6 «حرب» در قرآن به معنای جنگ مصطلح نیست

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، سلسله یادداشت‌هایی با محور بررسی جایگاه صلح در قرآن کریم نوشته و در اختیار ایکنا قرار داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.

همانگونه که استحضار یافتید، در گفتار گذشته به بیان نکاتی اشاره شد که در فهم دقیق ماهیت جنگ در قرآن کریم بسیار اهمیت دارد. برای شناخت کامل‌تر این موضوع، در این گفتار به استعمال واژه «حرب/ جنگ» در قرآن اشاره می‌شود. بر اساس بررسی‌های به عمل آمده واژه «حرب/ جنگ» در قرآن بسیار کم به کار رفته است.

حرب و مشتقات آن در قالب اسم و فعل تنها در آیات زیر استعمال شدند: ایه ۲۷۹ سوره بقره؛ آیه‌های 64 و ۳۳ سوره مائده؛ آیه پنج سوره محمد؛ آیه 57 سوره انفال و آیه ۱۰۸ سوره توبه که به بیان مضمون شش آیه مزبور می‌پردازیم.

مضمون آیه ۲۷۹ سوره بقره و همچنین سیاق آیات مرتبط با آیه نشان می‌دهد که این آیه درباره نهی از «ربا و رباخواری» است. در آیه مزبور «ربا خواران» جنگ کنندگان با خداوند و رسولش شمرده شدند. بنابراین حرب در این آیه، جنگ در معنای مصطلح آن نیست.

محتوای آیه ۶۴ سوره مائده درباره انتساب سخنان نادرست یهودیان به خداوند است و اینکه آنها هرگاه آتشی (حرب) علیه پیامبر(ص) افروختند خداوند آن آتش را خاموش کرد. به نظر می‌رسد که این آیه هم صراحتی به جنگ در معنای مصطلح آن ندارد.

آیه پنجم سوره محمد، درباره جنگ به معنای مصطلح در این پژوهش است؛ اما مضمون آیه اشاره دارد به اینکه هنگام روبرو شدن با کافران، شجاعانه با آنان نبرد کنید، تا آتش و سنگینی جنگ فروکش کند و در پایان آیه به پاداش کشته شدگان در راه خداوند اشاره کرده است.

آیه ۵۷ سوره انفال نیز مشابه مضمون آیه پنجم سوره محمد(ص) است. این آیه نیز متضمن معنای روبرو شدن با دشمن و نیروهایی است که به آنها ملحق می‌شوند. در این آیه نیز به اهل ایمان سفارش شده که در میدان جنگ شجاعانه مبارزه کنند تا دشمن خط مقدم و کسانی را که به آنها ملحق می‌شوند را پراکنده سازند.

سیاق آیات حکایت کافرانی است که پیوسته پیمان را نقض می‌کنند‌. در پایان آیه اظهار امیدواری کرده است که با مجاهدت و نبرد شجاعانه اهل ایمان، کافران متذکر شده و پند گیرند.

در آیه ۱۰۸ سوره توبه، فعل «حارب» استعمال شده است. مضمون آن درباره «مسجد ضرار» است. بناکنندگان این مسجد، آن را کمینگاهی برای کسانی قرار می‌دهند که به جنگ خدا و رسولش اقدام می‌کنند.

در آیه ۳۳ مائده، فعل «یحاربون» آمده است. مضمون آیه به سزای(کیفر) جنگ کنندگان با خداوند و رسولش اشاره کرده است. سیاق آیات این سوره نشان می‌دهد، که کیفر مزبور درباره کسانی است که نفسی(جانی) را بی‌حساب می‌کشند یا در صدد ایجاد فساد در زمین هستند.

از این رو در این آیه هم واژه حرب را در معنای مصطلح این پژوهش بکار نرفته است.

بنابراین در مجموع، چنین استنباط می‌شود که آیاتی که واژه حرب(جنگ) در آن به کار رفته است، ارتباطی با جنگ به معنای مصطلح آن ندارد. در مواردی که حرب در معنای مصطلح به کار رفته است به نحوه مقابله با دشمنان اشاره دارد که روبه روی اهل ایمان قرار گرفتند؛ نه اینکه دستوری برای شروع جنگ باشد. در گفتار بعد به مهمترین معادل واژه جنگ در قرآن کریم؛ یعنی «قتال» و مشتقات آن به اجمال اشاره می‌شود.