پیروزی در جنگ نرم، نیازمند سرعت انتقال روایت و اقدام آفندی است
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اهمیت جنگ نرم و رسانه‌ای در عصر حاضر، گفت: در نبرد روایت‌ها و جنگ اراده‌ها، برنده کسی است که سریع‌تر و با رویکرد آفندی روایت غالب را به مخاطب منتقل کند، نه صرفاً دفاع کند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، سید محمد حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران امروز دوشنبه دهم شهریورماه در نشست حکمرانی زمینه ساز ۲ با موضوع «نبرد روایت‌ها و نقش رسانه و فضای مجازی» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، اظهار کرد: ما در جنگ‌ها بر اساس یک تقسیم‌بندی کلی با دو نوع جنگ سخت و جنگ نرم مواجه هستیم و جنگ سخت بیشتر مبتنی بر اجبار و خشونت نظامی است، مانند حمله یک کشور به خاک کشور دیگر و تمام جنگ‌هایی که در طول تاریخ بوده‌اند، مصداق جنگ سخت هستند. اما جنگ نرم شاخه‌ای از جنگ است که بحث اقناع و همراه‌سازی در آن مطرح است؛ در این نوع جنگ، تلاش می‌شود افکار، اندیشه‌ها، ذهنیت، سلیقه و اولویت‌های یک جمعیت تحت تاثیر قرار گیرد.
وی ادامه داد: یکی از نظریه‌پردازان آمریکایی به نام ژوزف نای، جنگ نرم را به عنوان نبردی تعریف کرده که در آن برنده کسی نیست که بزرگترین بمب‌ها را دارد، بلکه کسی پیروز است که بهترین رعایت را دارد. رهبر فرزانه انقلاب نیز بار‌ها بر اهمیت رعایت‌ها تاکید کرده‌اند و بر این باورند که باید در عرصه روایت‌ها پیروز میدان باشیم، به گونه‌ای که روایت ما روایت غالب شود، تا حتی نیازی به جنگ نظامی نباشد.
حسینی به نقش حیاتی رسانه‌ها در جنگ روایت‌ها اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها نقش‌آفرینان اصلی در جهت‌دهی به افکار عمومی هستند. آنها تعیین می‌کنند که چه مسائلی اولویت داشته باشند، چه موضوعاتی مطرح شوند و چه مسائلی به حاشیه رانده شوند. آنها حتی می‌توانند مظلوم را ظالم و ظالم را مظلوم جلوه دهند و همانطور که رهبری اشاره کرده‌اند که جلاد و شهید می‌توانند در روایت‌ها جابه‌جا شوند. برای مثال، منافقینی که در سال ۶۰ اعلام جنگ مسلحانه کردند و هزاران ترور انجام دادند، گاهی به عنوان مظلومان جلوه داده می‌شوند، یا از رضاخان قلدر قدیس‌سازی می‌شود که این مسائل همچنان ادامه دارد.
وی افزود: برای اینکه روایت ما غالب شود و در این نبرد پیروز شویم، باید چند نکته مهم را رعایت کنیم. اول سرعت در انتقال روایت است. نباید ما حالت انفعالی داشته باشیم که دیگران اول روایت خود را منتشر کنند و بعد ما بخواهیم دفاع کنیم. این حالت دفاعی، معمولا به معنای شکست است. برنده کسی است که حرکت آفندی داشته باشد و بتواند ضربه وارد کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به برخی حوادث کشور گفت: در مواردی به دلایل امنیتی یا ملاحظات دیگر، ما در انتقال خبر‌ها دست نگه داشتیم و واقعیت را سریع اعلام نکردیم. در نتیجه دیگران فضای دیگری را ساختند و نظام را مقصر جلوه دادند. نمونه آن حوادث پاییز ۱۴۰۱ بود که در آن یک خانم فوت کرد و اگر ما سریع‌تر واقعیت را منتقل می‌کردیم، دشمنان نمی‌توانستند فضاسازی کنند و علیه نظام تبلیغ کنند.
وی درباره تجربه جنگ تحمیلی گفت: یکی از دلایل موفقیت ما در جنگ تحمیلی ۸ ساله و جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، سرعت عمل در انتقال پیام بود. حضرت آقا روز اول وارد عرصه شدند و پیام مهمی را ارائه کردند که نقش حیاتی داشت. ضمن اینکه تصمیمات به موقع اتخاذ شد، نیرو‌ها جایگزین شدند و اقدامات پاسخ کوبنده پس از چند ساعت انجام گرفت. در نهایت، مردم در صحنه باقی ماندند و روحیه آنها حفظ شد تا از ایجاد پریشان‌حالی جلوگیری شود.
