تحولات دیجیتالی و اقدام آینده پژوهانه

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، وحید شالچی، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در این مراسم با اشاره به انقلاب چهارمی که به لحاظ فناوری درگیر آن شده‌ایم،‌ گفت: این انقلاب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر انقلاب‌ها متمایز می‌کند چرا که دارای سرعت و معنای عجیبی است و شتاب گسترده‌ای در جهان برای انطباق با این وضعیت شکل گرفته است.

شالچی اضافه کرد: ما در حوزه آموزش عالی در عصر حاضر به سرعت تحت تأثیر قرار گرفته‌ایم به طوری‌که امکان دارد در سال آینده دانشگاه متفاوتی تأسیس شود. ضمن اینکه دو سال اخیر هم در این زمینه متفاوت از همه ادوار گذشته بوده است، از جمله در فرم معلم و کلاس تفاوت کاملا محسوس بود. 

وی با تأکید بر اینکه تحول دیجیتال صرفا یک ابزار نیست، بیان کرد: دیجیتالی شدن ابزارهای متفاوتی برای پژوهش و تدریس در اختیار ما گذاشته که منطق جدیدی برای حکمرانی ایجاد کرده، فرهنگ سازمانی جدیدی را شکل می‌دهد و نظام دانایی متفاوتی را برای ما در عرصه دانشگاه ایجاد می‌کند. ما در حال گذر از دانشگاه به محلی برای تولید علم و میدانی برای شکل‌گیری تصمیماتی مبتنی بر داده، یادگیری و شبکه‌های هوشمند که تبعات زیادی را به همراه دارد، هستیم.

شالچی تصریح کرد: وقتی پلتفرم‌ها قدرت پیدا می‌کنند این پرسش ایجاد می‌شود که این قدرت چه کسانی را برنده و چه کسانی را بازنده می‌کند. در این شرایط استقلال دانشگاه دچار مشکل می‌شود و حریم خصوصی استاد و دانشجو با مخاطرات روبرو می‌گردد و حکمرانی دیجیتال در آموزش عالی بیش از آنکه یک مساله فنی باشد، می‌تواند مسائل اخلاقی و انسانی را نیز به وجود بیاورد.

وی با طرح این سوال که در شرایط فعلی آیا ما به سمت آزادسازی آموزش حرکت می‌کنیم یا دیجیتالی سازی کنترل اتفاق خواهد افتاد؟ گفت: این مسئله کنترل سخت‌تری از کنترل‌های قبلی خواهد بود. اینکه در عصر دیجیتالی شدن فناوری در خدمت حکمرانی انسانی قرار می‌گیرد و یا حکمرانی انسانی در خدمت فناوری، اقتصاد و سرمایه قرار می‌گیرد در این شرایط ساختار تصمیم‌گیری تغییر خواهد کرد؛ چرا که در پسا دیجیتال ما به صورت سلسه مراتبی و متمرکز عمل می‌کردیم و تصور می‌شد دارای سرعت عمل هستیم، اما اکنون که انقلاب چهارم را تجربه کرده‌ایم، در حین عمل، داده‌ها منتقل می‌شوند.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، در تشریح حکمرانی دیجیتال در فضای آموزشی گفت: جریان اطلاعات بالا به پایین نیست بلکه شفاف و دو سویه است و دانشگاه‌ها هم به جای اجرای سیاست‌ها به سمت کنشگری حرکت می‌کنند. در پسا دیجیتال، سیاست‌گذاری در دانشگاه‌ها مبتنی بر ورودی‌ها و منابع در اختیار بود اما اکنون می‌تواند بر اساس پیامدها که اثرات اجتماعی در آن دیده می‌شود، شکل بگیرد. در نظام نظارت و ارزیابی، تحول بسیار زیادی رخ می‌دهد و به صورت لحظه‌ای اطلاعات وارد می‌شود و ماشین، روندها را پیش بینی می‌کند، به این ترتیب نقش دولت نیز کاهش پیدا می‌کند. 

شالچی اضافه کرد: رابطه دانشگاه و جامعه تغییر می‌کند و از حالت منفل و پاسخگو به سیاست‌های بیرون، تعاملی‌تر عمل می‌کند و بازخوردهای اجتماعی، برخط و لحظه‌ای دریافت می‌گردد.

