی از سوی پیامبر اکرم(ص) به کار گرفته شده است، نه به عنوان یک دستور شرعی ثابت برای مسلمانان.

وی ادامه داد: برخی از افراد مذاکره را به‌طور کامل یک امر دینی و تعبدی می‌دانند و معتقدند که باید تمامی اصول و روش‌های مذاکره را از متون دینی استخراج کنیم که این نگرش مشابه دیدگاه‌هایی است که برخی گروه‌های افراطی در خصوص جهاد دارند و آن را یک امر ثابت و برای تمامی زمان‌ها و مکان‌ها می‌دانند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: به طور مثال، برخی افراد معتقدند که پیامبر اسلام سالانه یک جنگ ابتدایی داشتند و به این استناد می‌کنند که جهاد باید همیشه و در هر شرایطی وجود داشته باشد. این نوع تفکر درباره مذاکره نیز وجود دارد یعنی اگر نمونه‌ای از آن در تاریخ اسلام یافت نشود، آن را غیرمجاز و ممنوع می‌دانند.

وی سپس بر لزوم توجه به نگاه عقلایی در موضوع مذاکره تأکید کرد و گفت: مذاکره باید براساس مصالح و مفاسد زمان و مکان خاص خود تحلیل شود و نمی‌توان تنها بر اساس گذشته و تاریخ، آن را اسلامی یا غیر اسلامی دانست. به عقیده من، تفکیک بین عقلایی بودن و شرعی بودن یک پدیده غلط است چراکه عقل و نقل باید در تعامل و هماهنگی با یکدیگر قرار گیرند، نه اینکه بین آنها دیواری کشیده شود.

علیدوست تصریح کرد: مذاکره به عنوان یک ابزار عقلایی، نیازمند مصلحت‌سنجی و بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی است و ما نباید هر پدیده عقلایی را از دین جدا کنیم، بلکه باید آن را در قالب اصول دینی و عقلایی تحلیل کنیم.

مذاکره به عنوان یک تاکتیک، بسته به مصلحت‌های زمان و مکان است

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: مذاکره باید بر اساس مصلحت‌های زمانی و مکانی تحلیل شود، همان‌طور که پیامبر(ص) در مواردی از صلح حدیبیه استفاده کرده‌اند ضمن اینکه مذاکره به عنوان یک ابزار عقلایی و تاکتیکی می‌تواند در مواقع خاص مناسب باشد.

آیت‌الله علیدوست ادامه داد: در برخی مباحث فقهی مانند جهاد نیز مشاهده می‌کنیم که گروه‌هایی ممکن است برداشت‌های افراطی از متون دینی داشته باشند و برخی حتی معتقدند که باید سالانه یک جهاد داشته باشیم، اما واقعیت این است که پیامبر اسلام در زمان خود جهاد را بر اساس مصلحت‌ها و شرایط زمانی و مکانی انجام می‌دادند. این‌گونه موضوعات از دیدگاه فقهی باید به‌طور دقیق و متناسب با مقتضیات زمان تحلیل شود.

وی در ادامه به اهمیت توجه به مصلحت‌های اجتماعی و سیاسی در مسائل دینی اشاره کرد و گفت: مذاکره مانند هر پدیده دیگر باید با توجه به شرایط زمان و مکان تحلیل و در صورت لزوم به‌عنوان یک اقدام ضروری پذیرفته شود و بر این اساس، نمی‌توان مذاکره را به‌طور مطلق ممنوع یا مجاز دانست، بلکه باید به آن در قالب مصلحت‌اندیشی نگریسته شود.

علیدوست با تأکید بر ضرورت توجه به مصلحت در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی اذعان کرد: قرآن در آیات مختلفی نظیر آیه ۱۹۳ سوره بقره و آیه ۴۸ سوره احزاب، دستور به آتش‌بس و عدم اقدام در برابر دشمنان داده است و این‌گونه دستورات نیز در مورد مذاکره کاربرد دارد و باید با دقت و براساس مصلحت‌سنجی تفسیر شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پایان خاطرنشان کرد: نباید بین عقلایی بودن و شرعی بودن پدیده‌ها فاصله ایجاد کرد چراکه عقل و دین باید در کنار یکدیگر و به‌طور متناسب با شرایط روز تحلیل شوند؛ بنابراین تصمیم‌گیری‌ها باید براساس حکمت، عزت و مصلحت پیش برود.