سرعت انتقال روایت و استفاده از ابزار‌های نوین رسانه‌ای کلید پیروزی در جنگ روایت‌هاست
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اهمیت سرعت در انتقال پیام و جذابیت روایت‌ها گفت: در جنگ رسانه‌ای امروز، تنها بیان کلیشه‌ای و سنتی کافی نیست و باید از هنر و ابزار‌های متنوع برای تاثیرگذاری بیشتر استفاده کرد تا روایت غالب را شکل دهیم و مغلوب دشمن نشویم.
حسینی با اشاره به اهمیت سرعت انتقال پیام در حفظ روحیه انقلابی مردم اظهار کرد: ایجاد پریشان‌حالی نباید رخ دهد و مردم وقتی ببینند که اعتماد به نفس و روحیه انقلابی حفظ شده، این روحیه در دیگران نیز تاثیر می‌گذارد. بنابراین، سرعت انتقال پیام و جذابیت در بیان آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و روش‌های کلیشه‌ای و سنتی گذشته دیگر کفایت نمی‌کند و با توجه به تنوع ابزار‌های رسانه‌ای، باید از هنر و فناوری برای انتقال بهتر خبر بهره برد.
وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: ما در جنگ روایت‌ها با دو نوع روایت مواجه هستیم؛ ابرروایت‌ها و خرد روایت‌ها. ابرروایت‌ها مانند ایدئولوژی‌ها و مفاهیمی کلی مانند ادعای آمریکا درباره ابرقدرت بودن یا ضرورت مقاومت در برابر دشمن است، اما خرد روایت‌ها به جزئیات و تقویت یا تضعیف مسائل خاص می‌پردازند. به عنوان مثال، در گذشته برخی می‌خواستند بگویند نیازی به قدرت نظامی و موشک نیست و باید فقط در اقتصاد سرمایه‌گذاری کنیم. اینها نمونه‌هایی از روایت‌های خرد است که هدفشان تغییر نگاه جامعه است.
حسینی با اشاره به شیوه‌های مختلف رسانه‌ای ادامه داد: برای تقویت جبهه مقاومت و مسائل مشابه، خبر تولید می‌شود، مستند ساخته می‌شود، پویش برگزار می‌شود و حتی گاهی از طنز برای تاثیرگذاری استفاده می‌شود. دشمنان نظام اسلامی به بهانه‌های مختلف از جمله گرانی کالا‌ها و مشکلات اقتصادی تلاش می‌کنند مخالفان نظام را به جامعه معرفی کنند و از شیوه‌های مختلف برای اثرگذاری بهره می‌برند.
وی خاطرنشان کرد: باید با شناخت دقیق شیوه‌ها و شگرد‌های دشمن، سطح سواد رسانه‌ای مردم و خواص را ارتقاء دهیم. سواد رسانه‌ای فقط مختص مردم عامی نیست بلکه نخبگان و مسئولان نیز باید به این موضوع توجه کنند، چرا که شگرد‌های رسانه‌ای هر روز پیچیده‌تر می‌شوند و حتی ممکن است خواص را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان یک نمونه از شگرد‌های رسانه‌ای گفت: دشمنان معمولاً روایت‌ها را از «پله دوم» شروع می‌کنند؛ یعنی به جای بیان اصل و علت، ابتدا واکنش‌ها و پاسخ‌های طرف مقابل را برجسته می‌کنند و اصل مسئله را نادیده می‌گیرند. به عنوان مثال، در مورد جنایات آمریکا از سال ۱۳۳۲، بیشتر تمرکز بر واکنش‌های فلسطینی‌ها است تا اصل ظلمی که به آنها وارد شده است. همچنین برخی مسائل به طور کامل بایکوت می‌شوند و از بیان آن خودداری می‌شود.
حسینی یادآور شد: هرچند در جنگ رسانه‌ای دشمن از روش‌های نامتعارف و گاهی خلاف قواعد جنگ استفاده می‌کند، ما باید با رعایت اخلاق و شناخت ابزار‌های رسانه‌ای دشمن، به شیوه‌ای موثر و جذاب پاسخگو باشیم تا روایت غالب را در اختیار داشته باشیم و مغلوب نشویم.