وی با اشاره به اینکه در این شرایط مجموعه‌ای از چالش های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی را خواهیم داشت، گفت: در ملاحظات فرهنگی اول مسئله حریم خصوصی مطرح است. همچنین داده‌ها در نقطه‌ای تجمیع می‌شوند و یادگیری بر آن اساس صورت می‌گیرد بنابراین دارای اهمیت زیادی است، زیرا هم باید آگاهانه عمل کنند و از سوی دیگر باید به صورت آزاد در دسترس باشند. نکته بعد اینکه داده‌ها بر خلاف تصور بی‌طرف نیستند بلکه سوگیری پنهانی دارند. ضمن اینکه آزادی علمی و استقلال دانشگاه‌ها هم با مشکل مواجه می‌شوند. مرز گذاشتن میان استقلال دانشگاه‌ها و دولت یکی دیگر از چالش‌های ما خواهد بود. همچنین این مسئله مطرح می‌شود که در برابر خطاهای دیجیتال چه کسانی باید پاسخگو باشند.

وی درباره بروز مسائل فرهنگی در عصر دیجیتالی شدن گفت: در ملاحظات فرهنگی تغییر مسئله مفهوم یادگیری و نقش استاد مطرح است، زیرا حرمت استاد و شاگردی با تغییر روبرو می شود. از سوی دیگر غلبه محتوای انگلیسی یک امر مهم است. در چنین بستری تنوع فرهنگی چگونه حفظ می شود؟ وقتی دانشگاه بر مهارت دیجیتال تمرکز کند، تربیت فرهنگی  و اخلاقی احتمالا به حاشیه می‌رود.

شالچی ادامه داد: در حوزه ملاحظات اجتماعی، مهمترین مسئله شکاف دیجیتال نابرابر است که شامل دسترسی و مهارت می‌شود. در این شرایط شکاف‌های جنسیتی، طبقاتی و ملی شکل می‌گیرد. همچنین این سؤال مطرح می‌شود که چگونه کماکان از پیوندهای انسانی در حوزه آموزش بهره گرفته می‌شود. همچنین مهاجرت داده در شرایطی که ما از فیلترشکن استفاده می کنیم، مخاطرات جدی ایجاد می‌کند.

وی در پایان سخنانش گفت: به هر حال حکمرانی دیجیتال در آموزش عالی خود را به ما تحمیل می‌کند و زمانی می‌توان با مخاطرات آن مقابله کرد که اخلاق و فرهنگ و اجتماع هم در آن دخیل شود، زیرا در غیر این صورت داده به سلطه تبدیل می‌شود.

دیجیتالی شدن یک دگرگونی فرهنگی و اجتماعی است

سعید غیاثی ندوشن، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این مراسم بیان کرد: ایده برگزاری این رویداد بواسطه تحولاتی که در عرصه دیجیتال در کشور و دنیا در حال رخ دادن است، شکل گرفت تا بتوانیم مقوله دیجیتالی شدن در ساختار حکمرانی آموزش عالی کشور  را تبیین کنیم.

وی با اشاره به اینکه دیجیتالی شدن صرفا تغییر فناورانه نیست؛ بلکه یک دگرگونی فرهنگی و اجتماعی است، افزود: شاید دیجیتالی شدن کلاس مجازی و کلاس هیبرید پیش نیازی برای این مسئله باشد اما همه آنچه که در تحول در عرصه دیجیتال باید صورت بگیرد، نیست و باید این موضوع به صورت جدی در دستور کار آموزش عالی کشور قرار بگیرد.

وی افزود: تحول دیجیتال بازنگری در مأموریت دانشگاه‌ها، بازآفرینی ارزش‌های اجتماعی در فضای مجازی و بازتعریف روابط قدرت محسوب می‌شود. طبیعتا حکمرانی سنتی ما متمرکز بر سلسله مراتب و روابط عمودی در ساختار سازمانی و در نظام آموزش عالی تمرکز داشت اما رویکرد دیجیتال همه این موارد را تغییر داده است و تمرکز بر سلسله مراتب به معنای واقعی کنار رفته است و مسئله شبکه‌ها خود را نمایان می‌کند. 

غیاثی اضافه کرد: در عصر دیجیتال ارتباطات افقی به صورت جدی حضور پیدا می‌کنند و مشارکتی و شبکه‌ای شدن خود را نشان می‌دهد. در این مرحله چابکی و داده محوری نمایان می‌شود و دیگر مانند ساختارهای سنتی معطل فرم و فرآیندهای دیگر نمی‌شوید بلکه حکمرانی مبتنی بر داده‌ها و شواهد می‌شود.

