ممنوعیت زیان جزئی و تدریجی به آب جاری در اسلام

به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد مبلغی، در درس خارج فقه معاصر خود با موضوع محیط زیست، به تشریح جایگاه قاعده «لاضرر» (قاعده  لا ضَرَر و لا ضِرار فی الاسلام که بر نفی ضرر و زیان زدن به خود و دیگران در دین اسلام و حرمت آن دلالت می‌کند) در حوزه آب جاری پرداخت و گفت: نباید در تعامل با آب، نبود ضرر در برخی موارد جزئی ما را دچار این پندار کند که قواعدی مانند لاضرر در حوزه آب جاری نیست. 

وی در ادامه افزود: آب عنصری حیاتی است که چرخه تولید آن تدریجی است و از توازن زیست‌محیطی، اقلیم و زمان تغذیه می‌گیرد و مرگ آن نیز، مرگی تدریجی است که با خروج منابع از مدار حیات طبیعی آغاز می‌شود. از همین منظر، باید از تحلیل‌های کوتاه‌مدت پرهیز کرد، چراکه ممکن است یک راهبرد امروز زیان‌بار به‌نظر نرسد، اما در بلندمدت موجب اخلال در چرخه آب و نابودی تدریجی آن شود.

این عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: در چنین مواردی، اگرچه قاعده لاضرر نسبت به مصداق جزئی مربوط به یک مرحله ممکن است قابل اعمال نباشد، اما وقتی اثرات راهبردی و درازمدت یک رویه در نظر گرفته شود، می‌توان آن را ذیل همین قاعده و حتی در مواردی ذیل عنوان اخلال در نظم زمین جای داد.

وی سپس به موارد و اقداماتی اشاره کرد که اگرچه در ظاهر بی‌ضرر به‌نظر می‌رسند، اما در باطن می‌توانند به مخاطره‌ای جدی برای آینده سرزمین بدل شوند و گفت: استخراج بی‌رویه از چاه‌های عمیق و آب‌های غیرتجدیدپذیر، به‌ویژه آب‌های پایه فسیلی و آبخوان‌های ژرف که هرچند در زمان حال آسیبی آشکار ایجاد نمی‌کنند، اما ذخایر زیرزمینی را برای آیندگان از میان می‌برند، از جمله این موارد است. 

آیت‌الله مبلغی اضافه کرد: استفاده از آب‌های فسیلی با نقش ژئومورفولوژیک، اگرچه در چرخه آب فعال نیستند، اما نقش حیاتی در تعادل فشار زمین و حفظ رطوبت بلندمدت دارند. تغییر مسیر طبیعی رودخانه‌ها و سدسازی بدون ارزیابی‌های زیست‌محیطی نیز امری که به کاهش رطوبت، خشکی دشت‌های پایین‌دست، و از بین رفتن تالاب‌ها منجر می‌شود.

وی افزود: شیرین‌سازی آب دریا بدون در نظر گرفتن پیامدهای اکولوژیک، که با تولید پساب‌های داغ و شور، زیست‌بوم‌های دریایی را تهدید می‌کند؛ زهکشی تالاب‌ها و دریاچه‌های فصلی که رفتاری که با نابود کردن منابع تبخیری مؤثر در بارش، تأثیرات گسترده‌ای در کاهش بارندگی دارد؛ اتخاذ الگوی کشاورزی آب‌بر در اقلیم‌های خشک، که ممکن است در کوتاه‌مدت سودآور باشد، اما در بلندمدت منجر به فرسایش خاک، نابودی منابع آبی و کاهش تنوع زیستی می‌شود مواردی است که در قاعده لاضرر باید به آنها توجه کرد.

این استاد درس خارج حوزه علمیه در پایان تأکید کرد: در مواجهه با منابع طبیعی، به‌ویژه آب، نگاه مقطعی و توجیهات فنی محدود نه تنها کفایت نمی‌کند، بلکه خلاف مسیری است که بر پایه حکمت الهی بنا شده است در نتیجه این نگاه‌های مقطعی دارای اشکال شرعی است.