انتشار ناقص اخبار و تیتر‌های نادرست از شگرد‌های رسانه‌ای رایج است
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه بیان ناقص واقعیت‌ها و استفاده از تیتر‌های مغایر با متن، از روش‌های متداول در جنگ رسانه‌ای است، گفت: در فضای پر از اخبار امروز، بسیاری از مخاطبان به دلیل حجم بالای اطلاعات نمی‌توانند واقعیت را تشخیص دهند و این فرصت مغلطه‌سازی دشمن را افزایش می‌دهد.
حسینی به برخی شگرد‌های رایج در رسانه‌ها و فضای خبری کشور اشاره کرد و گفت: مثلاً درباره اقتصاد کشور اگر فقط ضعف‌ها مطرح شود و نقاط قوت، پیشرفت‌ها و خدمات نادیده گرفته شود، یا بالعکس، فقط نقاط قوت برجسته و ایرادات پنهان شود، این بیان ناقص واقعیت است و خودش ایراد دارد. برخی مواقع دوستان ما نیز دچار این خطا می‌شوند؛ مثلاً در معرفی گزینه‌هایی برای یک مسئولیت، تنها نقاط قوت یک نفر که با موضوع سازگاری دارد ذکر می‌شود و اشکالات یا سایر نکات مهم مطرح نمی‌شود.
وی ادامه داد: یکی از شگرد‌های رایج در رسانه، تقطیع خبر است؛ یعنی بخش‌هایی از سخنان، آمار یا اطلاعات که منفی یا مثبت هستند برجسته می‌شوند و بخش‌های دیگر که باعث تغییر برداشت می‌شود حذف می‌شود. گاهی در تیتر خبر با متن هماهنگی وجود ندارد؛ مثلاً تیتر برداشت شخصی و استنباطی است، اما این امر به گونه‌ای توجیه می‌شود که انگار نقل قول مستقیم است. این روش باعث می‌شود مخاطب برداشت نادرست داشته باشد.
حسینی تصریح کرد: در فضای امروز که با بمباران خبری مواجهیم، افراد فرصت خواندن تمام اخبار را ندارند و تنها بر اساس تیتر‌ها قضاوت می‌کنند. تیتر‌های نادرست یا مغایر با متن، برداشت‌های اشتباه را در بین مردم گسترش می‌دهد و حتی کسانی که متن خبر را می‌خوانند، ممکن است متوجه مغالطه نشوند، زیرا بخش‌هایی از واقعیت در متن وجود ندارد یا به صورت ناقص بیان شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اخبار جعلی افزود: یکی از روش‌های دشمن برای تخریب افراد، ساخت و انتشار اخبار دروغین است؛ مثلاً درباره برخی شخصیت‌های علمی و مذهبی، اخباری کذب منتشر می‌شود که حتی خود مخاطب نیز در ابتدا متوجه نادرستی آن نمی‌شود. گاهی اخبار واقعی نیز به قصد تخریب و در زمان نامناسب منتشر می‌شود تا تاثیر منفی داشته باشد؛ مانند سوءاستفاده از عکس‌های خانوادگی یا اشتباهات گذشته افراد.
وی یادآور شد: در حوادث مختلف، به ویژه در اغتشاشات سال ۱۴۰۱، شاهد بودم که رسانه‌ها با استفاده از تصاویر و اخبار غلط وانمود می‌کردند که یک شهر در آشوب کامل است، در حالی که واقعیت این نبود. گاهی تصاویر و اخبار مربوط به شهر یا زمانی دیگر یا حتی کشوری دیگر منتشر می‌شود و مخاطبان که فرصت بررسی ندارند، آنها را باور می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: حتی در میان خبرگزاری‌های رسمی که مردم به آنها اعتماد دارند، این شگرد‌ها وجود دارد و باید با ارتقاء سواد رسانه‌ای مردم و نخبگان، زمینه مقابله با این مغالطات فراهم شود.
شگرد‌های پیچیده رسانه‌ای و جعل هویت برای ایجاد ابهام و تخریب در فضای خبری
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به شگرد‌های رسانه‌ای، چون حذف لوگوی خبرگزاری‌ها، جعل اکانت‌های جعلی و استفاده از هوش مصنوعی برای دستکاری اخبار و تصاویر، بر لزوم افزایش آگاهی و سواد رسانه‌ای جامعه و نخبگان تأکید کرد.