وی با اشاره به محورهای درنظر گرفته شده برای همایش حکمرانی آموزش عالی در عصر دیجیتال گفت: اهتمام ما در این همایش بر این بوده است که اعلام کنیم تحولات و تغییرات در ساختار نظام آموزش عالی متأثر از تحولات دیجیتالی که در سطح دنیا در حال رخ دادن است، نیازمند پیش دستی و اقدام آینده پژوهانه است. این همایش به دنبال توجه و تمرکز ویژه بر ابعاد تحول دیجیتال است. در این میان فرهنگ ایرانی و اسلامی ما که قائل به ارزش‌های اجتماعی اعتماد، حسن نیت و تفاهم بوده است، خود را نشان می‌دهد. در این بستر ما باید دیجیتال شدن را در اختیار داشته باشیم اما انسانیت را فدای دیجیتالی شدن نکنیم.

وی با تأکید بر اینکه حکمرانی آموزش عالی در عصر دیجیتال تمرکز بر الگوریتم‌ها و داده‌ها و سامانه‌ها نیست؛ بلکه تغییر در تفکر و در بسیاری از ارکان زندگی روزمره ماست، گفت: در این تحول فرهنگ، پایه و بستری است که تحول در دیجیتال باید بر اساس آن قرار بگیرد. ضمن اینکه یکی از مؤلفه‌های حائز اهمیت در این زمینه عدالت آموزشی و زیرساخت‌ها است. باید اجازه دهیم فرهنگ آزمون و خطا شکل بگیرد و استاد مبتنی بر فناوری امکان داشته باشد، تغییر و تحولات را اداره و در این مسیر حرکت کند.

غیاثی درباره تعداد مقالات رسیده به این همایش بیان کرد: ما از ابتدای اعلام برگزاری همایش تا روزهای پایانی در مجموع 67 مقاله دریافت کردیم که از این تعداد 14 عدد چکیده مقاله، 30 مقاله به طور کامل و 20 مقاله پذیرش قطعی شد و 11 مقاله به صورت سخنرانی ارائه می‌شود. این اتفاق اولین قدم و گام است و این رویداد در سالهای بعد هم تکرار شود. 

اهمیت بومی کردن ابعاد اجتماعی و فرهنگی آموزش عالی دیجیتال

در ادامه این نشست محمدتقی کرمی قهی سرپرست موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، آموزش عالی دیجیتال را صرفا مسأله تکنیکال و فنی ندانست و گفت: ابعاد اجتماعی و فرهنگی این فضای جدید، مهمترین رسالت مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برای گفتگو است. 

وی با طرح چالش‌هایی موجود در حوزه آموزش عالی دیجیتال بیان کرد: من چند نگرانی درباره آموزش عالی دیجیتال دارم از جمله اینکه تحولات تکنیکال با مقاومت نسلی مواجه می‌شود. این تأخر نسلی به لحاظ مدیریت در کشور که متعلق به نسل های میانسال و حتی سالمند است، منجر به ایجاد شکاف حکمرانی می‌شود. در بسیاری از اوقات بدنه جامعه در مواجهه با امر جدید از بسیاری از مدیران جلوتر است و مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی باید به طور جدی به این شکاف بپردازد. این امر چالش حکمرانی ایجاد می‌کند و برای اینکه به حداقل برسد مطالعاتی درباره آن باید انجام شود زیرا چنانچه این مسئله به طور کل رها شود حکمرانی دیجیتال ضربه خواهد دید.

کرمی با اشاره به اینکه پدیده هوش مصنوعی می‌تواند مناسبات قدرت را به هم بزند، گفت: نگرانی من این است که مناسبات قدرت در این فضایی که ما مصرف کننده آن هستیم، به تشدید و تقویت ساختارهای موجود قدرت دامن بزند مگر اینکه ما هوشمندی و تکنیک در مواجهه با فضاهای جدید داشته باشیم.

سرپرست مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی بومی کردن ابعاد اجتماعی و فرهنگی آموزش عالی دیجیتال را مهم عنوان کرد و افزود: این اقدامی است که چین در عرصه هوش مصنوعی و اینترانت و ... در حال انجام آن است. اگر ما تدبیری برای تعدیل مناسبات قدرت در این فضا نداشته باشیم، به تشدید وضعیت‌های سابق می‌انجامد. 

وی در پایان اعلام آمادگی کرد سؤالات و پرسش‌هایی که در این همایش مطرح می‌شود به دستور کارهای پژوهشی مؤسسه با حمایت وزارتخانه تبدیل شود.