حسینی با اشاره به شیوه‌های متنوع سوءاستفاده از فضای رسانه‌ای اظهار کرد: گاهی اوقات لوگوی خبرگزاری‌ها حذف می‌شود و خبر توسط افراد یا گروه‌های دیگر دستکاری و منتشر می‌شود، تا زمانی که خبرگزاری اصلی متوجه شود و آن را تکذیب کند، اثرات سوء آن پخش می‌شود. این موضوع حتی درباره خبرگزاری‌های خارجی مثل بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان نیز رخ می‌دهد؛ مثلاً خبری منتسب به ترامپ یا پوتین منتشر می‌شود که منبع آن گاهی فقط یک منبع روسی یا مشابه است و با این روش‌ها القائات نادرستی ایجاد می‌شود.
وی افزود: در حوادث اخیر، دیده‌ام که اکانت‌هایی شبیه به اکانت شخصیت‌های کشوری ساخته شده‌اند و علیه نظام موضع‌گیری می‌کنند؛ بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند این مواضع رسمی است. در اغتشاشات سال ۱۴۰۱، حتی از این شیوه‌ها برای نشر اظهارات ناپسند نسبت به چهره‌های شناخته شده استفاده شد. این روش‌ها همراه با فناوری‌های روز مانند هوش مصنوعی، که امکان دستکاری صدا و تصویر را فراهم می‌کند، ابعاد جدیدی پیدا کرده است و ضرورت دارد جامعه در این زمینه مراقب باشد.
حسینی به اهمیت اعتبارسنجی منابع و افراد اشاره کرد و گفت: در حوزه‌های دینی و علمی، مثلاً در نقد سخنان علما، علم رجال شکل گرفته است تا مشخص شود سخن از سوی چه کسی بیان شده و اهداف وی چیست. این موضوع در فضای امروز اهمیت بسیار بیشتری دارد تا مردم و حتی نخبگان از اصل و ماهیت مطالب آگاه باشند.
وی همچنین به شگرد‌های تصویری اشاره کرد و گفت: مثلاً ممکن است عکسی از فردی در مراسم عزاداری که در حال گریه است، به گونه‌ای منتشر شود که به اشتباه برداشت شود فرد دلبسته به مقام و منصب است و در حال خداحافظی است. این نوع دستکاری‌ها در راستای تخریب یا بزرگ‌نمایی شخصیت‌ها استفاده می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره ایجاد اضطراب و نگرانی در جامعه ادامه داد: نمونه بارز این روش، شایعات درباره سلامت رهبر انقلاب است که چند ساعت پس از انتشار تکذیب می‌شود، اما در همان مدت کوتاه، دلهره و نگرانی زیادی ایجاد می‌کند. قرآن کریم این افراد را «مرجفون» معرفی کرده که وظیفه‌شان ایجاد اضطراب و دغدغه در مردم است.
وی به تکرار دروغ‌ها و تثبیت اخبار نادرست نیز اشاره کرد و افزود: گاهی خبری صد در صد نادرست منتشر می‌شود و سپس با مصاحبه گرفتن از دیگران، یا تحلیل‌هایی که اصالت ندارد، آن خبر به عنوان موضوع قطعی تثبیت می‌شود. این روند به مخاطب این احساس را می‌دهد که این خبر حتماً واقعی است، همانند روشی که هیتلر بار‌ها از آن استفاده کرده بود.
حسینی درباره استفاده نادرست از نظرات فردی گفت: مثلاً اظهار نظر یک فرد درباره موضوعی به عنوان موضع رسمی یک نهاد بزرگ مانند حوزه علمیه قم یا مجلس عنوان می‌شود، در حالی که فقط نظر شخصی آن فرد است و به کل نهاد مربوط نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: اخیراً شاهد بوده‌ایم که یک نماینده سابق مجلس در بازنشر سخنان ترامپ درباره تاریخ برنامه هسته‌ای کشورمان، مطالبی منتشر کرده که صحت ندارد و این نمونه‌ای دیگر از بهره‌برداری از اخبار نادرست برای ایجاد تشتت و ابهام است.
گزارش از اکبر پوست‌چیان
انتهای پیام
